ریاض الصالحین در سخنان پیامبر امین - جلد دوم

۲۴۴- باب فضل الذكر والحثِّ عليه
باب فضیلت ذکر و تشویق بر آن

قال الله تعالی:

﴿وَٱلۡمُنكَرِۗ وَلَذِكۡرُ ٱللَّهِ أَكۡبَرُ﴾[العنکبوت: ۴۵].

«قطعاً ذکر و یاد خداوند (از هر چیز دیگری) والاتر و بزرگ‌تر است».

و قال تعالی:

﴿فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ﴾[البقرة: ۱۵۲].

«مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم».

و قال تعالی:

﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵].

«پروردگارت را در دل خود، با فروتنی و هراس و آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمره‌ی غافلان نباش».

و قال تعالی:

﴿وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَثِيرٗا لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾[الجمعة: ۱۰].

«خدا را بسیار یاد کنید، تا شاید رستگار شوید».

و قال تعالی:

﴿إِنَّ ٱلۡمُسۡلِمِينَ وَٱلۡمُسۡلِمَٰتِ... وَٱلذَّٰكِرِينَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا وَٱلذَّٰكِرَٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمٗا٣٥﴾[الأحزاب: ۳۵]

«مردان مسلمان و زنان مسلمان... مردانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند و زنانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند، خداوند برای همه‌ی آنان آمرزش و پاداش بزرگی را فراهم ساخته است».

‌و قال تعالی:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكۡرَةٗ وَأَصِيلًا٤٢﴾[الأحزاب: ۴۱-۴۲].

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بسیار خدای را یاد کنید و بامدادان و شامگاهان به تسبیح و تقدیس او بپردازید».

آیات در این مورد فراوان ومعلوم هستند.

۱۴۰۸- «وعَنْ أبي هُريرةَ، سقالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «كَلِمتَانِ خَفِيفَتَانِ عَلى اللِّسانِ، ثَقيِلَتانِ في المِيزَانِ، حَبِيبَتَانِ إلى الرَّحْمنِ:سُبْحان اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبحانَ اللَّه العظيمِ»» متفقٌ عليهِ.

۱۴۰۸. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «دو کلمه هستند که بر زبان سبک و در ترازوی اعمال سنگین و نزد خداوند محبوب می‌باشند: «سبحان الله وبحمده، سبحان الله العظیم: سپاس و ستایش خداوند پاک و منزه را به جای می‌آورم و خداوند با عظمت را به پاکی یاد می‌کنم»» [۵۸۵].

۱۴۰۹- «وعَنْهُ سقال: قالَ رَسُولُ اللَّه ص: «لأن أَقُولَ سبْحانَ اللَّهِ، وَالحَمْدُ للَّهِ، ولا إلَه إلاَّ اللَّه، وَاللَّه أكْبرُ، أَحبُّ إليَّ مِمَّا طَلَعَت عليهِ الشَّمْسُ»» رواه مسلم.

۱۴۰۹. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «گفتن: سبْحانَ اللَّهِ، وَالحَمْدُ للَّهِ، ولا إلَه إلاَّ اللَّه، وَاللَّه أكْبرُ: خداوند را به پاکی یاد می‌کنم و سپاس و ستایش سزاوار اوست و هیچ معبودی جز الله نیست و او از هر چیز ما سوای خود بزرگ‌تر است» را از تمام آن‌چه که خورشید بر آن طلوع کرده است، (همه‌ی دنیا) دوست‌تر دارم»» [۵۸۶].

۱۴۱۰- «وعنهُ أنَّ رسُولَ اللَّه صقالَ: «منْ قال لا إله إلاَّ اللَّه وَحْدَهُ لا شرِيكَ لَهُ، لهُ المُلكُ، وَلهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ، في يومٍ مِائةَ مَرَّةٍ كانَتْ لَهُ عَدْل عَشر رقَابٍ وكُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنةٍ، وَمُحِيت عنهُ مِائة سيِّئَةٍ، وكانت له حِرزاً مِنَ الشَّيطَانِ يومَهُ ذلكَ حتى يُمسِي، ولم يأْتِ أَحدٌ بِأَفضَل مِمَّا جاءَ بِهِ إلاَّ رجُلٌ عَمِلَ أَكثَر مِنه»، وقالَ: «من قالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَبحمْدِهِ، في يوْم مِائَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ خَطَاياهُ، وإنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ البَحْر»» متفقٌ عليهِ.

۱۴۱۰. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هرکس در هر روز صدبار این دعا را بخواند: «منْ قال لا إله إلاَّ اللَّه وَحْدَهُ لا شرِیك لَهُ، لهُ المُلك، وَلهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلى کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ: هیچ معبودی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر چیزی و هر کاری تواناست»، ثوابش برای او معادل ثواب آزاد کردن ده برده است و برای او صد کار نیک نوشته و صد گناه از او پاک می‌گردد و آن روز تا غروب از شر شیطان محفوظ و در امان است و هیچ کس کاری بهتر از آن نکرده، مگر آن کس که بیشتر از او عمل کرده باشد» و نیز فرمودند: «هرکس در روز، صد مرتبه بگوید: «سبحان الله و بحمده: پاک و منزه از هر عیبی خدای یکتاست و من او را سپاس و ستایش می‌کنم»، گناهان او پاک می‌شوند، اگرچه به اندازه‌ای کف دریاها (زیاد) باشد»» [۵۸۷].

۱۴۱۱- «وعَنْ أبي أيوبَ الأنصَاريِّ سعَن النبي صقال: «مَنْ قالَ لا إله إلاَّ اللَّه وحْدهُ لا شَرِيكَ لهُ، لَهُ المُلْكُ، ولَهُ الحمْدُ، وَهُو على كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ، عشْر مرَّاتٍ: كان كَمَنْ أَعْتَقَ أرْبعةَ أَنفُسٍ مِن وَلِد إسْماعِيلَ»» متفق عليهِ.

۱۴۱۱. «از ابوایوب انصاری سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هرکس ده مرتبه بگوید: «لا إله إلاَّ اللَّه وحْدهُ لا شَرِيكَ لهُ، لَهُ المُلْكُ، ولَهُ الحمْدُ، وَهُو على كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ: هیچ معبودی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر چیزی و هر کاری تواناست» مانند کسی است که چهار نفر از «اولاد اسماعیل» را از قید بردگی آزاد کرده باشد»» [۵۸۸].

