ریاض الصالحین در سخنان پیامبر امین - جلد دوم

۱۹۴- باب فضلِ الصفِّ الأوَّلِ والأمرِ بإتـمـامِ الصفوفِ الأوَّلِ، وتسويِتها، والتراصِّ فيها
باب فضیلت (حضور) در صف اول نماز و امر به تمام کردن صف‌های مقدم و یکنواخت و راست کردن آنها و اتصال مأمومان به یکدیگر در صف‌ها

۱۰۸۲- «عَن جابِرِ بْنِ سمُرةَ، ب، قَالَ: خَرجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صفَقَالَ: «أَلا تَصُفُّونَ كما تُصُفُّ الملائِكَةُ عِنْدَ رَبِّهَا؟» فَقُلْنَا: يا رسُولَ اللَّهِ وَكَيْفَ تَصُفُّ الـملائِكةُ عِند ربِّها؟ قال: «يُتِمُّونَ الصُّفوفَ الأُولَ، ويَتَراصُّونَ في الصفِّ»» رواه مسلم.

۱۰۸۲. «از جابر بن سمره بروایت شده است که گفت: پیامبر صنزد ما آمد و فرمودند: «چرا آن‌گونه که فرشتگان درحضور خداوند خودشان صف می‌بندند، صف نمی‌بندید؟» گفتیم: ای رسول خدا! ملایکه چگونه در حضور خدایشان صف می‌بندند؟ فرمودند: «صف‌های اول را (به ترتیب) تمام می‌کنند و در صف، راست و در کنار هم می‌ایستند و به هم می‌چسبند»» [۲۵۵].

۱۰۸۳- «وعن أَبي هُريْرة، س، أَنَّ رَسُول اللَّه صقال: «لوْ يعلَمُ الناسُ ما في النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الأَوَّلِ، ثُم لَمْ يجِدُوا إِلاَّ أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لاسْتَهمُوا»» متفقٌ عليه.

۱۰۸۳. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «اگر مردم ارزش (خیر و برکت و ثواب) اذان و ایستادن در صف اول نماز جماعت را می‌دانستند و (برای دستیابی به آن) راهی جز قرعه‌کشیدن نمی‌یافتند، قطعاً بر سر آن قرعه می‌کشیدند»» [۲۵۶].

۱۰۸۴- «وعَنْهُ قَالَ: قَالَ رسُولُ اللَّهِ ص: «خَيْرُ صُفوفِ الرِّجالِ أَوَّلُهَا، وشرُّها آخِرُهَا وخيْرُ صُفوفِ النِّسَاءِ آخِرُها، وَشرُّهَا أَوَّلُهَا»» رواه مسلم.

۱۰۸۴. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «بهترین صف‌های مردان، صف اول آنها و بدترین صف‌هایشان، صف آخر آنهاست و بهترین صفوف زنان، صف آخر آنان و بدترین صفوف‌شان، صف اول است (زیرا در مسجد و زمان پیامبر صصف آخر مردان و صف اول زنان به همدیگر نزدیک بودند)»» [۲۵۷].

۱۰۸۵- «وعن أبي سعِيد الخُدْرِيِّ س، أَنَّ رسُول اللَّهِ ص: رأَى في أَصْحابِهِ تأَخُّراً، فقَالَ لَهُمْ: «تقَدَّمُوا فأتَمّوا بِي، وَليَأْتَمَّ بِكُمْ مَنْ بَعْدَكُم، لا يزالُ قَوْمٌ يَتَأَخَّرُونَ حَتى يُوخِّرَهُمُ اللَّه»» رواه مسلم.

۱۰۸۵. «از ابوسعید خدری سروایت شده است که گفت: پیامبر ص، در اصحاب خود تأخری (در صفوف بعدی و آخر ایستادن بدون تکمیل صف‌های اول) مشاهده و به ایشان فرمودند: «جلو بیایید و به من اقتدا کنید و کسانی که بعد از شما و پشت سر شما هستند به شما نزدیک شوند و بعد از شما بایستند؛ جماعتی هم‌چنان تأخیر می‌کنند تا آن‌جا که خداوند آنان را (در بهشت و رحمت خود) به آخر می‌اندازد»» [۲۵۸].

