عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول - بت شکن- جلد اول

٥٣- باب الجبر والقدر و الأمر بین الأمرین

این باب مشتمل بر چهارده روایت است که آقای بهبودی فقط حدیث پنجم را صحیح دانسته و مجلسی فقط روایت چهاردهم را صحیح شمرده و حدیث ٥ را مجهول همطراز صحیح(!!) و حدیث ٩ و ١١ را مرسل همطراز صحیح(!!) و حدیث ١ را مرفوع و ٢ و ٣ و ١٠ و ١٢ را ضعیف، ٤ و ٦ را مجهول و ٧ و ٨ و ١٣ را مرسل گفته است.

احادیث این باب همگی کاملاً مخالف عقیدۀ جبر است. از جمله در حدیث دوّم از قول امام صادق ÷ آمده است: «مَن زَعَمَ أنّ الخیر والشّرّ إلیه فقد کذب علی الله = هر که بپندارد که [اعمال] نیک و بد [منسوب] به خداست برخدا دروغ بسته است» در حالی که در باب قبلی از قول امام باقر و صادق ـ علیهما السّلام ـ ادّعا کرده که خدا فرموده: من خود خالق خیر و شرّم و به دست هر کس که بخواهم آن‌را اجرا می‌کنم!!

آیا کلینی به این تضادّ آشکار توجّه نداشته است؟! به راستی این اخبار ضدّ و نقیض را برای چه آورده است؟! آیا به هر دو عقیده داشته یا به هیچ کدام؟! آیا می‌توان گفت که ائمّه بزرگوار ـ فی المثل از ترس ـ این اخبار ضدّ و نقیض را گفته‌اند؟! اگر امام چنین باشد، دیگر چه توقّع از دیگران ؟! ما که باور نمی‌کنیم امام بزرگوار چنین کند.

* حدیث ١- مجلسی می‌گوید: مرفوع است. البتّه به سبب وجود «سهل بن زیاد» کذّاب، حتّی اگر مرفوع نمی‌بود، از ضعف نجات نمی‌یافت.

* حدیث ٢ و ٣- به قول مجلسی ضعیف است. امّا متن آنها بلااشکال است.

* حدیث ٤- مجهول است ولی متن آن مخالف قرآن نیست.

* حدیث ٥- مجلسی آن را مجهول همطراز صحیح و آقای بهبودی صحیح دانسته است. متن آن اشکالی ندارد.

* حدیث ٦- مجهول است.

* حدیث ٧- مرسل است. امام در این حدیث، مشکل سائل را حلّ نکرده است!

* حدیث ٨ و ٩- مرسل و متن آنها خوب است.

١١١* حدیث ١٠- ضعیف است. یکی از رُوات آن «صالح بن سَهل» از غُلات است که ـ نعوذ بالله ـ قائل به خدایی امام صادق ÷ و یا جاعل حدیث بوده، جای تعجّب است که کلینی از چنین افرادی حدیث نقل کرده است!

* حدیث ١١- مرسل است ولی متن آن خوب است.

* حدیث ١٢- همان حدیث ششم باب ٤٩ کافی است. متن آن اشکالی ندارد.

* حدیث ١٣- مرسل است و متن آن اشکالی ندارد.

١١٢* حدیث ١٤- بهبودی آن را صحیح ندانسته است. البتّه حدیثی که نام «احمد برقی» در سندش باشد، قابل اعتماد نیست. راوی اوّل و دوّم این روایت، یعنی «هِشام بن سالم» و «علیّ بن الحَکَم» نیز ناقلان آن حدیث‌اند که می‌گوید: قرآنی که جبرئیل ÷ بر پیامبر فرودآورد، هفده هزار آیه دارد[٤٧٩]!!! امّا مجلسی حدیث چنین کسانی را صحیح قلمداد کرده است!

مخفی نماند روایاتی که در باب «الجبر و القدر (= تفویض) و الأمر بین الأمرین» آمده، مجمل و مبهم است و کیفیّت امر بین‌الامرین را واضح و معلوم نساخته است. امّا به هر حال احادیث آن از روایات باب ٥١ و ٥٢ بهتر است.

[٤٧٩]- ر. ک. صفحه ٢٨٣ همین کتاب.