تیسیر العزیز الحمید شرح کتاب التوحید

باب(۱۵): خداوند متعال می‎فرماید: ﴿وَلَا تَنفَعُ ٱلشَّفَٰعَةُ عِندَهُۥٓ إِلَّا لِمَنۡ أَذِنَ لَهُۥۚ حَتَّىٰٓ إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمۡ قَالُواْ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمۡۖ قَالُواْ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ٢٣﴾[سبأ: ۲۳].

«و نزدش شفاعت، سودی نمی‌بخشد جز برای کسی که او، برایش اجازه دهد. و چون اضطراب و دلهره از دل‌هایشان زدوده شود، می‌گویند: پروردگارمان چه فرمود؟ پاسخ می‌دهند: حق(گفت) و او، بلندمرتبه‌ی بزرگ است».

در صحیح بخاری از ابوهریره روایت است که پیامبرجفرمود: «هنگامی که خداوند در آسمان کاری را فیصله می‎نماید، ملائکه به عنوان اطاعت و انقیاد بالهایشان را به هم می‎زنند و صدایی می‎دهد مانند کوبیده شدن زنجیر بر سنگ این صدا در قلوب فرشته‎ها نفوذ می‎کند و خوف و هراس آنها را فرا می‎گیرد ﴿حَتَّىٰٓ إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمۡ قَالُواْ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمۡۖ قَالُواْ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ٢٣﴾[سبأ: ۲۳] و سپس وقتی اضطراب از آنها دور می‎شود از یکدیگر می‎پرسند: پروردگارتان چه فرمود؟ می‎گویند سخن حق گفت و او بلند مرتبه بزرگوار است.

این گفته‎های الهی را شیاطینی که برای استراق سمع از رویدادهای عالم بالا تلاش می‌کنند می‎شنوند و از اولی به دومی به سومی و به همین ترتیب از آسمان تا به زمین می‎رسد. در این موقع راوی حدیث سفیان صف کشیدن شیاطین را از بالا به پایین با فاصله دادن انگشتانش و کج کردن آن نشان داد، گفت: هنگامی که شیطانی که در بالا است چیزی را می‎شنود به دومی خود می‎رساند و او به شیطان سومی تا اینکه این سخن به ساحر یا کاهن می‎رسد و گاهی قبل از آنکه شیطان سخن را به شیطان دیگری برساند شهاب سنگ بر او فرود می‎آید و گاهی بعد از رساندن سخن فرود می‎آید و وقتی این سخن به کاهن می‎رسد صد دروغ با آن همراه می‎کنند و سپس اگر کسانی که سخن کاهن را می‎پذیرند از او سخنی بشنوند که درست بوده می‎گویند آیا مگر به ما فلان روز چنین و چنان نگفت؟ و اینگونه به خاطر سخنی که از آسمان شنیده تصدیق می‎شود.

از نواس بن سمعانسروایت است که می‎گوید: پیامبرجفرمود: «وقتی خداوند می‎خواهد فرمان را وحی کند، سخن وحی را می‎گوید، آنگاه آسمان‎ها از خوف خداوند به لرزه می‎افتند. و هنگامی که اهل آسمان‎ها این را می‎شنوند بیهوش شده و برای خدا به سجده می‎افتند، آنگاه اولین کسی که سرش را بلند می‎کند جبرئیل است. و آنگاه خداوند از وحی خویش هر چه می‎خواهد به او می‎گوید و سپس جبرئیل بر ملائکه می‎گذرد و از هر آسمانی که می‎گذرد ملائکه آن از او می‎پرسند: پروردگار ما چه گفت ای جبرئیل؟ جبرئیل می‎گوید: سخن حق گفت و او بلند مرتبه و بزرگ است. آنگاه سخن جبرئیل را تکرار می‎کنند. بعد از آن جبرئیل این وحی را به جایی که به او حکم شده می‎رساند.

مسائل:

۱- تفسیر آیه ﴿حَتَّىٰٓ إِذَا فُزِّعَ﴾

۲- دلایلی که در این آیه برای ابطال شرک ارائه شده، به خصوص آنچه متعلق به شرکی است که به صالحان مربوط می‌شود و این آیه‎ای است که گفته شده ریشه‎های درخت شرک را قطع می‎کند.

۳- تفسیر ﴿قَالُواْ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ٢٣﴾.

۴- سبب پرسش فرشته‎ها از آن.

۵- جبرئیل به آنها پاسخ می‎دهد.

۶- اولین کسی که سرش را بلند می‎کند جبرئیل است.

۷- چون فرشته‌های همه‌ی آسمان‎ها از او می‎پرسند، او به آنان پاسخ می‎دهد.

۸- همه اهل آسمان‎ها بیهوش می‎شوند.

۹- آسمان‎ها به لرزه در می‎آیند.

۱۰- جبرئیل وحی را به جایی می‎رساند که به او حکم شده است.

۱۱- شیاطین استراق سمع می‎کنند.

۱۲- شیطان‎ها روی یکدیگر سوار می‎شوند.

۱۳- پرتاب شهاب سنگ به سوی شیطان.

۱۴- گاهی قبل از آن‎که شیطان سخن را به کاهن برساند شهاب سنگ به او می‎رسد و گاهی بعد از آن.

۱۵- گاهی کاهن راست می‎گوید.

۱۶- با یک راست صد دروغ می‎آمیزد.

۱۷- دروغ کاهنان از این جهت پذیرفته می‎شود که کلامی پنهانی که از آسمان‎ها شنیده شده را می‎گویند.

۱۸- نفوس انسانی بیشتر از پیش به سوی [دروغ] و باطل متمایل می‎شود، چنان که یک راست را دستاویز قرار می‎دهند و صد دروغ را در نظر نمی‎گیرند؟!

۱۹- این سخن را به یکدیگر می‎گویند و آن را حفظ می‌کنند و از آن استدلال می‎کنند.

۲۰- اثبات صفات برای خداوند بر خلاف اشاعره که منکر صفاتند.

۲۱- تصریح شده که این لرزش و بیهوشی از خوف خداست.

۲۲- تمام ملائکه برای خدا سجده می‎برند.