گفتگوهای عقلانی با شیعیان اثنی عشری منابع شیعه در میزان نقد علمی

١- کتاب الکافی

به زودی تاریخ اکتشاف نسخه‌‌های آن و ابتدای شرح نویسی علما بر آن و دیدگاه علما نسبت به آن را بیان خواهیم کرد و اشاره گذرائی به بخش اصول آن خواهیم داشت.

الف- نسخه‎های کتاب:

قبل از قرن یازدهم، این کتاب نسخه محفوظی ندارد، و این امر خطرناکی است، زیرا این کتاب مهمترین و بزرگترین و قدیمی‌‌ترین کتاب شیعه است که بیشتر از نه قرن پیش نوشته شده است، و نسخه قدیمی و محفوظی برای آن یافت نمی‌شود و فقط در قرن یازدهم، یعنی بیشتر از هفت قرن بعد از تألیف آن بود که نسخه‌‌های آن یافت شد.

* در مقدمه تحقیق چاپ سوم کتاب که علی اکبر غفاری آن را تصحیح کرده و بر آن تعلیق نوشته است، و شیخ محمد آخوندی آن را چاپ کرده است، نوشته شده که در تحقیق این کتاب بر هفت نسخه اعتماد شده است که چهار مورد آن دست نویس و سه مورد آن ماشین نویس است، و اگر نسخه‌‌ای قدیمی‌‌تر از این موارد یافت می‌شد محقق کتاب آن را ذکر می‌‌کرد. حال در زیر این نسخه‌‌ها و تاریخ نسخ آن‌ها به نقل از محقق کتاب ذکر می‌شود:

١- نسخۀ مصحح سال ١٠٧٦ هـ.

٢- نسخۀ مصحح قرن یازدهم هجری.

٣- نسخۀ مصحح بدون تاریخ.

٤- نسخۀ مصحح سال ١٠٥٧ هـ.

نسخه‌های چاپی عبارتند از:

١- چاپ سال١٢٨٢ هـ.

٢- چاپ سال ١٣١١هـ.

٣- چاپ سال ١٣٣١ هـ.

محقق بیان کرده که در نسخه چاپی سابق، از سه نسخه استفاده شده که عبارتند از:

١- نسخه خطی قرائت شده بر علامه مجلسی در سال١٠٧١ﻫ.

٢- نسخه نوشته شده به خط عاملی در سال١٠٩٢ﻫ.

٣- یک نسخه بدون تاریخ.

این‌ها نسخه‌‌هایی هستند که کتاب بر اساس آن‌ها تحقیق شده است، و اگر نسخه دیگری یافت می‌‌شد محقق کتاب آن را ذکر می‌‌کرد. این امر بر این نکته تأکید دارد که نسخه دیگری یافت نمی‌‌شود، زیرا محقق تمایل زیادی به ذکر قدیمی‌‌ترین نسخه‌‌های کتاب دارد و سپس نسخه مورد اعتماد خود را مشخص می‌کند.

ب- شرح‌های نوشته شده بر کتاب:

* این کتاب در قرن یازدهم شرح شده است. ناشر سابق در مقدمه نشر می‌‌گوید که کتاب دوازده شرح دارد که همه آن‌ها در قرن یازدهم، یعنی بیشتر از هفت قرن بعد از تألیف آن، نوشته شده‌‌اند. وی شرحی قبل از آن را ذکر نکرده است، حال آنکه اگر می‌بود باید می‌‌گفت.

ج- تعداد احادیث کتاب و درجات آن‌ها:

تعداد احادیث آن: ١٦١٢١ حدیث است.

و درجات آن‌ها: عاملی در خاتمه کتاب المستدرک بیان داشته که احادیث الکافی پنج نوع هستند:

نوع اول: ٥٠٧٢ حدیث صحیح.

نوع دوم: ١٤٤ حدیث حسن.

نوع سوم: ١١١٨ حدیث موثق.

