باب: (۴۹) فرمودهی خدا: ﴿فَلَمَّآ ءَاتَىٰهُمَا صَٰلِحٗا جَعَلَا لَهُۥ شُرَكَآءَ فِيمَآ ءَاتَىٰهُمَاۚ فَتَعَٰلَى ٱللَّهُ عَمَّا يُشۡرِكُونَ ١٩٠﴾[الأعراف: ۱۹۰].
«و چون فرزند شایستهای به آن دو بخشید، آنان در آنچه بدیشان عطا نمود، برای پروردگار شریکانی قرار دادند. الله از آنچه شریکش قرار میدهند، برتر و والاتر است.»
ابن حزم میگوید: «دانشمندان اسلامی بر تحریم هر اسمی که با لفظ «عبد» شروع میشود و این لفظ به غیر نام الله یا صفات الله اضافه میشود، همچون عبد عمرو، عبدالکعبه و امثال آن به استثنای عبدالمطلب، اتفاق نظر دارند».
راجع به تفسیر آیهی فوق از ابن عباس روایت است که گفته است: وقتی آدم با حوا نزدیکی کرد، حوا باردار شد. ابلیس نزد آدم و حوا آمد و گفت: من همان کسی هستم که شما را از بهشت بیرون کردم. یا باید از من اطاعت کنید یا اینکه دو تا شاخ بزرگ برای بچهتان قرار میدهم و وقتی از شکم تو (خطاب به حوا) بیرون میآید، او را نصف میکند. و فلان و فلان کار را میکنم- ابلیس، آدم و حوا را میترساند -؛ بچهتان را عبدالحارث نام بگذارید. آنان از اطاعت کردن ابلیس، خودداری کردند. پس بچهشان مرده به دنیا آمد. سپس حوا باردار شد و ابلیس دوباره پیش آنان آمد و همان سخن قبلی را به آنان گفت. آدم و حوا از اطاعت کردن ابلیس امتناع کردند. پس بچهشان مرده به دنیا آمد. سپس حوا باردار شد و ابلیس بار دیگر پیش آنان آمد و همان سخن قبلی را به آنان گفت. حب و دوستی فرزند آنان را تحت تأثیر قرار داد و ناچاراً بچهشان را عبدالحارث نام نهادند. تفسیر آیهی: ﴿جَعَلَا لَهُۥ شُرَكَآءَ فِيمَآ ءَاتَىٰهُمَا﴾همین است. ابن ابی حاتم، این روایت را نقل کرده است.
ابن ابی حاتم، روایتی را با سند صحیح از قتاده نقل کرده که میگوید: «آدم و حواء، شریکانی را برای خدا در اطاعت و فرمانبرداری خدا، قرار دادند اما در عبادت و پرستش خدا، برای او شریک قرار ندادند».
همچنین ابن ابی حاتم، روایتی را با سند صحیح از مجاهد نقل کرده که دربارهی آیهی: ﴿لَئِنۡ ءَاتَيۡتَنَا صَٰلِحٗا﴾میگوید: «آدم و حوا ترسیدند که بچهشان، انسان نباشد». ابن ابی حاتم، مفهوم و معنای این گفته را از حسن و سعید و دیگران نقل کرده است.
در این باب، چند موضوع مورد بررسی قرار میگیرد:
اول- تحریم هر اسمی که با لفظ «عبد» شروع میشود و به غیر نام الله یا صفات الله اضافه میشود.
دوم- تفسیر آیهی وارده در سورهی اعراف.
سوم- این شرک در صرف نامگذاری، حقیقت نام مدنظر نبوده است.
چهارم- بخشیدن دختر سالم به انسان از جانب خدا، از جمله نعمتهای خداست.
پنجم- سلف صالح میان شرک در اطاعت و شرک در عبادت، فرق قایل بودند.