۱۴۱۲- «وعنْ أبي ذَرٍّ سقالَ: قالَ لي رسولُ اللَّه ص: «ألا أُخْبِرُكَ بِأَحبِّ الكَلامِ إلى اللَّهِ؟ إنَّ أحبَّ الكَلامِ إلى اللَّه: سُبْحانَ اللَّه وبحَمْدِهِ»» رواه مسلم.

۱۴۱۲. «از ابوذر سروایت شده است که گفت: پیامبر صبه من فرمودند: «آیا تو را از محبوب‌ترین سخنان نزد خدا باخبر سازم؟ محبوب‌ترین سخنان نزد خداوند «سبحان الله وبحمده: پاک و منزه از هر عیبی خدای یکتاست و من او را سپاس و ستایش می‌کنم»، می‌باشد»» [۵۸۹].

۱۴۱۳- «وعَنْ أبي مالكٍ الأشْعَرِيِّ سقال: قال رسُولُ اللَّه ص: «الطُّهُورُ شَطْرُ الإيمان، والحمدُ للَّهِ تَمْلأُ المِيْزانَ، وسُبْحَانَ اللَّهِ والحمْدُ للَّه تمْلآنِ ‌- أو تَمْلأُ- ما بَيْنَ السَّمَواتِ والأرْضِ»» رواهُ مسلم.

۱۴۱۳. «از ابومالک اشعری سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «پاکیزگی (وضو) نصف ایمان است و «الحمدُ للهِ»، کفه‌ی ترازوی حسنات را پر می‌کند و «سُبْحَانَ اللَّهِ والحمدُ للَّهِ» فضای بین آسمان‌ها و زمین را پر می‌کنند»» [۵۹۰].

۱۴۱۴- «وعَنْ سعْدِ بنِ أبي وقَّاصٍ سقال: جاءَ أَعْرَابي إلى رسُولِ اللَّه صفقالَ: علِّمْني كَلاماً أَقُولُهُ. قالَ: «قُل لا إله إلاَّ اللَّه وحدَهُ لا شرِيكَ لهُ، اللَّه أَكْبَرُ كَبِيراً، والحمْدُ للَّهِ كَثيراً، وسُبْحانَ اللَّه ربِّ العالمِينَ، ولا حوْل وَلا قُوَّةَ إلاَّ باللَّهِ العَزيز الحكيمِ»، قال: فَهؤلاء لِرَبِّي، فَما لي؟ قال: «قُل: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لي وارْحمني، واهْدِني، وارْزُقْني»» رواه مسلم.

۱۴۱۴. «از سعد ابن ابی وقاص سروایت شده است که گفت: شخص اعرابی نزد پیامبرصآمد و عرض کرد: سخنی به من یاد بده که آن را بگویم، فرمودند: «بگو: لا إله إلاَّ اللَّه وحدَهُ لا شرِیك لهُ، اللَّه أَکبَرُ کبِیراً، والحمْدُ للَّهِ کثیراً، وسُبْحانَ اللَّه ربِّ العالمِینَ، ولا حوْل وَلا قُوَّةَ إلاَّ باللَّهِ العَزیز الحکیمِ: هیچ خدایی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، خداوندی که از هر بزرگی، بزرگ‌تر است و بزرگی را یاد می‌کنم و سپاس و ستایش فراوان سزاوار او و از آن اوست و پاک و منزه است پروردگار جهانیان و هیچ‌کس را هیچ نیرویی برای انجام هیچ عملی نیست جز به اراده و امر خداوند بزرگ و حکیم»، آن مرد گفت: این‌ها برای خدای من است، برای خودم چه؟ فرمودند: «بگو: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لي وارْحمني، واهْدِني، وارْزُقْني: بارخدایا! مرا بیامرز و بر من ببخشای و مرا هدایت نما و روزی عطا فرما»» [۵۹۱].

۱۴۱۵- «وعنْ ثوبانَ سقال: كان رَسُولُ اللَّهِ ص: «إذا انْصَرَف مِنْ صلاتِهِ اسْتَغفَر ثَلاثاً، وقال: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، ومِنكَ السَّلامُ، تباركْتَ يَاذا الجلالِ والإكرام» قِيل للأَوْزاعي وهُوَ أَحَد رُواةِ الحديث: كيفَ الاستِغفَارُ؟ قال: تقول: أَسْتَغْفرُ اللَّه، أَسْتَغْفِرُ اللَّه» رواهُ مسلم.

۱۴۱۵. «از ثوبان سروایت شده است که گفت: پیامبر صهرگاه از نماز سلام می‌داد، سه مرتبه استغفار نموده، می‌فرمود: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، ومِنكَ السَّلامُ، تباركْتَ يَاذا الجلالِ والإكرام!: خداوندا! سلام (دهنده و گیرنده‌ی سلامت و آسایش) تو هستی و سلامت و آسایش از توست، تو با عظمتی و صفات جلال و جمالت بسیارند، ای دارای عظمت و بخشش! به «اوزاعی» ـ که از راویان حدیث است ـ گفته شد: استغفار چگونه است؟ جواب داد: می‌گویی: «استغفر الله، استغفر الله: از خداوند طلب بخشش می‌کنم»» [۵۹۲].

۱۴۱۶- «وعَن المُغِيرةِ بن شُعْبةَ سأنَّ رَسُول اللَّه صكَان إذا فَرغَ مِنَ الصَّلاة وسلَّم قالَ: «لا إلهَ إلاَّ اللَّه وحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لهُ المُلْكُ ولَهُ الحَمْدُ، وهُوَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ. اللَّهُمَّ لا مانِعَ لـما أعْطَيْتَ، وَلا مُعْطيَ لـما مَنَعْتَ، ولا ينْفَعُ ذا الجَدِّ مِنْكَ الجدُّ»» متفقٌ عليهِ.

۱۴۱۶. «از مغیره بن شعبه سروایت شده است که پیامبر صوقتی که از نماز فارغ می‌شد و سلام می‌داد، می‌فرمود: «لا إلهَ إلاَّ اللَّه وحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لهُ المُلْكُ ولَهُ الحَمْدُ، وهُوَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ. اللَّهُمَّ لا مانِعَ لـما أعْطَيْتَ، وَلا مُعْطيَ لـما مَنَعْتَ، ولا ينْفَعُ ذا الجَدِّ مِنْكَ الجدُّ: هیچ خدایی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است و پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر همه چیز تواناست؛ خدایا! آن‌چه را که عطا کنی هیچ کسی نمی‌تواند رد کند یا جلو آن را بگیرد و آن‌چه را که منع می‌کنی هیچ کسی نمی‌تواند عطا کند و ثروت ثروتمند، در نزد تو، به او نفعی نمی‌رساند»» [۵۹۳].

