تیسیر العزیز الحمید شرح کتاب التوحید

فهرست کتاب

نخست: آن چه مربوط به تطبیق نسخه‌های خطی و اصلاح کتاب می‏باشد:

نخست: آن چه مربوط به تطبیق نسخه‌های خطی و اصلاح کتاب می‏باشد:

پر واضح است که کتاب چاپ شده بود در نتیجه کار مقایسه‌ی آن با نسخه‌های خطی را برایم آسان کرده بود و پیش‌تر گفتم که اینجانب کتاب را با دو نسخه‌ی خطی تطبیق دادم اما برای دقیق بودن بیشتر دوباره آن را با سه نسخه‌ی خطی دیگر نیز تطبیق دادم، مواردی را در کتاب باقی می‌گذارم بدون آن که نسخه‌ی خطّی مشخصی را اصل و معیار قرار داده باشم چون با همه‌ی کتاب تطبیق می‌دادم، قدیمی‌ترین نسخه‌ی خطّی کتاب نسخه(أ) است و چنین بر می‌آید که این نسخه در دوران حیات مؤلف نوشته شده باشد به دلایلی که قبلاً بیان کردم، اما این نسخه اشتباه‌هایی نیز دارد و تعدادی از برگ‌هایش مفقود شده است. نسخه از اول شروع می‌شود و تا آخر کتاب تا جایی که شیخ سلیمان /نوشته ادامه می‌یابد، کار من در کتاب به صورت ذیل بوده است:

۱- به یاری خداوند توانستم کتاب را با پنج نسخه‌ی خطی تطبیق دهم و با چاپ سوم از چاپ‌های انتشارات المکتب‌الاسلامی آن را مقایسه نمایم و همچنین در بعضی جاها به چاپ اول مراجعه می‌کردم و از دو نسخه‌ی خطی دیگر چنان که پیش‌تر گفتم استفاده نموده‌ام.

تفاوت‌هایی که بین نسخه‌ها وجود دارد را در حاشیه ذکر نموده‌ام مگر آن که اشتباه آشکاری باشد که خواننده به یقین می‌داند که قلم نویسنده و ناسخ به اشتباه رفته است، اما با این وجود اینجانب موارد زیادی از این قبیل را ذکر کرده‌ام، اما نتوانستم به همه‌ی موارد بپردازم.

۲- از رسم‌الخط کنونی استفاده نموده‌ام و به آن چه در نسخه‌ها آمده پایبند نبوده‌ام چون در نسخه‌ها کلمات به صورت‌های متفاوتی نوشته شده‌اند مثل کلمه‌ی «جبریل» که بعضی جاها این گونه نوشته شده و در بعضی جاها «جبرئیل» نوشته شده است و من در همه جا «جبریل» را این‌گونه نوشته‌ و به آن اعتماد نمودم و همچنین کلمه «السموات» و «الرحمن».

۳- در بعضی نسخه‌ها کلمه‌ی «تعالی» یا «عزّ وجل» بعد از ذکر اسم الله نوشته شده و یا بعد از ذکر پیامبر جدرود نوشته شده و یا بعد از ذکر اسم صحابه شگفته شده من همه این‌ها را ذکر نموده‌ام بدون آن که اشاره‌ای به نسخه کرده باشم، که در فلان نسخه این کلمه آمده و در فلان نیامده است.

در بعضی از نسخه‌ها کلمه‌ی «نبی» آمده و در بعضی دیگر «الرسول» آمده که من به این تفاوت اشاره‌ای نکرده‌ام.

۴- کلمه‌ی «ش» را قبل از شرح شیخ سلیمان ذکر نکرده‌ام چون نسخه‌ها در چند جا در این مورد متفاوت هستند از این رو این کلمه را حذف کردم و به نوشتن متن کتاب التوحید با خط درشت و قرار دادن آن در میان پرانتز () بسنده کردم.

۵- کتاب را کاملاً اعراب‌گذاری نموده‌ام و تا جایی که می‌ توانستم از نشانه‌های نگارشی همچون نقطه‌گذاری و غیره... به اندازه‌ی علم و معرفت قاصرم استفاده کرده‌ام.

۶- در ابتدای هر فصلی متن کتاب التوحید را طبق نسخه‌ای که بر اساس آن شیخ سلیمان آن را شرح داده آورده‌ام. و یکی از این نسخه‌‌ها که کتاب التوحید با خط محمد بن عبدالوهاب /نوشته شده است را نیز آورده‌ام، سپس بعد از آن مطابق با نسخه‌ی خطّی شرح شیخ سلیمان را ذکر می‌کنم.

۷- شرح شیخ سلیمان برای کتاب التوحید سه نوع است:

اوّل: از ابتدای کتاب تا قبل از پایان باب (۴۷) «باب من هزل بشیء فیه ذکرالله أو القرآن أو الرسول» که شیخ سلیمان این را نوشته است.

دوّم: از ابتدای باب(۴۸) باب ‌ما جاء فی قول‌الله تعالی: ﴿وَلَئِنۡ أَذَقۡنَٰهُ رَحۡمَةٗ مِّنَّا مِنۢ بَعۡدِ ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُ لَيَقُولَنَّ هَٰذَا لِي[فصلت: ۵۰] تا قبل از پایان باب (۵۹) «باب ما جاء فی منکری القدر» که شیخ سلیمان از «تیسیر» آن را ننوشته است، چون در آن کمبود و نواقص زیادی احساس می‌شود از این رو من آن را از فتح‌المجید به اضافه‌ی فوایدی از إبطال التندید شیخ حمد بن عتیق کامل نمودم.

سوّم: از ابتدای باب (۶۰) «باب ماجاء فی‌المصورین» تا آخر کتاب باب (۶۶) که آن را از فتح‌المجید تکمیل نمودم و توضیحاتی که شیخ سلیمان بر کتاب التوحید داده و شیخ حمد بن عتیق در کتابش «إبطال‌التندید» آن را نقل کرده به آن افزودم.

آن چه از «فتح‌المجید» و از «إبطال‌التندید» نقل نموده‌ام نسخه‌ی چاپی هر یک را با نسخه خطّی آن مقایسه نمودم.

۸- در بعضی از نسخه‌های خطّی در پاورقی فوایدی ذکر شده بود که بعضاً این فواید را شیخ عبدالرحمان ‌بن حسن و گروهی دیگر از مشایخ و علماء نوشته بودند، من این پاورقی‌ها را ذکر نمودم و اضافه بر آن توضیحاتی از فتح‌المجید یا از استاد ما شیخ صالح عبود و توضیحات مفید دیگری که به نظر بنده سودمند بود را افزوده‌ام، از آن جمله توضیح بعضی از کلمات مشکل و شرح حال بعضی از شخصیت‌هایی که در کتاب ذکر شده‌اند و شیخ سلیمان شرح حال آنان را بیان نکرده است.