نسخه‌ی اوّل(الف): نسخه‌ی کتابخانه‌ی ریاض عربستان سعودی:
این نسخه در کتابخانه‌ی ملّی ملک فهد در ریاض به شماره‌ی (۸۳/۸۶) نگهداری می‌شود و تعداد صفحات آن (۸۴۹) صفحه است و تعداد متوسط خط‌ها در هر صفحه نوزده خط است که به طور متوسط در هر سطری ده کلمه نوشته شده است.
این نسخه با خط درشت نوشته شده است و البته اشتباهاتی هم دارد و بعضی از صفحات آن گم شده است.
نویسنده‌ی آن محمد نور خراسانی است و در آخر فردی به نام احمد بن یحیی اسمش را به عنوان صاحب آن نوشته است، در کتاب این نسخه را با رمز (ألف) مشخص کرده‌ام.
به نظر من این نسخه در دوران حیات مؤلّف نوشته شده است. به چند دلیل ، از آن جمله این که: نویسنده‌ی آن محمد نور خراسانی روی کتاب نوشته است: «کتاب تیسیرالعزیزالحمید فی شرح کتاب التوحید» اثر استاد و شیخ ما شیخ مجتهد سلیمان بن شیخ عبدالله بن شیخ محمد بن عبدالوهاب، خداوند تلاش او را بپذیرد و عمر ایشان را طولانی نماید و همه را در فردوس اعلی جای دهد. آمین آمین آمین.
اگر در آن چه او نوشته تأمل شود به نکات مهمی پی می‌بریم از جمله ناسخ تصریح کرده که مؤلف استاد او بوده است و برای مؤلف طول عمر و حُسن عمل را مسئلت نموده، این دعا شامل فرد زنده می‌شود نه برای فردی که مرده است، البته شیخ سلیمان زیاد عمر نکرد و در سن سی‌وسه سالگی که در اوج جوانی بود وفات یافت.
همچنین نویسنده بعد از نوشتن «باب من هزل شئٍ من ذكرالله أو القرآن أوالرسول» بقیه‌ی صفحه‌ی (۷۶۵) را خالی گذاشته است چون صفحه به پایان می‌رسد، در گوشه‌ای نوشته است: «در اینجا شیخ /وفات یافت».
در همین صفحه با خطی دیگر که ممکن است ناسخ در بزرگسالی یا کسی دیگر آن را نوشته باشد: «بسم‌الله الرحمن الرحیم و صلی‌الله علی سیدنا محمّد و علی آله و صحبه وسلّم تسلیما کثیرا. ماه شوال روز یکشنبه سال ۱۳۸۰.»
سپس با خطّی دیگر بعد از آن نوشته شده است: «اللهم إني استودعك يا الله هذه الشهادة وهي عندك وديعة: أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمداً عبده ورسوله وأن عيسی كلمة ألقاها إلي مريم وروح منه وأن الحياة حق و الموت حق والجنة حق والنار حق وصلی الله علی سيدنا محمد وآله وصحبه وسلم.
آمنت بالله وملائكته وكتبه ورسله والقدر خيره وشرّه من الله ما أصابني لم يكن ليخطئني وما أخطأني لم يكن ليصيبنی، كل شيء من الله سبحانه وتعالی وصلی الله علی نبينا محمد وعلی آله وأصحابه وعلي الأنبياء والمرسلين. سال ۱۳۰۹ربيع‌الآخر.»
لا إله إلا الله محمد رسول الله .
و در آخر باب «ماجاء فی منکری القدر» آمده است: این آخرین مطلبی بود که در چک نویش یافت شده است
ظاهراً کتاب با نسخه‌های دیگر مقایسه شده است چون در چند جا دیدم که با خط ریز نوشته شده بود: فلان نسخه ...
نویسنده برخی از کلمات را به گونه‌ای نوشته است که خط و نوشتن او تأکید می‌کند که نویسنده عرب نبوده است و تأکید می‌نماید که ناسخ خودش شاگرد بوده است و از نسخه‌ی این شاگرد خراسانی نقل نکرده است.
نسخه‌ی دوّم (ب): نسخه‌ی کتابخانه‌ی شیخ عبدالله بن حسن آل شیخ:
این نسخه در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه ام‌القری مکه مکرمه به شماره (۱۴۷۹) نگهداری می‌شود.