۱۰۸۶- «وعن أَبي مسعودٍ س، قال: كانَ رسولُ اللَّهِ صيَمْسحُ مَناكِبَنَا في الصَّلاةِ، ويقُولُ: «اسْتوُوا ولا تَختلِفوا فتَخْتَلِفَ قُلُوبُكُمْ، لِيلِيني مِنْكُم أُولُوا الأَحْلامِ والنُّهَى، ثمَّ الذينَ يلُونَهمْ، ثُمَّ الذِين يَلُونَهمْ» رواه مسلم.

۱۰۸۶. «از ابومسعود سروایت شده است که گفت: پیامبر صدر نماز بر شانه‌های ما دست می‌کشید (و آنها را در کنار هم قرار می‌داد) و می‌فرمود: «مساوی و راست بایستید و اختلاف نداشته باشید که دل‌های شما نیز دچار تفرقه و اختلاف می‌گردد، و پشت سر من، ابتدا بالغان و کامل مردان، بعد عاقلان و سپس کسانی که در درجه‌ی بعد از آنان هستند، برحسب مراتب خود، پشت سر (ما) بایستند»» [۲۵۹].

۱۰۸۷- «وعن أَنسٍ سقال: قال رسُولُ اللَّهِ ص: «سَوُّوا صُفُوفَكُمْ، فَإنَّ تَسْوِيةَ الصَّفِّ مِنْ تَمامِ الصَّلاةِ»» متفقٌ عليه.

وفي رواية البخاري: «فإنَّ تَسوِيَةَ الصُّفُوفِ مِن إِقَامة الصَّلاةِ».

۱۰۸۷. «از انس سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «صف‌های خود را یکنواخت و راست کنید؛ زیرا راست و مساوی بودن صف‌ها، جزو کامل کننده‌ی نماز است»» [۲۶۰].

در روایتی دیگر از بخاری آمده است: «زیرا راست و مساوی کردن صف‌ها، جزوی از به پا داشتن نماز است».

۱۰۸۸- «وعَنْهُ قال: أُقِيمَتِ الصَّلاةُ، فأَقبَل عَلينَا رسُولُ اللَّهِ صبِوَجْهِهِ فقَالَ: «أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ وتَراصُّوا، فَإنِّي أَراكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي»» رواهُ البُخَاريُّ بِلَفْظِهِ، ومُسْلِمٌ بمعْنَاهُ.

وفي رِوَايةٍ للبُخَارِيِّ: «وكَانَ أَحدُنَا يَلْزَقُ مَنكِبَهُ بِمنْكِبِ صاحِبِهِ وقَدَمَه بِقَدمِهِ».

۱۰۸۸. «از انس سروایت شده است که گفت: نماز برپا شد و پیامبر صبه ما رو کردند و فرمودند: «صف‌های خود را برابر و مستقیم کنید و به هم بچسبید؛ زیرا من شما را از پشت سر خودم (هم) می‌بینم»» [۲۶۱].

در روایتی دیگر از بخاری آمده است: «(راوی می‌گوید: پس از این دستور) هر کدام از ما شانه‌اش را به شانه‌ی دوستش و پایش را به پای او می‌چسباند».

۱۰۸۹- «وَعَنِ النُّعْمَانِ بنِ بشيرٍ، ب، قال: سمعتُ رسولَ اللَّه صيقولُ: «لَتُسوُّنَّ صُفُوفَكُمْ، أَوْ ليُخَالِفَنَّ اللَّه بَيْنَ وجُوهِكُمْ»» متفقٌ عليه.

وفي روايةٍ لـمسلمٍ: «أَنَّ رسولَ اللَّه صكانَ يُسَوِّي صُفُوفَنَا، حتَّى كأَنَّما يُسَوّي بهَا القِدَاحَ، حَتَّى رَأَى أنَّا قَد عَقَلْنَا عَنْهُ. ثُمَّ خَرَج يَوْماً فَقَامَ حَتَّى كَادَ يُكَبِّرُ، فَرَأَى رجُلا بَادِياً صدْرُهُ مِنَ الصَّفِّ فقالَ: «عِبَادَ اللَّهِ، لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ، أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللَّه بيْنَ وجُوهكُمْ»».

۱۰۸۹. «از نعمان بن بشیر بروایت شده است که گفت: از پیامبر صشنیدم که می‌فرمود: «صف‌های نمازتان را مساوی و راست کنید وگرنه خداوند در بین شما کینه و دشمنی می‌اندازد، یا در روز قیامت چهره‌ی شما را به پشت گردن می‌برد»» [۲۶۲].