۱۴۱۷- «وعَنْ عبد اللَّه بن الزُّبَيْرِ رضي اللَّه تعالى عنْهُما أَنَّهُ كان يقُول دُبُرَ كَلِّ صلاةٍ، حينَ يُسَلِّمُ: لا إلَه إلاَّ اللَّه وَحْدَهُ لا شريكَ لهُ، لهُ الـملكُ ولهُ الحَمْدُ، وهُوَ عَلى كُلِّ شيءٍ قَديرٌ. لا حوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِاللَّه، لا إله إلاَّ اللَّه، وَلا نَعْبُدُ إلاَّ إيَّاهُ، لهُ النعمةُ، ولَهُ الفضْلُ وَلَهُ الثَّنَاءُ الحَسنُ، لا إله إلاَّ اللَّه مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ ولوْ كَرِه الكَافرُون.قالَ ابْنُ الزُّبَيْر: وكَان رسولُ اللَّه صيُهَلِّلُ بِهِنَّ دُبُرَ كُلِّ صَلاةٍ مكتوبة،» رواه مسلم.

۱۴۱۷. «از عبدالله بن زبیر بروایت شده است که او در پایان هر نماز این دعا را می‌خواند: «لا إلَه إلاَّ اللَّه وَحْدَهُ لا شریك لهُ، لهُ الـملك ولهُ الحَمْدُ، وهُوَ عَلى کلِّ شیءٍ قَدیرٌ. لا حوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِاللَّه، لا إله إلاَّ اللَّه، وَلا نَعْبُدُ إلاَّ إیاهُ، لهُ النعمةُ، ولَهُ الفضْلُ وَلَهُ الثَّنَاءُ الحَسنُ، لا إله إلاَّ اللَّه مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ ولوْ کرِه الکافرُون: هیچ خدایی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است و پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر کاری تواناست و هیچ‌کس را هیچ نیرویی برای انجام هیچ عملی نیست جز به اراده و امر خدا؛ جز الله خدایی نیست و جز او را پرستش نمی‌کنیم، نعمت‌ها و بخشش‌ها و لطف‌ها از جانب او و سپاس و ستایش نیکو از آن اوست، هیچ معبودی جز الله نیست و خالصانه برای او عبادت و دینداری می‌کنیم، اگرچه کافران بدشان بیاید»، ابن زبیر می‌گوید: پیامبرص بعد از هر نماز واجب، با این تسبیحات ذکر و تهلیل می‌فرمود» [۵۹۴].

۱۴۱۸- «وعنْ أبي هُريرةَ سأنَّ فُقَرَاءَ المُهاجِرِينَ أَتَوْا رَسُولَ اللَّه صفقالُوا: ذَهب أهْلُ الدُّثُورِ بالدَّرجَاتِ العُلى، وَالنِّعِيمِ المُقيمِ: يُصَلُّونَ كَما نُصلِّي، وَيصُومُونَ كما نَصُومُ، ولهمُ فَضْلٌ مِنْ أمْوالٍ: يحجُّونَ، ويَعْتَمِرُونَ، وَيُجاهِدُونَ، ويتَصَدَّقُون. فقالَ: «ألا أُعلمُكُمْ شَيْئاً تُدْرِكُونَ بِهِ مَنْ سبَقَكُمْ، وتَسبِقُونَ بِهِ منْ بَعْدكُمْ. ولا يَكُونُ أَحَدٌ أَفْضلَ مِنْكُمْ إلاَّ مَنْ صَنَعِ مِثلَ ما صَنَعْتُم؟» قالُوا: بَلَى يا رسول اللَّه، قال: «تُسبِّحُونَ، وتَحْمدُونَ وتُكَبِّرُونَ، خلْفَ كُلِّ صلاةٍ ثلاثاً وثَلاثينَ» قال أبُو صالحٍ الرَّاوي عنْ أبي هُرَيْرةَ، لمَّا سئِل عنْ كيْفِيةِ ذِكْرِهنَّ، قال: يقول: سُبْحان اللَّه، والحمْدُ للَّه، واللَّه أكْبرُ، حتَّى يكُونَ مِنْهُنَّ كُلِّهنَّ ثلاثاً وثلاثين» متفقٌ عليهِ وزاد مُسْلمٌ في روايتِهِ: «فَرجع فُقَراءُ المُهَاجِرِينَ إلى رسُولِ اللَّهِ ص، فقالوا: سمِع إخْوانُنا أهلُ الأمْوال بِما فعَلْنَا، ففعَلُوا مِثْلهُ؟ فقالَ رَسُولُ اللَّه ص: «ذلكَ فَضْلُ اللَّه يُؤْتِيهِ منْ يشاءُ»».

«الدُّثُورُ» جمع دَثْرٍ «بفتحِ الدَّالِ وإسكانِ الثاء الـمثلَّثَةِ» وهو الـمـالُ الكثيرُ.

۱۴۱۸. «از ابوهریره سروایت شده است که گفت: فقرای مهاجرین به نزد پیامبر صآمدند و گفتند: ثروتمندان، درجات بالا و بزرگ و نعمت جاویدان را بردند، ایشان نماز می‌خوانند، هم‌چنان که ما می‌خوانیم و روزه می‌گیرند، چنان که ما روزه می‌گیریم و اضافه مالی هم دارند که با آن حج می‌کنند، عمره می‌روند، جهاد می‌کنند و صدقه می‌دهند؛ پیامبر صفرمودند: «آیا چیزی به شما یاد بدهم که به وسیله‌ی آن به اشخاصی که از شما پیشی گرفته‌اند، برسید و بر آیندگان بعد از خود سبقت یابید و کسی بالاتر از شما نباشد، جز کسی که مثل عمل شما رفتار می‌کند؟» گفتند: بله، ای رسول خدا! فرمودند: «تسبیح و تحمید و تکبیر (سبحان الله، الحمدالله، الله اکبر) را بعد از هر نماز ۳۳ بار بگویید». «ابوصالح» ـ که حدیث را از ابوهریره سروایت کرده است ـ گفته است: وقتی که از ابوهریره در مورد چگونگی این ذکر سؤال شد، گفت: فرد باید بگوید: «سبحان الله، الحمدالله، الله اکبر» تا هر یک ۳۳ بار شود [۵۹۵].

مسلم در روایت خود اضافه کرده است: فقرای مهاجر، بار دیگر به نزد پیامبر صآمدند و گفتند: برادران ثروتمند ما شنیده‌اند که ما چکار کرده‌ایم و آنان نیز مانند ما آن را انجام می‌دهند، پیامبر صفرمودند: «آن، از فضل خداست که به هرکس بخواهد عطا می‌فرماید»».