(۴۳۰) صفحه دارد و به طور متوسط تعداد سطرهایش(۲۵) سطر می‌باشد و تعداد کلمه‌ها در هر سطری به طور متوسط(۱۵) کلمه است. این نسخه با خط زیبای نسخ نوشته شده و اوراق آن کامل و تطبیق داده شده است.
تاریخ نوشتن آن روز دوشنبه سوم ماه ربیع‌الاول سال ۱۲۸۳هـ.ق است و اسم نویسنده آن پاک شده است. در کتاب با رمز(ب) به آن اشاره نموده‌ام.
نسخه‌ی سوّم (ض): نسخهای است که در کتابخانه‌ی ملّی ملک‌فهد در ریاض به شماره‌ی (۳۶۵/۸۶) تاریخ ۱۸/۴/۱۳۹۲ نگهداری می‌شود.
این نسخه از کتابخانه‌ی سعودی ریاض گرفته شده است و در قرن سیزدهم هجری ظاهرا در دوران حیات شیخ عبدالرحمان بن حسن [۳۰]نوشته شده است، این نسخه را شیخ محمد بن ابراهیم آل شیخ وقف کرده است.
تعداد صفحات آن (۵۳۸) و تعداد خط‌ها در هر صفحه به طور متوسط (۲۲) سطر است و در هر سطری(۱۴) کلمه نوشته شده است، این نسخه، نسخه‌ی خوب و تطبیق داده شده‌ای می‌باشد که البته در آخر آن کلماتی افتاده اما اول آن با خط جدید نوشته شده است. و در کتاب با حرف (ض) به آن اشاره نموده‌ام.
نسخه‌ی چهارم (ع): نسخهای است که در کتابخانه‌ی مدرسه‌ی علمی حائل نگهداری می‌شود.
قبل از آن در کتابخانه‌ی صالح العلی الطریب نگهداری شده است، اسم نویسنده و تاریخ نوشتن را در آن نیافتم.
نسخه‌ی مذکور نسخه‌ی خوب و تطبیق داده شده‌ای است و از اول کتاب تا آخر باب «باب من هزل شئٍ من ذكرالله أو القرآن أو الرسول» تا آخر مرتب نیست و به سختی آن را مرتب کردم.
تعداد صفحات آن (۳۷۵) صفحه و تعداد سطرها به طور متوسط در هر صفحه‌ای(۲۳) سطر است و تعداد کلمات در هر صفحه به طور متوسط (۱۶) کلمه است. و با حرف (ع) به آن اشاره نموده‌ام.
نسخه پنجم (غ): نسخهای است که در کتابخانه‌ی شیخ علامه حمود بن حسین شغدلی /نگهداری می‌شود.
در صفحه دوم آن نوشته شده: از جمله «ترکه‌ی حمّاد الجار الله الحماد /۱۳۳۹.»
این نسخه خطی می‌باشد و تطبیق داده شده است اما ناقص به نظر می‌رسد و از اول کتاب تا باب (۱۸) «باب ما جاء أن سبب کفر بنی آدم وترکهم دینهم هو الغلو فی الصالحین» فقط در آن آمده است.
تعداد صفحات آن (۱۷۶) صفحه و تعداد خط‌ها در هر صفحه به طور متوسط (۲۳) خط و تعداد کلمات در هر خطی به طور متوسط (۱۳) کلمه است.
و با حرف (غ) به آن اشاره نموده‌ام.
جا دارد در اینجا از شیخ خلف شغدلی تشکر کنم که این نسخه را از کتابخانه‌ی جده برایم آورد.
نسخه‌ی چاپ شده انتشارات المکتب‌الاسلامی: این نسخه چاپ سوم است که در سال ۱۳۹۰هـ.ق چاپ شده است صاحب المکتب‌الاسلامی در آن می‌گوید که او کتاب را با سه نسخه‌ی خطی تطبیق داده است، این چاپ از چاپ اول (۶۹) صفحه، بیشتر دارد، اما این چاپ اشتباه های زیادی دارد و اشتباه‌های آن از چاپ اول بیشتر است، اما اشتباهی عجیب که در چاپ دوم جلب توجه می‌کند این است که در نسبت دادن آیات به سوره‌های قرآن اشتباه‌های زیادی صورت گرفته است. بارها از این اشتباه‌ها شگفت‌زده شدم. با حرف (ط) به این نسخه اشاره نموده‌ام و چاپ اول را با (ط۱) مشخص کرده‌ام.