در روایتی دیگر از مسلم آمده است که نعمان گفت: «پیامبر صدر نماز، صف‌های ما را مانند تیرها راست می‌کرد تا هنگامی که متوجه شد که ما آن را یاد گرفته‌ایم؛ سپس یک روز از خانه خارج شد و با ما نماز را اقامه کرد، در حین تکبیره الاحرام مردی را دید که سینه‌ی خود را از صف جلو زده است، فرمودند: «ای بندگان خدا! صف‌های خودتان را راست و مساوی نمایید، وگرنه خداوند در روز قیامت، صورت‌های شما را به پشت گردن می‌چرخاند»».

۱۰۹۰- «وعنِ البرَاءِ بنِ عازبٍ ب، قالَ: «كانَ رسولُ اللَّه ص، يَتخلَّلُ الصَّفَّ مِنْ نَاحِيَةٍ إِلى نَاحِيَةٍ، يَمسَحُ صُدُورَنَا، وَمَناكِبَنَا، ويقولُ: لا تَخْتَلِفُوا فَتَخْتَلِفَ قُلُوبُكُمْ» وكَانَ يَقُولُ: إن اللَّه وَمَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ على الصُّفُوفِ الأُوَلِ» رواه أبو داود بإِسناد حَسَنٍ.

۱۰۹۰. «از براء بن عازب سروایت شده است که گفت: پیامبر صاز همه طرف صف (نماز جماعت) از جایی به جایی داخل می‌شد و از نظم آن مواظبت می‌کرد و شانه‌ها و سینه‌های ما را لمس می‌فرمود و (هر کدام‌مان را در کنار دیگری قرار می‌داد) و دستور می‌داد که: «پراکنده نشوید و کج نایستید که دل‌های شما نیز مختلف خواهد شد و نیز می‌فرمود: «همانا خداوند و فرشتگانش بر صفوف اول درود می‌فرستند»» [۲۶۳].

۱۰۹۱- «وعَن ابن عُمرَ ب، أَنَّ رسولَ اللَّهِ صقالَ: «أَقِيمُوا الصُّفُوفَ وَحَاذُوا بَينَ الـمنَاكِب، وسُدُّوا الخَلَلَ، وَلِينُوا بِأَيْدِي إِخْوَانِكُمْ، وَلا تَذَرُوا فَرُجَاتٍ للشيْطانِ، ومَنْ وصَلَ صَفًّا وَصَلَهُ اللَّه، وَمَنْ قَطَعَ صَفًّا قَطَعهُ اللَّه»» رواه أبو داود بإِسناد صحيحٍ.

۱۰۹۱. «از ابن عمر بروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «صف‌ها را برابر و مستقیم کنید و شانه‌ها را محاذی هم قرار دهید و فاصله‌ها را پر کنید و آسان دست خود را به برادران خودتان بدهید (اگر خواستند صف را تنظیم کنند) و فاصله‌هایی برای شیطان نگذارید و هرکس به صف بپیوندد و مواظب نظم صف نماز باشد، خداوند نیز (با رحمت خود) به او خواهد پیوست و هرکس از صف بریده و جدا شود، خداوند نیز از او بریده و جدا می‌گردد»» [۲۶۴].

۱۰۹۲- «وعَنْ أَنسٍ سأَنَّ رسولَ اللَّهِ صقال: «رُصُّوا صُفُوفَكُمْ، وَقَاربُوا بَيْنَها، وحاذُوا بالأَعْناق، فَوَالَّذِي نَفْسِي بيَدِهِ إِنَّي لأَرَى الشَّيْطَانَ يَدْخُلُ منْ خَلَلِ الصَّفِّ، كأنَّها الحَذَفُ»» حديث صحيح رواه أبو داود بإِسناد على شرط مسلم.

«الحذَفُ» بحاءٍ مهملةٍ وذالٍ معجم مفتوحتين ثم فاءٌ وهي: غَنَمٌ سُودٌ صغارٌ تَكُونُ بِالْيَمنِ.

۱۰۹۲. «از انس سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «صف‌هایتان را مساوی کنید و به هم بچسبانید و بین آنها را پر کنید و گردن‌ها را محاذی هم قرار دهید که سوگند به کسی که جانم در دست اوست، من شیاطین را می‌بینم که از خلال صف‌ها وارد می‌شوند و گویی حَذَف (گوسفندهای سیاه کوچک) هستند که از خلال صف‌ها وارد می‌شوند»» [۲۶۵].