۱۴۱۹- «وعنْهُ عنْ رَسُولِ اللَّه صقالَ: «مَنْ سَبَّحَ اللَّه في دُبُرِ كُلِّ صلاةٍ ثَلاثاً وثَلاثينَ، وَحمِدَ اللَّه ثَلاثاً وثَلاثين، وكَبَّرَ اللَّه ثَلاثاً وَثَلاثينَ وقال تَمامَ المِائَةِ: لا إلهَ إلاَّ اللَّه وحْدَه لا شَريك لهُ، لَهُ المُلْكُ وَلَهُ الحمْد، وهُو على كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ، غُفِرتْ خطَاياهُ وإن كَانَتْ مِثْلَ زَبدِ الْبَحْرَ»» رواهُ مسلم.

۱۴۱۹. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هرکس بعد از هر نماز،۳۳ بار سبحان الله، ۳۳ بار الحمدالله و ۳۳ بار الله اکبر بگوید و در آخر در سر عدد صد، بگوید: «لا إلهَ إلاَّ اللَّه وحْدَه لا شَریك لهُ، لَهُ المُلْك وَلَهُ الحمْد، وهُو على کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ: هیچ معبودی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر چیزی و هر کاری تواناست»، تمام گناهان او بخشیده می‌شود، اگرچه مانند کف دریاها (زیاد) باشد»» [۵۹۶].

۱۴۲۰- «وعنْ كعْبِ بن عُرْوةَ سعَنْ رسول اللَّه صقال: «مُعقِّبَاتٌ لا يَخِيبُ قَائِلُهُنَّ أَو فَاعِلُهُنَّ دُبُرَ كُلِّ صلاةٍُ مكتُوبةٍ: ثَلاثاً وثَلاثينَ تَسْبِيحَةً، وَثَلاثاً وَثَلاثِينَ تَحْمِيدَةً، وَأَرْبَعاً وثَلاثِينَ تَكبِيرةً»» رواه مسلم.

۱۴۲۰.«از کعب بن عجره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «تعقیباتی بعد از هر نماز واجب هستند که گوینده‌ی ـ یا انجام‌دهنده‌ی ـ آن ناامید نمی‌شود: ۳۳ مرتبه سبحان الله، ۳۳ مرتبه الحمدالله و ۳۴ مرتبه الله اکبر»» [۵۹۷].

۱۴۲۱- «وعنْ سعدِ بن أبي وقاص سأنَّ رَسُول اللَّه صكانَ يَتَعوَّذُ دُبُر الصَّلَواتِ بِهؤلاءِ الكلِمات: «اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الجُبْنِ والْبُخلِ وَأَعوذُ بِكَ مِنْ أنْ أُرَدَّ إلى أرْذَل العُمُرِ وَأعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيا، وأَعوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ القَبر»» رواه البخاري.

۱۴۲۱. «از سعد ابن ابی وقاص سروایت شده است که پیامبر صدر پایان نمازها با این کلمات به خدا پناه می‌برد و تعوذ می‌فرمود: «اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الجُبْنِ والْبُخلِ وَأَعوذُ بِكَ مِنْ أنْ أُرَدَّ إلى أرْذَل العُمُرِ وَأعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيا، وأَعوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ القَبر: بارخدایا! من از ترس و حسد وخست و از این که به پیری ناقص‌کننده‌ی عقل و نیرو برسم و از فتنه‌ی دنیا و فتنه‌ی قبر به تو پناه می‌برم!»» [۵۹۸].

۱۴۲۲- «وعنْ معاذٍ سأَنَّ رسُول اللَّهِ صأَخَذَ بيَدِهِ وقال: «يَا مُعَاذُ، وَاللَّهِ إنِّي لأُحِبُّكَ» فقال: «أُوصِيكَ يَا معاذُ لا تَدعَنَّ في دُبُرِ كُلِّ صَلاةٍ تقُولُ: اللَّهُمَّ أعِنِّي على ذِكْرِكَ، وشُكْرِكَ، وَحُسنِ عِبادتِكَ»» رواهُ أبو داود بإسناد صحيحٍ.

۱۴۲۲. «از معاذ سروایت شده است که پیامبر صدست او را گرفتند و فرمودند: «ای معاذ! به خدا سوگند، من تو را دوست دارم»، سپس فرمودند: «به تو وصیت می‌کنم ای معاذ که بعد از هر نماز، این دعا را بخوانی و آن را ترک نکنی: «اللَّهُمَّ أعِنِّي على ذِكْرِكَ، وشُكْرِكَ، وَحُسنِ عِبادتِكَ». «بار خدایا! مرا بر ذکر و شکر و نیکی عبادتت یاری ده»» [۵۹۹].

۱۴۲۳- «عنْ أبي هُريْرة سأنَّ رسُولَ اللَّهِ صقَالَ: «إذا تَشَهَّد أَحدُكُمْ فَليسْتَعِذ بِاللَّه مِنْ أرْبَع، يقولُ: اللَّهُمَّ إنِّي أعُوذُ بِكَ مِنْ عذَابِ جهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ القَبرِ، وَمِنْ فِتْنةِ المحْيَا والمَماتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ المَسِيح الدَّجَّالِ»» رواه مسلم.

۱۴۲۳. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هرگاه یکی از شما تحیت و تشهد خواند، (در پایان آن) از چهار چیز به خدا پناه ببرد و بگوید: «اللَّهُمَّ إنِّي أعُوذُ بِكَ مِنْ عذَابِ جهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ القَبرِ، وَمِنْ فِتْنةِ الـمحْيَا والمَماتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ المَسِيح الدَّجَّالِخداوندا! من از عذاب دوزخ و عذاب قبر و از فتنه‌ی زندگی و مرگ و از شر فتنه‌ی مسیح دجال به تو پناه می‌برم»» [۶۰۰].

۱۴۲۴- «وعنْ عَلِيٍّ سقال: كانَ رَسُولُ اللَّهِ صإذا قام إلى الصَّلاةِ يكونُ مِنْ آخِر ما يقولُ بينَ التَّشَهُّدِ والتَّسْلِيم: «اللَّهمَّ اغفِرْ لي ما قَدَّمتُ وما أَخَّرْتُ، وما أَسْرَرْتُ ومَا أعْلَنْتُ، وما أَسْرفْتُ، وما أَنتَ أَعْلمُ بِهِ مِنِّي، أنْتَ المُقَدِّمُ، وَأنْتَ المُؤَخِّرُ، لا إله إلاَّ أنْتَ»» رواه مسلم.

