مقدمه

إن الحمد لله تعالی نحمده ونستعینه ونستغفره ونعوذ بالله تعالی من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا. من یهده الله فلا مضل له ومن یضلل فلا هادی له. وأشهد أن لا إله إلاّ الله وحده لا شریک له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله.

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِۦ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ ١٠٢﴾ [آل عمران: ۱۰۲].

«اى کسانى که ایمان آورده‏اید! آن گونه که حق تقوا و پرهیزکارى است، از خدا بپرهیزید! و از دنیا نروید، مگر اینکه مسلمان باشید! (باید گوهر ایمان را تا پایان عمر، حفظ کنید!)».

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِي تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَيۡكُمۡ رَقِيبٗا ١﴾ [النساء: ۱].

«اى مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! همان کسى که همه شما را از یک انسان آفرید؛ و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد؛ و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت. و از خدایى بپرهیزید که (همگى به عظمت او معترفید؛ و) هنگامى که چیزى از یکدیگر مى‏خواهید، نام او را مى‏برید! (و نیز) (از قطع رابطه با) خویشاوندان خود، پرهیز کنید! زیرا خداوند، مراقب شماست».

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدٗا ٧٠ يُصۡلِحۡ لَكُمۡ أَعۡمَٰلَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۗ وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ فَقَدۡ فَازَ فَوۡزًا عَظِيمًا ٧١﴾ [الأحزاب: ۷۰-۷۱].

«اى کسانى که ایمان آورده‏اید! تقواى الهى پیشه کنید و سخن حق بگویید. تا خدا کارهاى شما را اصلاح کند و گناهانتان را بیامرزد؛ و هر کس اطاعت خدا و رسولش کند، به رستگارى (و پیروزى) عظیمى دست یافته است!».

اما بعد: اصلاح وضعیت اسلام معاصر تنها با پیروی از همان روشی که مسلمانان صدر اسلام بر آن بودند میسر خواهد شد.

بررسی تاریخ اسلامی به طور عام و تاریخ مردان و زنان صحابی به طور خاص، گام بزرگی را در راه انتخاب و گزینش امت اسلامی، به نمایش می‌گذارد، زیرا این امر زن مسلمان را بیدار می‌کند تا بار دیگر برخیزد و غبار غفلت را کنار نهد تا مجد و بزرگی‌هایش را برگرداند و بار دیگر برگردد تا همه جهان را به خیر دنیا و آخرت هدایت نماید.

اصحاب و یاران پیامبر صبهترین نسلی هستند که تمام بشریت آن را شناخته است، و پس از پیامبران و رسولان ـ درود و سلام خداوند بر آنان باد! ـ بهترین مردمان هستند. قومی که خداوند، آنان را برای مصاحبت و همراهی پیامبرش برگزیده است. آنان از همه مردمان، قلبی نیکوتر و فکری عمیق‌تر داشتند و از همه بی‌آلایش‌تر بودند. آیندگان باید فضل و برتری گذشتگان و پیشینیان را بشناسند، به دلیل اینکه ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که زنان الگو و صالح نداریم.

به همین خاطر نوشتن درباره‌ این بزرگان و کنار زدن پرده از صفحات روشنی که بر پیشانی تاریخ با نور نوشته‌اند، از واجباتی است که این عصر بر ما لازم گردانیده، عصری که ما در اختلاف افکار و ناسازگاری موازین و دوستی با کافران بسیار به چشم می‌خورد.

همه این‌ها بدین خاطر است که امت اسلامی از منبع عزت و سرچشمه شرف و یاریگر کرامتش دور شده است، در نتیجه خداوند این امت را ذلیل و خوار نموده است ... در حالی که وقتی اصحاب پیامبر محبوبص راه و روش صحیح و مطابق قرآن و سنت را پی گرفتند، خداوند آنان را عزیز و موفق گرداند.

اینک ما از خلال این سطور، همراه با باقیمانده بوی خوش زندگی و روش زنان صحابی ـ خداوند از آنان راضی باد! ـ سفر می‌کنیم. سفری که جای جای آن به عطر دل انگیز این بزرگواران معطر شده است، کسانی که کتاب‌های سیرت را با سیرت مبارکشان عطرآگین نموده‌اند.

هر زن صحابی به مثابه گُلی است که در مزرعه اسلام می‌روید، و هنگامی که این گل با ابر ایمان بیاید آبیاری شود، آنگاه آن گُل پاک را می‌بینی که از خلال دو چشمه صاف ـ یعنی قرآن و سنت پیامبر صـ تغذیه می‌شود. و آن موقع عطر و بوی خوش آن پراکنده شده تا همه هستی پر از عطر ایمان و توحید شود.

من پس از آن‌که کتاب «اصحاب الرسول ص» را به پایان بردم ـ کتابی که خداوند آن را مورد قبول دلهای برادرانم از طالبان علم و دعوتگران و علما قرار داد ـ لازم دیدم که بر زندگی زنان صحابی هم گذری داشته باشم تا تصویر مبارک آن جامعه بی‌نظیر که هرگز در طول عصرها و زمان‌ها تکرار نخواهد شد، کامل گردد.

هرچند الگوهای رفتاری مردان زیادند، اما نمونه‌های زنان هم از لحاظ کیفی کم‌اهمیت نیست. زن مسلمان در صدر اسلام، از مردان ثبات و پایداری کمتری در دینش نداشت و در راه عقیده‌اش، فداکاری و بذل و بخشش کمتری نداشت و در این زمینه الگوهای بسیاری می‌توان یافت. زن مسلمان در صدر اسلام همه اموال و دارایی‌اش را به خاطر اسلام فدا کرده و در راه عقیده‌اش هرگونه ظلم و شکنجه و مرگ را ناچیز دانسته است.