۱۰۹۳- «وعنهُ أَنَّ رسولَ اللَّهِ صقال: «أَتمُّوا الصَّفَّ المقدَّمَ، ثُمَّ الَّذي يلِيهِ، فَمَا كَانَ مَنْ نقْصٍ فَلْيَكُنْ في الصَّفِّ المُؤَخَّرِ»» رواه أبو داود بإِسناد حسن.

۱۰۹۳. «از انس سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «صف جلوتر را تمام کنید، سپس صفی را که پس از آن می‌آید و (بگذارید) هر نقصی که هست، در صف آخر باشد»» [۲۶۶].

۱۰۹۴- «وعن عائشة لقالت: قال رسول اللَّه ص: «إِنَّ اللَّه وملائِكَتَهُ يُصلُّونَ على ميامِن الصُّفوف»» رواه أبو داود بإِسناد عَلى شرْطِ مُسْلِمٍ، وفيهِ رجلٌ مُخْتَلَفٌ في توْثِيقِهِ.

۱۰۹۴. «از حضرت عایشه لروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «به راستی خدا و ملایکه‌ی او، بر طرف‌های راست صف‌ها درود و رحمت می‌فرستند»» [۲۶۷].

۱۰۹۵- «وعَنِ البراءِ سقال: «كُنَّا إِذا صَلَّينَا خَلْفَ رسولِ اللَّه صأَحْببْبنَا أَنْ نَكُونَ عَنْ يَمِينِهِ، يُقبِلُ علَينا بِوَجْهِهِ، فَسمِعْتُهُ يقول: «رَبِّ قِنِي عذَابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ أَوْ تَجْمَعُ عبَادَكَ»» رواه مسلم.

۱۰۹۵. «از براء سروایت شده است که گفت: ما هنگامی که پشت سر پیامبر صنماز می‌خواندیم، دوست داشتیم در طرف راست او باشیم (تا) به ما رو کند، (یک بار) از او شنیدم که می‌فرمود: «پروردگارا! در روزی که بندگان خودت را زنده ـ یا جمع ـ می‌کنی، مرا از عذب خودت نگه دار»» [۲۶۸].

۱۰۹۶- «وعَنْ أَبي هُريرةَ س، قال: قالَ رسولُ اللَّهِ ص: «وسِّطُوا الإِمامَ، وَسُدُّوا الخَلَلَ»» رواه أبو داود.

۱۰۹۶. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرموند: «امام را در وسط قرار دهید و فاصله‌ها را پر کنید»» [۲۶۹].

[۲۵۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۳۰)]. [۲۵۶] متفق علیه است؛ [خ (۶۱۵)، م (۳۴۷)]. [روایت کامل این حدیث قبلاً به شماره‌ی ۱۰۳۳، گذشت]. [۲۵۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۴۰)]. [۲۵۸] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۳۸)]. [۲۵۹] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۳۲)]. [این حدیث قبلاً هم به شماره‌ی ۳۴۹، آمده است]. [۲۶۰] متفق علیه است؛ [خ (۷۲۳)، م (۴۳۳)]. [۲۶۱] بخاری [(۷۱۸)] با لفظ خود و مسلم [(۴۳۴)]، با معنی آن را روایت کرده است. [۲۶۲] متفق علیه است؛ [خ (۷۱۷)، م (۴۳۶)]. [این حدیث قبلاً هم به شماره‌ی ۱۶۰، آمده است]. [۲۶۳] ابوداود [(۶۶۴)] به اسناد حسن (نیکو) روایت کرده است. [۲۶۴] ابوداود [(۶۶۶)] به اسناد صحیح روایت کرده است. [۲۶۵] حدیثی صحیح است که ابوداود [(۶۶۷)] به اسنادی بنا بر شرط مسلم روایت کرده است. [۲۶۶] ابوداود [(۶۷۱)] به اسناد حسن (نیکو) روایت کرده است. [۲۶۷] ابوداود [(۶۷۶)] به اسنادی بنا بر شرط مسلم روایت کرده است و در راویانش مردی هست که در معتمد بودن او اختلاف هست. [۲۶۸] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۰۹)]. [۲۶۹] ابوداود روایت کرده است؛ [(۶۸۱)].