نوع چهارم: ٣٠٢ حدیث قوی.

نوع پنجم: ٩٤٨٥ حدیث ضعیف.

پس مجموع این احادیث ١٦١٢١ حدیث می‌شود[٤٥٤].

وی بیان نکرده که در آن حدیث موضوع و جعلی وجود دارد.

* بهبودی، از پژوهشگران معاصر شیعه، کتاب الکافی را مورد بررسی قرار داده و فقط ٤٤٢٨ حدیث از آن را صحیح دانسته است، و ١١٦٩٣ حدیث را بر اساس قواعد خودشان صحیح ندانسته است.

این مهمترین کتاب شیعه است که در مدح آن چیزهائی بیان شده که با این نتیجه تناقض دارد. حال در زیر برخی از این مدح‌‌ها بیان می‌شود:

د- اقوال علما در مورد کتاب الکافی:

علمای شیعه در ارزش گذاری کتاب با هم اختلاف نظر دارند و برخی راه غلو را رفته و برخی دیگر معتدل رفتار کرده‌‌اند.

از جمله غالیان در مورد آن، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

* مجلسی. او می‌‌گوید: «کتاب الکافی مضبوط‌‌ترین و جامع‌‌ترین اصول و نیکوترین و بزرگ‌‌ترین مؤلفات فرقه ناجیه است»[٤٥٥].

* فیض کاشانی. او می‌‌گوید: «کتاب الکافی شریف‌‌ترین و موثق‌ترین و کامل‌‌ترین و جامع‌‌ترین آن‌ها است، زیرا این کتاب در میان آن‌ها مشتمل بر اصول است و چیزهای زائد و تباه و ننگآور- موجود در موارد دیگر- در آن نیست»[٤٥٦].

* عبدالرسول غفار. او می‌‌گوید: «کتاب الکافی از جمله کتب اصول است که در زمان ائمه معصومین نوشته شد..... وی بیست سال را صرف تصنیف کتاب کرد. وی در این کار بسیار دقت می‌کرد و رجال و اسناد روایات و متون و طرق روایت آن‌ها را به خوبی و با اشتیاق ضبط می‌‌کرد، و در نقل اسناد و طرق متعدد بسیار دقت می‌کرد و دچار خلط و التباس نشد. به همین دلیل تبدیل به منبع اول شیعه شد. به حقیقت مثل این کتاب نوشته نشده است، و علمای بعد از وی به او نیازمند هستند»[٤٥٧].

از معتدلین می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

* هاشم معروف حسنی. وی در مورد کلینی و کتاب وی می‌گوید: «اگر افراد اهل بدعت در سطح افراد منحرف و آشوبگر باشند، چیز عجیبی نیست، بلکه عجیب این است که شیخ محدثان بعد از جهاد طولانی بیست ساله در راه بحث و جستجوی حدیث صحیح، مرویات یا کتاب خود را پر از روایاتی نماید که از حیث متن و سند دارای عیبهای آشکاری هستند، و اگر کسی حتی کمترین بهره و علم را به احوال راویان داشته باشد، این امر بر وی مخفی نمی‌ماند، و با این وجود علما و محدثان بعد از وی کتاب الکافی و روایات آن را در آغوش گرفته‌‌اند، زیرا به اعتقاد برخی از افراد، از روایات صحیح تخطی نورزیده است، و به نظر عده‌‌ای دیگر که تعدادشان زیادتر است، وی تعداد زیادی از روایات صحیح را گردآورده است، گرچه در کنار آن، روایات دیگری هم وجود دارد که به دروغ به اهل بیت منسوب شده‌‌اند. این دو گروه در مورد این موضع گیری خود مسؤل هستند»[٤٥٨].

* آیت الله ابوالفضل برقعی. وی می‌‌گوید: «احادیث کتاب الکافی هم از نظر سند و راویان آن بسیار اشکال دارد و هم از نظر متن و مطالب آن. اما از نظر سند، اکثر راویانش از ضعفاء و مجاهیل و مردمان مهمل و صاحبان عقائد باطله می‌باشند، البته طبق قول علمای رجال شیعه»[٤٥٩].

