مادر فضائل و بزرگی‌ها
قبل از این‌که صفحات را برای خواندن زندگانی ام الفضل ورق بزنیم، شما را دعوت می‌کنیم که لحظاتی در کنار اصل و ریشه پاکی که سیادت و بزرگی آن را احاطه کرده و با مجد و بزرگی از تمامی جوانبش درخشان شده، توقف کنیم.
شوهرش، عباس (عموی رسول الله ص) بزرگ و سید بنی‌هاشم است. کسی که به همسایه کمک می‌کرد و برای رفع نیازمندی‌ها و سختی‌های مردم، مال و دارائی‌اش را می‌بخشید و برهنه را لباس می‌پوشانید و گرسنه را خوراک می‌داد.
پسرش، دانشمند امت و مفسر قرآن، «عبدالله بن عباس» باست.
ام الفضل، غیر از عبدالله، فضل و عبیدالله و قُثَم و معبد و عبدالرحمن و ام حبیبه را برای عباس به دنیا آورد و از میان فرزندانش به «فضل» کنیه گرفت.
عبیدالله بن یزید هلالی راجع به ام الفضل می‌گوید:
ما ولدت نجیبة من فحل
بجبل نعلمه أو سهل
«هر فرزند نیک دانا همانند کوه یا دشت که ما آن را می‌دانیم، از آن زن نجیب به دنیا آمده».
کسته من بطن أم الفضل
۶ أکرم بها من کهلة وکهل
«از شکم ام الفضل، پوشیده شده و از سوی زن و مرد خردمندی، مورد اکرام قرار گرفته است».
عم النبي المصطفی ذي الفضل
وخاتم الرسل، وخیر الرسل
ج
«آن مرد خردمندی که عموی پیامبر مصطفی، صاحب فضل و خاتم و برتر پیامبران است».
از میان خواهرانش، شریف‌ترین و نجیب‌ترین‌شان، میمونه بنت حارث، ام‌المؤمنین، همسر پیامبر صاست. که آن حضرت در سال ششم هجری با وی ازدواج نمود. میمونه از زنان بزرگ بود. از میان دیگر خواهرانش، می‌توان لبابه صغری، عصماء، عزه و هُزیله نام برد که همگی دختران حارث هستند.
از میان خواهران مادری‌اش هم می‌توان اسماء و سلمی و سلامه دختران عمیس از طایفه خثعمی را نام بُرد. بعضی گفته‌اند که زینب بنت خزیمه هلالی همسر پیامبر صخواهر مادری آنان بوده است [۳۳۵].
ام الفضل خاله «خالد بن ولید» است؛ کسی که پیامبر صدرباره‌اش فرموده: «خالد بن ولید شمشیری از شمشیرهای خداوند است که بر مشرکان کشیده است» [۳۳۶].
و ابوبکر درباره‌اش گفته است: «زنان عاجز مانده‌اند از این‌که کسی مثل خالد را به دنیا آورند». آیا پس از این فخر و بزرگی، فخر و بزرگی دیگری هست؟ و آیا پس از این همه مکارم و فضائل، فضیلت دیگری هست؟
[۳۳۵] تهذیب الکمال، اثر مزی، ۳۵/۲۹۸. [۳۳۶] ابن عساکر از عمر آن را روایت کرده، وآلبانی در «صحیح الجامع»، به شماره ۳۲۰۷ آن را صحیح دانسته است.