خطبه های جمعه

ب- دعا و استمداد جستن از مخلوق:

دعا، استعانت، استغاثه و استمداد کلماتیست‌که با اندک تفاوت در مفهوم لغوى جملگى یک مفهوم را تعقیب می‌کند، و آن عبارت است از یارى طلبیدن، کمک خواستن، و در وقت حاجت بخاطر فریاد‌رسى صدا زدن.

البته اغاثه یارى‌طلبى، و درخواست کمک در وقت مصیبت و بلا، و کلمات دیگر عام است شامل طلب خیر، عافیت و چیز‌هاى پسندیده، و هم کمک خواهى در بلا و مصیبت می‌باشد.

استعانت و استمداد جستن از مخلوق- اعم از زنده و مرده، نیکان و بزرگان، فرشتگان و پیامبر آن- شرک است به دلایل آتى:

الف- زیرا آن‌ها مخلوق ناتوانى هستند که نه براى خود و نه براى هیچ یکى اختیار و قدرت نفع و ضرر رسانى را ندارند، و نه حاجت کسى را بر آورده می‌سازند. خداوند در این مورد می‌فرماید:

﴿وَإِن يَمۡسَسۡكَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا كَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ و آن يُرِدۡكَ بِخَيۡرٖ فَلَا رَآدَّ لِفَضۡلِهِۦ﴾[یونس: ۱۰۷]..

«اگر خداوند زیانى به تو برساند، هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را بر طرف کند، و اگر خیرى به تو بخواهد هیچ کس نمی‌تواند فضل و لطف او را از تو برگرداند».

و نیز ارشاد است:

﴿أَمَّن يُجِيبُ ٱلۡمُضۡطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكۡشِفُ ٱلسُّوٓءَ وَيَجۡعَلُكُمۡ خُلَفَآءَ ٱلۡأَرۡضِۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ قَلِيلٗا مَّا تَذَكَّرُونَ٦٢﴾[النمل: ۶۲].

«بلکه می‌پرسم کیست که به فریاد درمانده می‌رسد، بلا گرفتارى را بر طرف می‌کند هرگاه او را به کمک طلبد، و کیست که شما را در زمین جایگزین یکدیگر قرار داده است؟».

و در سورۀ فاتحه - که هر مؤمن کراراً در نماز‌ها و خارج نماز می‌خواند- استعانت و استمداد‌جوئى را همانند عبادت مخصوص پروردگار متعال قرار داده می‌فرماید:

﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ٥﴾..

«تنها تو را مى پرستسم، و تنها از تو کمک و یارى می‌طلبیم».

و در حدیث صحیح پیامبر ج ضمن اندرز‌هاى خود به پسر کاکایش عبد الله بن عباس فرمود: «يا غلام، إذا استعنت فاستعن بالله، وإذا سألت فاسأل الله...». «اى پسر نوجوان! هنگامی‌که کمک و یارى می‌خواهى، تنها از خدا کمک بخواه، و چیزى را هم طلب می‌کنى تنها از خداوند بزرگ طلب داشته باشى».

ب- دعا و استعانت- به شهادت قرآن و حدیث- از جملۀ بهترین عبادت به شمار می‌رود، و انجام عبادت- همانگو نه که قبلاً گذشت- براى مخلوق شرک است، خداوند بزرگ در سورۀ غافر ارشاد فرموده است: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ٦٠﴾[غافر: ۶۰]. «پروردگار شما گفت: مرا به فریاد خوانید- رفع نیازمندى‌ها و حل مشکلات خود را از من بخواهید- تا بپذیرم. کسانیکه خود را بزرگتر از آن می‌دانند که مرا به فریاد خوانند، خوار و ذلیل وارد دوزخ خواهند شد».

و در حدیث صحیح که امام ترمذى و ابن ماجه روایت نموده‌اند، پیامبر ج دعا را عین عبادت توصیف نموده فرمود: «إِنَّ الدُّعَاءَ هُوَ الْعِبَادَةُ». «دعا عین عبادت است».