۱۴۲۴. «از حضرت علی سروایت شده است که گفت: پیامبر صهنگامی که به نماز برمی‌خاست، از آخرین دعاهایی که بین تحیت و سلام می‌خواند، این بود: «اللَّهمَّ اغفِرْ لي ما قَدَّمتُ وما أَخَّرْتُ، وما أَسْرَرْتُ ومَا أعْلَنْتُ، وما أَسْرفْتُ، وما أَنتَ أَعْلمُ بِهِ مِنِّي، أنْتَ المُقَدِّمُ، وَأنْتَ المُؤَخِّرُ، لا إله إلاَّ أنْتَ: بار خدایا! گناهان گذشته و آینده‌ی من و گناهانی که پنهان و آشکارا انجام داده‌ام و زیاده‌روی‌های من و هر آن‌چه را که تو از من بهتر می‌دانی و از من سر زده است، بیامرز که پیش برنده و پس برنده تو هستی و خدایی جز تو نیست»» [۶۰۱].

۱۴۲۵- «وعنْ عائشةَ لقَالَتْ: كانَ النبي صيُكْثِرُ أنْ يقولَ في رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ: سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدك، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لي» متفقٌ عليهِ.

۱۴۲۵. «از حضرت عایشه لروایت شده است که گفت: پیامبر صدر رکوع و سجودش زیاد می‌فرمود: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدك، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لي: بارخدایا! تو پاک و منزه هستی، ای پروردگار ما! و به سپاس و ستایش تو مشغولم، پروردگارا! مرا بیامرز!»» [۶۰۲].

۱۴۲۶- «وَعَنْهَا أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صكانَ يَقُولُ في رُكوعِهِ وسجودِهِ: «سُبُّوحٌ قدُّوسٌ ربُّ الـملائِكةِ وَالرُّوحِ»» رواه مسلم.

۱۴۲۶. «از حضرت عایشه لروایت شده است که پیامبر صدر رکوع و سجودش می‌فرمود: «سُبُّوحٌ قدُّوسٌ ربُّ الـملائِكةِ وَالرُّوحِ: (خداوند)، بسیار منزه و بی‌عیب و بسیار پاک و پروردگار فرشتگان و جبرئیل است»» [۶۰۳].

۱۴۲۷- «وعَنِ ابن عَبَّاسٍ بأنَّ رسُول اللَّه صقال: «فَأَمَّا الرُّكوعُ فَعَظِّموا فيهِ الرَّبَّ، وأمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا في الدُّعاء فَقَمِنٌ أنْ يُسْتَجَاب لَكُمْ»» رواه مسلم.

۱۴۲۷. «از ابن عباس بروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «در رکوع، خداوند ﻷرا به عظمت یاد کنید و در سجده، در دعا کردن بکوشید که سزاوار و شایسته است که دعای شما (در آن) قبول شود»» [۶۰۴].

۱۴۲۸- «وعن أبي هريرةَ سأنَّ رسُولَ اللَّه صقال: «أقربُ ما يَكونُ العبْدُ مِن ربِّهِ وَهَو ساجدٌ، فَأَكثِرُوا الدُّعاءَ»» رواهُ مسلم.

۱۴۲۸. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «نزدیک‌ترین موقعی که بنده به خدایش نزدیک باشد، موقع سجده است، پس (در سجده) بسیار دعا بخوانید»» [۶۰۵].

۱۴۲۹- «وعنهُ أنَّ رسُول اللَّه صكانَ يقُولُ في سُجُودِهِ اللَّهُمَّ اغفِرْ لي ذَنبي كُلَّهُ: دِقَّه وجِلَّهُ، وأَوَّله وَآخِرَهُ، وعلانيته وَسِرَّه» رواهُ مسلم.

۱۴۲۹. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صدر سجده‌اش می‌فرمود: «اللَّهُمَّ اغفِرْ لي ذَنبي کلَّهُ: دِقَّه وجِلَّهُ، وأَوَّله وَآخِرَهُ، وعلانیته وَسِرَّه: خداوندا! گناهان مرا تماماً بیامرز؛ کوچک و بزرگ، اول و آخر و ظاهری و باطنی آن را»» [۶۰۶].

۱۴۳۰- «وعنْ عائشةَ لقالَتْ: افتَقدْتُ النبي صذَاتَ لَيْلَةٍ، فَتَحَسَّسْتُ، فَإذَا هُو راكعٌ أوْ سَاجدٌ يقولُ: «سُبْحَانكَ وبحمدِكَ، لا إلهَ إلاَّ أنْتَ» وفي روايةٍ: فَوقَعَت يَدِي على بَطْنِ قَدميهِ، وهُوَ في المَسْجِدِ، وهما منْصُوبتانِ، وَهُوَ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِرضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ، وبمُعافاتِكَ مِنْ عُقوبتِكَ، وَأَعُوذُ بِك مِنْكَ، لا أُحْصِي ثَنَاءً عليكَ أَنْتَ كما أثنيتَ على نَفْسِكَ»» رواهُ مسلم.

۱۴۳۰. «از حضرت عایشه لروایت شده است که گفت: شبی پیامبر صرا گم کردم، دنبال او گشتم و او را در حال رکوع ـ یا سجود ـ یافتم، می‌فرمود: «سُبْحَانک وبحمدِک، لا إلهَ إلاَّ أنْتَ: پروردگارا! پاک و منزه هستی و من تو را سپاس و ستایش می‌کنم و جز تو خدایی نیست»».

در روایتی دیگر آمده است که گفت: دستم را به کف پاهایش برخورد کرد و او در جای نماز بود و دو پایش بر زمین راست نگه داشته شده بود و می‌فرمود: «اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِرضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ، وبمُعافاتِكَ مِنْ عُقوبتِكَ، وَأَعُوذُ بِك مِنْكَ، لا أُحْصِي ثَنَاءً عليكَ أَنْتَ كما أثنيتَ على نَفْسِكَ: خدایا! از نارضایتی و غضب تو به رضایت تو و از مجازات و کیفر تو به عفو تو پناه می‌برم و از تو به تو پناه می‌جویم و مدح و ثنای تو را نمی‌توانم برشمارم، تو همانی که خود بر خود ثنا گفتی»» [۶۰۷].