هـ - اصول کافی:

این کتاب مشتمل بر سه قسم است:

بخش اول: احادیث مربوط به اصول (عقائد)

بخش دوم: احادیث مربوط به فروع.

بخش سوم: احادیث متنوعی که کتاب با آن‌ها خاتمه می‌یابد و نویسنده، آن را الروضة نامیده است. البته این زمانی است که این بخش تألیف خود نویسنده باشد، زیرا برخی از علمای شیعه در انتساب این کتاب به نویسنده شک دارند.

بخش اول کتاب که در مورد اصول می‌باشد، دو جزء است:

جزء اول: تعداد احادیث این بخش ١٤٤٥ حدیث می‌باشد. کسانی که احادیث این بخش را مورد مراجعه قرار داده‌‌اند فقط بر تصحیح ٨٧ حدیث آن اتفاق نظر دارند. بهبودی که احادیث صحیح کتاب الکافی را تخریج کرده است، تنها ١٦١ حدیث را صحیح دانسته است. این بخش خاص مسائل اعتقادی است.

جزء دوم: تعداد احادیث این بخش ٢٣٤٦ حدیث است. کسانی که احادیث این بخش را مورد مراجعه قرار داده‌‌اند، تنها ٣٣ حدیث را صحیح دانسته‌‌اند، و بهبودی تنها ٣٩٢ حدیث را صحیح دانسته است.

تصحیحات انجام شده در هردو بخش، بر اساس روش شیعه انجام شده است، و اگر بر اساس روش اهل سنت انجام می‌شد، موجب ابطال این کتاب به صورت کامل می‌شد، آنچنان که تطبیق روش نقد علمی بر روایات شیعه منجر به از هستی ساقط شدن دین شیعه میشود، آنچنان که بزرگترین علمای شیعه در قرن یازدهم یا از بزرگان آنان- یعنی بحرانی که قبلاً ذکر شد- به این موضوع اشاره کرده‌‌اند.

و- احادیث منسوب به پیامبر ص و اصحاب کساء در این دو بخش، به قرار زیر است:

نام	بخش اول	بخش دوم
پیامبر	٤ حدیث	١٧ حدیث
علی	٣٨ حدیث	٣٠ حدیث
فاطمه	صفر	صفر
حسن	صفر	١حدیث
حسین	٢ حدیث	١ حدیث

با مراجعه احادیث بخش دوم به این نتیجه می‌رسیم که هیچ یک از احادیث منسوب به پیامبر ص و اهل کساء صحیح نمی‌باشند و با مراجعه چهار منبع اساسی سابق نمی‌توان تنها یک روایت از فاطمه ل دختر رسول خدا یافت.

[٤٥٤]- القرآن الکریم وروایات المدرستین، مرتضى عسکری ص: ٣٧، دفاع عن الکافی، ثامر هاشم حبیب عمیدی ٢/٣٠٨، الکلینی والکافی ص: ٤٠٢.

[٤٥٥]- نک: الکلینی والکافی ٢١٠، کلیات فی علم الرجال ص:٣٦٠، الکافی ١/٢٧، مستدرک الوسائل ١/٢٩، مرآة العقول ١/٣، ٣/٤٦٦، الذریعة ١٣/٩٥، کشف الحقائق ٢٠، نهایة الدرایة ص:٥٤١.

[٤٥٦]- مقدمة الأصول من الکافی، حسین علی محفوظ ص: ٢٥ - ٢٨.

[٤٥٧]- الکلینی والکافی ص: ٤١٥- ٤١٦٩.

[٤٥٨]- الموضوعات فی الآثار والأخبار ص:٢٥٣.

[٤٥٩]- کسر الصنم ص:٣٧. (عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول، بت‏شکن)‏ ص: ١٣.