و: دیدگاه‌ها
سومین بخش اعلامیه، مطالب متفرقه‌ای است که دیدگاه‌های فدائیان را در زمینه‌هایی چند بیان کرده است. در اینجا، نثر تند فدائیان بار دیگر خود را نشان می‌دهد. این نثر در عین آنکه بنیادی اسلامی دارد، به لحاظ اخلاقی تند و مشتمل بر الفاظ خاصی است که در ادبیات مطبوعاتی آن دوره کمابیش وجود داشت. این بخش به چند مبحث متفاوت پرداخته، اما عناوینی که انتخاب شده، عناوینی جمله‌ای و بلند است. ما عناوین کوتاهی را برای این چند بحث مختلف سیاسی و تاریخی و تئوریک آورده و برای هرکدام سطری شرح آورده‌ایم:
مشروطیت و مجلس شورای ملی: در این قسمت ضمن اظهار بدبینی به اصل پیدایش مشروطه به عنوان زمینی شوره‌زار، به شهادت شیخ فضل الله و سید حسن مدرس اشاره شده و عجالتا به بیداری مسلمانان ایران برای گرفتن حقشان در شرایط کنونی توجه داده است.
مجلس شورای ملی و انتخابات: در اینجا بر آزاد برگزار شدن انتخابات، اجرای اصول قانون اساسی، اجرای قوانین اسلامی و فقه جعفری و عدم تصویب قوانینی منافی با احکام اسلام تأکید شده است.
سلام بر شهید سید حسین امامی: در این قسمت یادی از شهید سید حسین امامی، کشندۀ هژیر شده که همراه با نثری ادبی و اعلام آمادگی فدائیان برای شهادت است.
قانون سازمانی طبیعت؟ یک بحث تئوریک کوتاه درباره نظام سیستماتیک عالم و اینکه می‌بایست در همه موارد این قانون سازمانی را رعایت کرد.
حکومت حق پایدار است. از عنوان یاد شده، محتوایش روشن است.
جهاد مقدس: در این بحث تفاوت جنگ افروزی‌های مستکبران با جهاد مقدس اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است.
ایران و روسیه: اشاره‌ای به سیاست روسیه در ایران و هشدار به این دولت و اینکه بی‌جهت انگلیسی‌ها خطر آن را بزرگ می‌کنند شده است. آنان از روسیه می‌خواهند تا به شعارهای صلح‌طلبی خود عمل کند و در اندیشۀ تجاوز به ایران نباشد.
کتاب فدائیان اسلام را بخوانید: تأکید بر خواندن این کتاب است.
نفت ایران: در اینجا تأکید شده است که نفت ایران متعلق به ملت ایران است و خود آنان باید استخراج و فروش آن را بر عهده داشته باشند. این در واقع تأکید بر ملی‌شدن نفت است که چند ماه پس از آن (یعنی اواخر سال ۲۹ در مجلس شانزدهم) تصویب شد آن هم بعد از کشتن رزم آرا به دست فدائیان. توجه داریم که این اطلاعیه در اواخر سال ۲۸ و اوائل سال ۲۹ تهیه شده است.
غیرقانونی بودن دولت وقت: در اینجا به صورت بنیادی باز هم بر نامشروع بودن دولت وقت تأکید شده و اینکه تنها راه پذیرش توبه آنان، عمل کردن به احکام اسلامی و در واقع عمل کردن به توصیه‌های آنان در این اطلاعیه به صورت دقیق و مو به موست.
سیاست فعلی فدائیان اسلام: فدائیان با تأکید بر اینکه قدرت انجام هر کاری را دارند، عجالتا تأکید دارند که در پی اقدام تشنج زای دیگری نیستند و منتظر هستند تا ببینند دولت‌مردان در ارتباط با اجرای احکام اسلام چه خواهند کرد. آنان اصرار دارند که در این شرایط نباید دست به اقدام تندی زد.
در انتقاد از رفتار طوایف مختلف جامعه: در این بخش، خطاب به بسیاری از طبقات اجتماعی و نیز دولت‌های خارجی از جمله امریکا و انگلیس و روسیه، ضمن انتقاد از آنان، آن هم با زبانی تند و تیز، توقعات فدائیان را از آنان برای انتخاب مسیری درست شاهد هستیم. شاید یکی از تندترین بخش‌های آن، انتقاد از روحانیت است و هیچ چیز برای نشان دادن آن بهتر از نقل جمله‌ای از آن نیست: تو ای بی‌وفا، اگر در محراب و بر منبر و مسند پیغمبر و مرجعیت اسلام هم قرار گرفتی با دشمنان دنیا پرست اسلام بیشتر تماس می‌گرفتی و مهربان‌تر بودی و با دلسوختگان و فداکاران اسلام و علمای فداکار و دل سوخته و رنج کشیدۀ اسلام و اولیای خدا درشتی و مخالفت نمودی، به حدی که برای جنگیدن با آن‌ها و پشتیبانی کردن از دشمنان اسلام به خاطر حفظ منافع دنیای خود از عناوین روحانیت و اسلام علیه آن دل سوختگان اسلام و دین خدا استفاده نمودی. آخ، آخ ای بشر بی‌وفا.
این بود گزارشی از محتوای اعلامیۀ فدائیان اسلام که طبعا برای آشنایی بهتر با دیدگاه‌های آنان، نه تنها این کتاب، بلکه باید سایر اسناد و مدارک دیگر نیز ملاحظه شود. [۸۳] در میان همۀ این مباحث، باید اظهار تأسف کرد که برنامۀ حکومت اسلامی فدائیان که جالب‌ترین بخش فکری آنان بود، آنگونه که شایسته بود، و چنانکه انتظار می‌رفت، دنبال نشد. اگر آن اندیشه دنبال شده و تقویت گشته بود، به طور مسلم می‌توانست تجربۀ فکری را برای انقلاب اسلامی، فراهم سازد.
[۸۳] گفتنی است که گزارش از این اعلامیه و اندیشه‌های نواب در آن، در کتاب «جمعیت فدائیان اسلام و نقش آن در علل پیدایش و اندیشه‌های سیاسی دینی، صص ۷۸ـ۹۲ و گزارش دیگری از آن در مقدمۀ کتاب «جمعیت فدائیان اسلام به روایت اسناد» ج ۱، صص ۵۵ـ۶۲ آمده است.