۱۴۳۱- «وعنْ سعدِ بن أبي وقاصٍ سقال: كُنَّا عِنْد رسُولِ اللَّهِ صفقال: «أَيعجِزُ أَحدُكم أنْ يكْسِبَ في كلِّ يوْمٍ أَلف حَسنَة،» فَسَأَلَهُ سائِلٌ مِنْ جُلَسائِهِ: كيفَ يكسِبُ أَلفَ حَسنَةٍ؟ قالَ: «يُسَبِّحُ مِائةَ تَسْبِيحة، فَيُكتَبُ لهُ أَلفُ حسَنَةٍ، أوْ يُحَطُّ عنْهُ ألفُ خَطِيئَةٍ»» رواه مسلم.

قال الحُميدِيُّ: كذا هو في كتاب مسلم: «أوْ يُحَطُّ» قال: البَرْقَانيُّ: ورواهُ شُعْبَةُ، وأبو عوانَةَ، ويَحيَى القَطَّانُ، عَنْ مُوسى الذي رواه مسلم مِن جِهتِهِ فقالُوا: «وَيُحَطُّ» بِغَيْرِ أَلفٍ.

۱۴۳۱. «از سعد بن ابی وقاص سروایت شده است که گفت: ما در خدمت پیامبر صبودیم که فرمودند: «آیا یکی از شما از این که هر روز هزار حسنه کسب کند، ناتوان است؟!» شخصی از همنشینان ایشان از پیامبر صسؤال کرد: چگونه هزار حسنه کسب کند؟ فرمودند: «صد مرتبه سبحان الله بگوید، هزار حسنه برای او نوشته می‌شود یا هزار گناه از او محو می‌گردد» [۶۰۸]. و در روایتی دیگر آمده است: «هزار حسنه برای او نوشته می‌شود و هزار گناه از او محو می‌گردد»».

۱۴۳۲- «وعنْ أبي ذَرٍّ سأَنَّ رسُولَ اللَّهِ صقالَ: «يُصْبِحُ عَلى كُلِّ سُلامَى مِنْ أَحدِكُمْ صَدَقةٌ: فكُلُّ تَسْبِيحةٍ صدقَةٌ، وكُلُّ تَحْمِيدَةٍ صَدَقَةٌ، وَكُلُّ تَهْلِيلَةٍ صَدَقَةٌ، وكُلُّ تَكْبِيرةٍ صدقَةٌ، وَأَمْرٌ بِالـمعْرُوفِ صَدقَةٌ، وَنَهْيٌ عَنِ المُنكَرِ صدقَةٌ. وَيُجْزِيءُ مِنْ ذلكَ ركْعتَانِ يَرْكَعُهُما منَ الضُّحَى»» رواه مسلم.

۱۴۳۲. «از ابوذر سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «با آمدن صبح، به تعداد هر مفصل از مفاصل بدن‌تان، صدقه‌ای بر شما لازم است؛ هر یک بار «سبحان الله» گفتن، هر یک بار «الحمد الله» گفتن، هر یک بار «لا اله الا الله» گفتن و هر یک بار «الله اکبر» گفتن صدقه‌ای است. هر امر به معروف و هر نهی از منکری صدقه است و دو رکعت نماز ضحی (چاشت) جایگزین (تمام) آن (صدقات) می‌شود»» [۶۰۹].

۱۴۳۳- «وعَنْ أُمِّ الـمؤمنينَ جُوَيْرِيَةَ بنتِ الحارِثِ لأنَّ النبي صخَرجَ مِنْ عِنْدِهَا بُكرَةً حِينَ صَلَّى الصُّبْحَ وهِيَ في مسْجِدِهَا، ثُمَّ رَجع بَعْد أَنْ أَضْحى وهَي جَالِسةٌ فقال: «مازلْتِ على الحال التي فارَقْتُكِ عَلَيْهَا؟» قالَتْ: نَعمْ: فَقَالَ النبي ص: «لَقَدْ قُلْتُ بَعْدِكِ أرْبَعَ كَلمَاتٍ ثَلاثَ مرَّاتٍ، لَوْ وُزِنَتْ بمَا قُلْتِ مُنْذُ الْيَومِ لَوَزَنْتهُنَّ: سُبْحَانَ اللَّهِ وبحمْدِهِ عَدَدَ خَلْقِهِ، وَرِضَاءَ نَفْسِهِ، وَزِنَةَ عرْشِهِ، ومِداد كَلمَاتِه»» رواه مسلم.

وفي روايةٍ لهُ: «سُبْحانَ اللَّهِ عددَ خَلْقِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ رِضَاءَ نَفْسِهِ، سُبْحانَ اللَّهِ زِنَةَ عَرْشِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ مِداد كَلماتِهِ».

وفي روايةِ الترمذي: «ألا أُعلِّمُكِ كَلماتٍ تَقُولِينَها؟ سُبْحانَ اللَّهِ عَدَدَ خلْقِهِ، سُبْحانَ اللَّهِ عَددَ خَلْقِهِ، سُبْحانَ اللَّه عدد خَلْقِهِ، سُبْحانَ اللَّه رضی نَفْسِهِ، سُبْحان اللَّهِ رضی نَفْسِهِ، سُبْحانَ اللَّه رضا نَفْسِهِ، سُبحَانَ اللَّه زِنَةَ عرْشِهٍ، سُبحَانَ اللَّه زِنَةَ عرْشِه، سُبحَانَ اللَّه زِنَةَ عرْشِه، سُبحَانَ اللَّهِ مِدادَ كَلماتِهِ، سُبحَانَ اللَّهِ مِدادَ كَلماتِهِ، سُبحَانَ اللَّهِ مِدادَ كَلماتِه».

۱۴۳۳. «از ام ‌المؤمنین جویریه دختر حارث لروایت شده است که پیامبر صیک روز صبح زود موقعی که نماز صبح را به جای آورد، از نزد او بیرون رفت و جویریه در جای نماز خود (به نماز و ذکر نشسته) بود و بعد از آن که چاشت شد، بازگشت در حالی که جویریه هم‌چنان نشسته بود، پیامبر صخطاب به او فرمودند: «(من بازگشتم و) تو هم‌چنان بر حالت قبلی خودت هستی»، گفت: بله، پیامبر صفرمودند: «من بعد از (رفتن از پیش) تو چهار کلمه را گفته‌ام که اگر با آن‌چه امروز از صبح گفته‌ای، وزن شود، سنگین‌تر خواهد بود: «سُبْحَانَ اللَّهِ وبحمْدِهِ عَدَدَ خَلْقِهِ، وَرِضَاءَ نَفْسِهِ، وَزِنَةَ عرْشِهِ، ومِداد کلمَاتِه: خدا را به تعداد مخلوقاتش، و به قدرت رضایت او و وزن عرش او و مرکب نوشتن کلمات او به پاکی و تنزیه یاد می‌کنم»» [۶۱۰].