از نسخه‌های دیگری هم استفاده برده‌ام که در بعضی موارد و به‌خصوص در ابواب آخر «التیسیر» به آن مراجعه می‌کردم و آن نسخه‌ها عبارتند از: «نسخه‌ی ابراهیم بن سُبیت بن محمد بن حسین عجیری که در کتابخانه‌ی شیخ صالح‌السالم در شهر حائل نگهداری می‌شود و نویسنده‌اش در روز شنبه پانزدهم جمادی‌الاولی سال ۱۲۶۸هـ.ق نگارش آن را به پایان برده است. تعداد صفحات آن (۳۹۰) صفحه و تعداد سطور آن در هر صفحه (۲۹) سطر است و تعداد کلمات به‌طور متوسط در هر سطری (۱۵) کلمه است.
نسخه‌ی مذکور نسخهای خوب و کامل است و با خط زیبای نسخ نوشته شده و تطبیق داده شده است، روی آن نوشته شده که در ملکیت محمد بن فیصل قرار دارد.
با حرف (م) به آن اشاره کرده‌ام.
نسخه‌ی دیگری که در کتابخانه دانشگاه امام محمدبن سعود در ریاض به شماره (۱۰۷۸۲/ف) نگهداری می‌شود و تاریخ نوشتن آن روز پنجشنبه ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۳۱۰هـ.ق می‌باشد که اسم ناسخ بر آن نوشته نشده است.
تعداد صفحات آن (۴۸۹) صفحه است و تعداد سطرها در هر صفحه به طور متوسط (۲۶) سطر است و تعداد کلمات به طور متوسط در هر سطری (۱۴) کلمه است، نسخهای خوب و کامل است و با خطی واضح و خوانا نوشته شده است و از کتاب فتح‌المجید تکمیل شده است و با حرف(ن) به آن اشاره کرده‌ام.
اما تکمله‌ی تیسیر العزیز الحمید که از کتاب «فتح‌المجید» گرفته شده است، در آن به یک نسخه خطی و دو نسخه چاپ شده مراجعه کرده‌ام: نسخه خطی در کتابخانه سعودی ریاض به شماره (۸۶/۵۱۱) نگهداری می‌شود که (۳۷۶) صفحه دارد و تعداد سطرهایش به طور متوسط در هر صفحه (۲۲) سطر است و در هر سطری به طور متوسط (۱۴) کلمه نوشته شده است، نسخه‌ی مذکور نسخه خوبی است که با خطی واضح و خوانا نوشته شده و کامل و تصحیح شده است و با اصل کتاب تطبیق داده شده و در حیات مؤلف نوشته شده است و برای شیخ علامه محمد بن ابراهیم آل شیخ /خوانده شده است. که با حرف (خ) به آن اشاره کرده‌ام.
نسخه‌های چاپ شده اول با تحقیق دکتر ولید فریان در دارالصمیعی در دو جلد متوسط در (۹۱۲) صفحه با فهرست و بر اساس سه نسخه‌ی خطی چاپ شده که از آن جمله یکی اصلی است که من به آن تکیه نموده‌ام، نسخه‌ی دیگر ناقص است و همچنین بر اساس دو نسخه چاپی که یکی چاپ سنگی است و دومی همان نسخهای است که من از آن استفاده نموده‌ام. بنابر این می‌توان گفت چاپ فریان خوب است و بهترین چاپ فتح‌المجید می‌باشد که فریان آن را با نسخه‌های مورد اعتماد تطبیق داده و احادیث و روایات را تحقیق کرده است و منابع بیشتر اقوال را ذکر کرده است، اما به اقتضای طبیعت انسانی در تخریج احادیث و در متن اشتباهاتی از او سر زده است، از این رو کتاب را با نسخه‌ی خطّی وی که براساس آن تحقیق خود را ارائه کرده تطبیق دادم. رمز و علامتی برای او در نظر نگرفته‌ام اما می‌گویم در چاپ فریان چنین است.
اما نسخه‌ی چاپی دوّم نسخهای است که مدیریت کل ادارات پژوهش‌های علمی، افتاء، دعوت و ارشاد در سال ۱۴۰۳هـ.ق چاپ کرده است، این نسخه اشتباه های زیادی دارد و در آن احادیث کتاب و روایات آن تحقیق نشده‌اند و گوینده‌ی اقوال ذکر نشده است و در آخر این چاپ آمده است. «تطبیق و تصحیح کتاب به دست استاد علامه محقق شیخ عبدالله بن شیخ حسن آل شیخ در دوران حیات ایشان در سال ۱۳۶۲هـ.ق به پایان رسید. که من با حرف (ط) به آن اشاره کرده‌ام.