این از لحاظ کیفیت؛ اما از لحاظ کمیت هم معلوم است که زن از لحاظ تعداد نصف جامعه را تشکیل می‌دهد، و اگر در نظر بگیریم که زن، نصف دیگر جامعه را به وجود می‌آورد، آن وقت به اهمیت زیاد زن و نقش بزرگش در ساختن جامعه پی می‌بریم.

زن شمشیر دو لبه است، هرگاه به درستی عمل کند و وظیفه و هدف اصلی‌اش را ادا نماید، در ساختمان جامعه اسلامی، خشتی خوب است.

به همین خاطر می‌بینیم که اسلام برای زن اهمیت زیادی قائل شده و به تربیت و سرپرستی او خیلی اهمیت داده، و حقوقی را برایش قرار داده که با فطرت و سرشتش سازگار است؛ چیزی که هیچ امتی در طول زمان‌ها آن را به خود ندیده است.

با این اهتمام زیاد، اسلام زن مسلمان را ساخته است؛ زنی که پشت سر آن بزرگان بی‌نظیر ایستاده است، کسانی که زمین را پر از حکمت و عدل نمودند و شمشیرشان را در قلب آسیا و شمال آفریقا و اطراف اروپا برافراشتند و دین و شریعت و زبان و علم و ادبیاتشان را به جا گذاشتند. کسانی که دل‌ها از آنها پیروی می‌کنند و نَفَس‌ها با آنها آرام می‌گیرند ... و از قدیم گفته‌اند: «پشت هر مرد بزرگی، زن بزرگی هست...» [۲].

پس زنان صحابی، همان مادرانی هستند که بامداد اسلام به وسیله آنان روشن گردید، و عظمت اسلام به وسیله آنان، اوج گرفت و قوت و توان اسلام به وسیله قوت و توان آنان آشکار گردید، و به وسیله آنان مکارم و ارزش‌های اسلام انتشار یافت و پایه‌ها و ستون‌هایش استوار گردید. و این چنین مادر در عصرهای درخشان و ایام سالم و بی‌عیب اسلام، محل فرود آمدن شرف و آزادگی و عزت و مجد بود [۳].

شاعر راست گفته است:

«مادر مدرسه‌ای است که اگر او را آماده‌سازی، ملتی را که دارای رگ و ریشه‌های پاک است، آماده می‌کند».

«مادر باغی است که اگر حیا با صورت نیکو و خوب از آن مواظبت نماید، برگ‌های سبز و زیبا را به بار می‌آورد».

«مادر استاد اساتید پیشینیان است که مفاخر و بزرگواری‌هایشان تمام مناطق و گوشه و کنار زمین را پر نموده است».

پس به هر زن مؤمنی که به خدا و روز آخرت ایمان دارد این باقیمانده بوی خوش از زندگی این نسل بی‌نظیر را تقدیم می‌کنم تا هر خواهری با قلبش همراه این سیرت عطرآگین زندگی کند و بر الگو و سرمشق حقیقی‌‌ای که بوی خوشش شدت یافته و عطرش منتشر شده، اطلاع حاصل نماید.

آنان نمونه‌هایی هستند که مورد اقتدا و پیروی قرار می‌گیرند و چراغی هستند که پیش پای انسان را روشن می‌گردانند، و انسان به وسیله آن هدایت می‌یابد. از راه شناخت و آگاهی بر احوال و اوضاع آنان، دل‌ها زنده می‌شوند و با پیروی از آنان، خوشبختی حاصل می‌شود و با شناخت سیرت و مناقبشان، الگو و سرمشق با خصلت‌های زیبا و مفاخر و بزرگواری‌ها و کردار شریف به وجود می‌آید.

ما ـ قسم به کسی که آسمان را برافراشته ـ به خواندن سیرت مردان و زنان صحابی، نیاز شدید و مبرمی داریم، زیرا آشکار نمودن تاریخ این نسل بی‌نظیر و دقت در بررسی آنچه که آنان در راه حمل امانت دعوت به سوی خدا انجام دادند و مصائب و مشکلاتی که در این راه متحمل شدند، در فهم و درک منزلت و جایگاه این بزرگواران بیشترین تأثیر را دارد و در این صورت است که به وسیله این نسل عزت می‌یابیم. و آنگاه بزرگ‌ترین الگو برای جوانان ما به وجود می‌آید در نتیجه امت حاضر با گذشته ریشه‌دارش ارتباط پیدا می‌کند.

پس به سوی این آبادی سرسبز بشتابید تا در کنار این زنان صادق لحظاتی را به سر بریم و بوی خوش صداقت و ایمانشان را استشمام نمائیم. امید است که خداوند صداقت و اخلاص در دنیا، و بهشت و خشنودی در آخرت را نصیب ما گرداند.

از خداوند متعال مسألت می‌نمایم که این کتاب را مورد قبول‌ دل‌های خواهران مسلمانم قرار دهد و به وسیله این کتاب، به آنان نفع و فایده بخشد و به وسیله آن‌چه که در این کتاب است، عمل صالح را نصیب آنان گرداند. و از خداوند منان می‌خواهم که این کار را در ترازوی نیکی‌هایم قرار دهد.

سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لا إله إلاّ أنت أستغفرك وأتوب إلیك. وصلی الله علی سیدنا محمد وعلی آله وصحبه وسلم. [محمود مصری (ابوعمار)].

[۲] نساء حول الرسول، ص ۹. [۳] عودة الحجاب، محمد اسماعیل، ۲/۲۱۲.