و در روایتی دیگر از مسلم آمده است که فرمودند: «سُبْحانَ اللَّهِ عددَ خَلْقِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ رِضَاءَ نَفْسِهِ، سُبْحانَ اللَّهِ زِنَةَ عَرْشِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ مِداد کلماتِهِ».

و در روایت ترمذی آمده است که فرمودند: «آیا کلماتی به تو یاد بدهم که آنها را بخوانی؟ سُبْحانَ اللَّهِ عددَ خَلْقِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ رِضَی نَفْسِهِ، سُبْحانَ اللَّهِ زِنَةَ عَرْشِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ مِداد کلماتِهِ،هر کدام سه مرتبه» [۶۱۱].

۱۴۳۴- «وعنْ أبي مُوسَى الأشعريِّ س، عن النبي ص، قال: «مَثَلُ الذي يَذكُرُ ربَّهُ وَالذي لا يذكُرُهُ، مَثَل الحيِّ والمَيِّتِ»» رواهُ البخاري.

ورواه مسلم فقال: «مَثَلُ البَيْتِ الَّذي يُذْكَرُ اللَّه فِيهِ، وَالبَيتِ الذي لا يُذْكَرُ اللَّه فِيهِ، مَثَلُ الحَيِّ والمَيِّتِ».

۱۴۳۴. «از ابوموسی اشعری سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «مثال کسی که پروردگار خود را یاد می‌کند و کسی که او را یاد نمی‌کند، مثال زنده و مرده است»» [۶۱۲].

در روایتی دیگر از مسلم آمده است: «مثال خانه‌ای که خدا در آن یاد می‌شود و خانه‌ای که خدا در آن یاد نمی‌شود، مثال زنده و مرده است» [۶۱۳].

۱۴۳۵- «وعنْ أبي هُريرةَ س، أنَّ رسُولَ اللَّه صقالَ: «يقُولُ اللَّه تَعالى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عبدي بي، وأنا مَعهُ إذا ذَكَرَني، فَإن ذَكرَني في نَفْسهِ، ذَكَرْتُهُ في نَفسي، وإنْ ذَكَرَني في ملإٍ، ذكَرتُهُ في ملإٍ خَيْرٍ منْهُمْ»» متَّفقٌ عليهِ.

۱۴۳۵. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «خداوند متعال می‌فرماید: من با گمان بنده‌ام نسبت به من، همراهم (با او چنان رفتار می‌کنم که او گمان می‌برد) و در هر جا مرا یاد کند، (با توفیق و هدایت خود) با او خواهم بود؛ اگر او مرا در دل خود یاد کند، من نیز او را پیش خودم یاد می‌کنم و اگر در حضور جمعی مرا یاد کند، در جمعی بهتر از جمع ایشان، او را یاد خواهم کرد»» [۶۱۴]و [۶۱۵].

۱۴۳۶- «وعَنْهُ قال: قالَ رَسُولُ اللَّه ص: «سبقَ المُفَرِّدُونَ» قالوا: ومَا المُفَرِّدُونَ يا رسُول اللَّهِ؟ قال: «الذَّاكِرُونَ اللَّه كَثيراً والذَّاكِراتُ»» رواه مسلم.

روي: «الـمُفَرِّدُونَ» بتشديد الراء وتخفيفها، والـمَشْهُورُ الَّذي قَالَهُ الجمهُورُ: التَّشديدُ.

۱۴۳۶. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «مفردان سبقت گرفتند و برنده شدند»، گفتند: ای رسول خدا! مفردان چه کسانی هستند؟ فرمودند: «مردان و زنانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند»» [۶۱۶].

۱۴۳۷-‌ «وعن جابر سقالَ: سمِعْتُ رسُول اللَّه صيقولُ: «أَفْضَلُ الذِّكرِ: لا إله إلاَّ اللَّه»» رواهُ الترمِذيُّ وقال: حديثٌ حسنٌ.

۱۴۳۷. «از جابر سروایت شده است که گفت: از پیامبر صشنیدم که می‌فرمود: «بهترین و بالاترین ذکر «لا إله إلاَّ الله» است»» [۶۱۷].

۱۴۳۸- «وعنْ عبد اللَّه بن بُسْرٍ سأنَّ رَجُلاً قال: يا رسُولَ اللَّهِ، إنَّ شَرائِع الإسْلامِ قَدْ كَثُرتْ علَيَّ، فَأخبرْني بِشيءٍ أتشَبَّثُ بهِ قال: «لا يَزالُ لِسَانُكَ رَطْباً مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ»» رواهُ الترمذي وقال: حديثٌ حَسَنٌ.

۱۴۳۸. «از عبدالله بن بسر سروایت شده است که مردی گفت: ای رسول خدا! (اجرای همه‌ی) دستورات اسلام بر من زیاد و سنگین است، مرا از چیزی خبر بده که (آسان باشد و) به آن تمسک جویم، فرمودند: «بگذار که زبانت همیشه به ذکر خداوند، گویا و تر و تازه باشد»» [۶۱۸].

۱۴۳۹- «وعنْ جابرٍ س، عَنِ النبي صقال: «منْ قال: سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمدِهِ، غُرِستْ لهُ نَخْلَةٌ في الجَنَّةِ»» رواه الترمذي وقال: حديث حسنٌ.

۱۴۳۹. «از جابر سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هرکس بگوید: سبحان الله وبحمده، برای او درختی خرما و در بهشت کاشته می‌شود»» [۶۱۹].

۱۴۴۰- «وعن ابن مسْعُودٍ سقال: قال رسُول اللَّه ص«لَقِيتُ إبراهيمَ صلَيْلَةَ أُسْرِيَ بي فقال: يا مُحمَّدُ أقرِيءْ أُمَّتَكَ مِنِّي السَّلام، وأَخبِرْهُمْ أنَّ الجنَّةَ طَيِّبةُ التُّرُبةِ، عذْبةُ الـماءِ، وأنَّها قِيعانٌ وأنَّ غِرَاسَها: سُبْحانَ اللَّه، والحمْدُ للَّه، ولا إله إلاَّ اللَّه واللَّه أكْبَرُ»» رواه الترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ.

۱۴۴۰. «از ابن مسعود سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «آن شب که مرا به اسرا و معراج بردند، با ابراهیم ÷ملاقات کردم، فرمود: ای محمد! از جانب من به امتت سلام برسان و به آنها خبر بده که بهشت دارای خاک پاک و خوش‌بو و آب شیرین و گواراست و دشتی (حاصلخیز) است که نهال‌های آن «سُبْحانَ اللَّه، والحمْدُ للَّه، ولا إله إلاَّ اللَّه واللَّه أکبَرُمی‌باشد»» [۶۲۰].