همچنین تکمله‌ی تیسیرِ برگرفته شده از فتح‌المجید چاپ المکتب الاسلامی را نیز رمزی برای آن تعیین نکردهام بلکه با نام «المکتب الاسلامی» بدان تصریح کرده‌ام.
همچنین به چاپی که اشرف بن عبدالمقصود آن را تحقیق نموده و احادیث آن را تحقیق کرده است و در مؤسسه‌ی قرطبه چاپ شده مراجعه نموده‌ام، که تاریخ آن ذکر نشده و محقق نسخهای را که بر اساس آن تحقیق خود را ارائه کرده نام نبرده است، شاید نسخه‌ی چاپی که شیخ محمد حامد فقی /چاپ کرده است مورد استناد او بوده است، چون همان اشتباه‌هایی که در نسخه‌ی چاپی آمده‌اند را تکرار نموده البته اندکی از آن را تصحیح کرده است اما احادیث را تحقیق نموده است.
برای تکمله‌ی تیسیر العزیز الحمید که حاشیه‌ای است که شیخ سلیمان بر نسخه‌ی خودش از کتاب التوحید نوشته و شیخ حمد بن عتیق آن را در کتابش «إبطال التندید» نقل کرده، به یک نسخه‌ی خطی و دو نسخه‌ی چاپ شده مراجعه کرده‌ام.
نسخه‌ی خطّی در کتابخانه‌ی ملی ملک‌فهد نگهداری می‌شود، که تعداد صفحات آن (۱۰۶) صفحه و تعداد سطرها به طور متوسط (۲۴) سطر در هر صفحه است، این نسخهای خوب و کامل است که با خطّی واضح و خوانا نوشته شده و حاشیه‌های مفیدی بر آن نگاشته شده است و نویسنده آن ابراهیم بن عبدالله بن قریش است، که نگارش آن را در روز چهارشنبه ۱۴/ رجب /۱۲۷۳هـ.ق به پایان رسانیده است.
من در کتاب این گونه به آن اشاره کرده‌ام: «در نسخه‌ی خطی چنین آمده است.»
نسخه‌ی چاپ اول که در دار أطلس الخضراء می‌باشد در سال ۱۴۲۴هـ.ق با تحقیق عبدالإله بن عثمان الشایع چاپ شده است و تعداد صفحات آن (۳۵۶) صفحه است، محقق با استناد به دو نسخه‌ی خطی کار تحقیقی خود را ارائه نموده است، یکی نسخهای است که مورد استناد اینجانب بوده و دوّمی نسخهای ناقص است، اما این چاپ دارای اشتباه‌های زیادی است با این که محقق در زمینه‌ی تحقیق احادیث و روایات منابع را بیان نموده اما در تأیید نقل قول‌ها حق کتاب را ادا نکرده است.
اما نسخه‌ی چاپ دوم با تحقیق سمیر الماضی در دارالمعالی چاپ شده است، که چاپ دوّم آن که در سال ۱۴۲۳ هـ.ق در (۲۷۱) صفحه با فهرست چاپ شده مورد توجه بنده بوده است. محقق نسخه‌ی چاپی کتاب را که در سال ۱۳۸۹هـ.ق چاپ شده را مستند خود قرار داده و کتاب را با نسخه‌ی چاپی «تیسیر» و «فتح‌المجید» تطبیق داده است، به نقل از «النهج السدید» و تحقیق اشرف بن عبدالمقصود و تحقیقی که عصیمی درباره‌ی احادیث کتاب التوحید ارائه کرده، احادیث را تحقیق و منابع آن را بیان کرده است؛ اما چاپ عبدالإله در اعراب‌گذاری متن از آن خیلی بهتر است اما هر دو اشتباه های مشترکی دارند، خداوند به هر دوی ایشان جزای خیر عطا فرماید.
[۳۰] در حاشیه آن (ق۱۳۲) «باب من تبرّک بشجرة» آمده: کلمه‌ی مردویه را شیخ عبدالرحمان بن حسن اعراب‌گذاری کرده است و می‌گوید: این دلالت می‌کند که آن را در زمان حیاتش نوشته است.