ج- قرآن کریم این عمل(استعانت از مخلوق، و فریاد‌زدن آن‌ها براى حل مشکلات) را عمل شرکى معرفى نموده است:

﴿إِن تَدۡعُوهُمۡ لَا يَسۡمَعُواْ دُعَآءَكُمۡ وَلَوۡ سَمِعُواْ مَا ٱسۡتَجَابُواْ لَكُمۡۖ وَيَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ يَكۡفُرُونَ بِشِرۡكِكُمۡۚ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثۡلُ خَبِيرٖ١٤﴾[فاطر: ۱۴].. «اگر آن‌ها را ( براى حل مشکلات و رفع نیازمندى‌هاى خود) به فریاد بخوانید، صداى شما را نمى‌شنوند، وبه(فرض) اگر بشنوند توانائى پاسخگوئى به شما را ندارند، و روز قیامت این عمل شرک‌ورزى شما را انکار می‌کنند».

منظور از شرک‌ورزى در این آیه همان دعا و حاجت خواستن از معبودان باطله و جعلى است که قرآن از آن در آیۀ دیگر به"عبادت"تعبیر نموده می‌فرماید که معبودان روز قیامت از عبادت و پرستش و به فریاد خواستن آن‌ها انکار می‌ورزند:

﴿وَمَنۡ أَضَلُّ مِمَّن يَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَن لَّا يَسۡتَجِيبُ لَهُۥٓ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَهُمۡ عَن دُعَآئِهِمۡ غَٰفِلُونَ٥﴾[الأحقاف: ۵].

«چه کسى گمراه‌تر از آنست که افرادى را به فریاد می‌خوانند، و از آن‌ها یارى مى‌طلبند که تا روز رستاخیز برایشان پاسخ داده نمى‌توانند، و اصلاً از فریاد فریاد زنندگان بى‌خبر‌اند (نه می‌شنوند، و نه اطلاعى از آن دارند). و هنگامیکه مردمان (روز قیامت) گرد آورده شدند، به فریاد خواسته شدگان دشمنان براى فریاد زنندگان می‌گردند، و از پرستش (بفریاد خواستن) ایشان منکر می‌شوند».

نکته:

این نکته را باید خاطر نشان ساخت که استعانت و استمدادیکه عبادت شمرده می‌شود عبارت از:

الف- استعانتى است که توأم با اعتقاد عظمت کسى باشد که از آن استمداد مى‌جوید، و به تسلط و احاطۀ فوق العادۀ آن از لحاظ علم و قدرت معتقد بوده باشد که تسلط غیبى آن بالاتر از اسباب و وسایل عادى است که او با این قدرت و توانائى فوق العادۀ خود به شخصیکه از آن استمداد می‌جوید، کمک و یارى رسانیده میتواند همان طور که خداوند با فرمان مطلق و ارادۀ فوق العادۀ خود هرچه را بخواهد می‌کند.

شکى نیست که چنین قدرت را جز خداوند کسى ندارد، و اعتقاد آن به غیر خداوند شرک اکبر است.

ب- منظور از دعا و استعانت آنستکه از قدرت و توان مخلوق بیرون بوده، و مخلوق به هیچ وجه نتواند از عهدۀ بر‌آوردن آن حاجت و نیاز بدر آید.

اما اموریکه معمولاً از قدرت و توانائى بشر بیرون نیست، و امتناع در آن دیده نمی‌شود، استعانت از مخلوق در همچو مسایل- در صورتیکه استعانت در کارهاى حرام، ظلم و تجاوز به دیگران نباشد- مباح و مشروعیت دارد، مثلاً کسى در آب غرق شود، و یا در میان آتش افتد، از دیگران براى نجات خود کمک بخواهد، در این صورت نجات و کمک‌رسانى او بر هر انسانى که قدرت کمک رسانیدن او را دارد واجب است.

و همچنان کمک رساندن- در سطح توانائى خود- در کار‌هاى خیر و امور مباح:

﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِ﴾[المائدة: ۲] .

«در راه نیکى و پرهیزگارى همدیگر را یارى و پشتیبانى نمائید، و همدیگر را در راه تجاوز و ستمگرى یارى و پشتیبانى نکنید».