سخن پایانی این بخش
در پایان این مطلب میگویم: پس از این پاسخهای مفصل وبعد از اینکه برایش ثابت شد این لباسی که گولدزیهر برای سنت دوخته، نازک و فرسوده میباشد و فهمید که این شبهات در برابر تحقیق صحیحی که بدون تعصب صورت گیرد، دوام نمیآورد، و وقتی واضح شد که شبهههایش چنان سست و بیمقاومت و مبتنی بر فرضیات و گمانهزنیها است، خوانندهی دور اندیش چه فکر میکند. اعتقاد گولدزیهر بر اینکه حدیث حاصل تحول دینی، سیاسی و اجتماعی مسلمانان است، از نظر خواننده منصف یقینا باطل خواهد بود.
و باور ما به اثبات رسید که حدیث پیامبر جمبتنی بر پایههایی استوار و آینهی تمامنمای اسلام در دوران نخست (دوران پیامبری) میباشد. زیرا سنت یا گفتارها، یا کردارها یا تأییدات پیامبر جیا ویژگی خَلقی و یا ویژگی اخلاقی ایشان است. و یا اگر دوست داری در تعریف سنت بگو: سنت تصویر صادقانه و درستکارانهی زندگی پیامبر اعظم جاز عقیده و باورها، قوانین، آداب، اخلاق، سیاست، غزوهها و سریههای نظامی میباشد. که انتشار اسلام و دعوت پادشاهان و حکام سرشناس دنیای آن روز برای ورود به دایرهی گستردهی اسلام بر آنها استوار بود. و نیز شامل زندگی افتخارآمیز یاران خجسته و بزرگوار ایشان میگردد.
قرآن کریم و سنت پیامبر به معنای جامع آن دو عبارت از دو سند مطمئنی هستند که دوران نخست تاریخ اسلام را آنچنان که هست به تصویر کشیدند، همهی سند اول از طریق تواترِ یقینی ثابت شده و سند دوم به وسیلهی دقیقترین و معتبرترین راههای نقل و روایت به دست ما رسیده است، چنانکه در مباحث گذشته به صورتی آشکار و مستند روشن شد که حاصل همه این بحثها این کتابی است که روبروی خواننده عزیز گذاشته است و امیدوارم خداوند آن را توشهی آخرتم قرار دهد.
بنابراین حدیث با انواع مختلفش به وسیلهی یاران عادل ومورد اطمینان که در حفظ به اوج رسیده بودند از رسول الله جنقل شده است، سپس تابعین از آنها تحویل گرفتهاند، سپس تابع تابعین از نسل پیش از خود آن احادیث را فرا گرفتند و اینگونه گذشت تا اینکه قرن سوم هجری به پایان نرسیده بود که احادیث و سنتها در صحاح، مسانید، سنن، جوامع، معاجم و دیگر انواع کتب حدیث تدوین گشتند. لذا جز این نمیتوانم بگویم که بخش عمدهی احادیث ثابت و درست و مقدار اندکی از آن جعلی و دروغین میباشد که دانشمندان دلسوز همهی آنها را روشن نمودهاند. و این یکی از مصادیق این آیه است که میفرماید: ﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّكۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ ٩﴾[الحجر: ٩]. «ما خود قرآن را فرستادهایم و خودمان پاسدار آن میباشیم (و تا روز رستاخیز آن را از دستبرد دشمنان و از هر گونه تغیر و تبدیل زمان محفوظ و مصون میداریم)».