۱۴۴۱- «وعنْ أَبي الدِّرداءِ، سقالَ: قالَ رسولُ اللَّهِ ص: «أَلا أُنَبِّئُكُم بِخَيْرِ أَعْمَالِكُم، وأَزْكَاهَا عِند مليكِكم، وأَرْفعِها في دَرجاتِكم، وخَيْرٌ لَكُمْ مِنْ إِنْفَاق الذَّهَبِ والفضَّةِ، وخَيْرٌ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقوْا عدُوَّكم، فَتَضربُوا أَعْنَاقَهُم، ويضرِبوا أَعْنَاقكُم؟» قالوا: بلَى، قال:«ذِكرُ اللَّهِ تَعالى»» رواهُ الترمذي، قالَ الحاكمُ أَبو عبد الله: إِسناده صحيح.

۱۴۴۱. «از ابودرداء سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «آیا شما را به بهترین و پاک‌ترین اعمالتان نزد پروردگار و مؤثرترین آنها در بالا بردن درجات شما که برایتان از بخشیدن طلا و نقره و از این‌ که با دشمنان‌تان روبه‌رو شوید و گردن آنها را بزنید و آنان گردن شما را بزنند، بهتر است، خبر دهم؟» گفتند: بله، (ای رسول خدا) فرمودند: «آن، ذکر خدای بزرگ و بلندمرتبه است»» [۶۲۱].

۱۴۴۲- «وعن سعْدِ بنِ أَبي وقَّاصٍ سأَنَّهُ دَخَل مع رسولِ اللَّهِ صعلى امْرأَةٍ وبيْنَ يديْهَا نَوىً أَوْ حصىً تُسبِّحُ بِه فقال: «أَلا أُخْبِرُك بما هُو أَيْسرُ عَليْكِ مِنْ هذا أَوْ أَفْضَلُ» فقالَ: «سُبْحانَ اللَّهِ عددَ مَا خَلَقَ في السَّماءِ، وَسُبْحانَ اللَّهِ عددَ ما خَلَقَ في الأَرْضِ، سُبحانَ اللَّهِ عددَ ما بيْنَ ذلك، وسبْحانَ اللَّهِ عدد ما هُوَ خَالِقٌ. واللَّه أَكْبرُ مِثْلَ ذلكَ، والحَمْد للَّهِ مِثْل ذلك، ولا إِله إِلا اللَّه مِثْل ذلكَ، ولا حوْل ولا قُوَّةَ إِلاَّ باللَّه مِثْلَ ذلك»» رواه الترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ.

۱۴۴۲. «از سعد ابن ابی وقاص سروایت شده است که او با پیامبر صنزد زنی رفتند که در دست‌های آن زن هسته‌ها ـ یا ریگ‌هایی ـ بود که به وسیله‌ی آنها تسبیح می‌کرد و شمار تسبیحات خود را نگه می‌داشت، پیامبر صفرمودند: «آیا تو را از چیزی آگاه کنم که برای تو از این عملت آسان‌تر ـ یا دارای ثواب بیشتر ـ باشد؟» و فرمودند: «سُبْحانَ اللَّهِ عددَ مَا خَلَقَ فی السَّماءِ، وَسُبْحانَ اللَّهِ عددَ ما خَلَقَ فی الأَرْضِ، سُبحانَ اللَّهِ عددَ ما بینَ ذلك، وسبْحانَ اللَّهِ عدد ما هُوَ خَالِقٌ. واللَّه أَکبرُ مِثْلَ ذلك، والحَمْد للَّهِ مِثْل ذلك، ولا إِله إِلا اللَّه مِثْل ذلك، ولا حوْل ولا قُوَّةَ إِلاَّ باللَّه مِثْلَ ذلك: خداوند را تسبیح می‌کنم، به تعداد آن‌چه که در آسمان‌ها آفرید و خداوند را تسبیح می‌کنم به تعداد آن‌چه که در زمین آفرید و خداوند را تسبیح می‌کنم به تعداد آن‌چه که در بین آن دو آفرید و خداوند را تسبیح می‌کنم به تعداد آن‌چه که خدا آفریدگار آنها خواهد بود و به همین ترتیب «الله اکبر والحمدالله ولا اله الا الله و لا حول و لا قوه الا باللهرا مانند سبحان الله تا آخر (بگوید)»» [۶۲۲].

۱۴۴۳- «وعنْ أَبي مُوسى سقال: قالَ لي رسُولُ اللَّهِ ص: «أَلا أَدُلُّك على كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الجنَّةِ؟» فقلت: بلى يا رسول اللَّه، قال: «لا حول ولا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ»» متفقٌ عليه.

۱۴۴۳. «از ابوموسی اشعری سروایت شده است که گفت: پیامبر صبه من فرمودند: «آیا تو را به گنجی از گنج‌های بهشت راهنمایی کنم؟» گفتم: بله، ای رسول خدا! فرمودند: «لا حول و لا قوه الا بالله»» [۶۲۳].

[۵۸۵] متفق علیه است؛ [خ (۶۶۸۲)، م (۲۶۹۴)]. [۵۸۶] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۵)]. [۵۸۷] متفق علیه است؛ [خ (۶۴۰۳)، م (۲۶۹۱)]. [۵۸۸] متفق علیه است؛ [خ (۶۴۰۴)، م (۲۶۹۳)]. [۵۸۹] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۳۱)]. [۵۹۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۲۳)]. [روایت کامل این حدیث قبلاً به شماره‌ی ۲۵ و بخشی از آن نیز به شماره‌ی ۱۰۳۱، گذشت]. [۵۹۱] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۶)]. [۵۹۲] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۱)]. [۵۹۳] متفق علیه است؛ [خ (۸۴۴)، م (۵۹۳)]. [۵۹۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۴)]. [۵۹۵] متفق علیه است؛ [خ (۸۴۳)، م (۵۹۵)]. [روایتی دیگر از این حدیث به شماره‌ی ۵۷۳، گذشت]. [۵۹۶] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۷)]. [۵۹۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۶)]. [۵۹۸] بخاری روایت کرده است؛ [(۶۳۷۰)]. [۵۹۹] ابوداود [(۱۵۲۲)] به اسناد صحیح روایت کرده است. [این حدیث قبلاً هم به شماره‌ی ۳۸۴، آمده است]. [۶۰۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۸۸)]. [۶۰۱] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۷۱)]. [۶۰۲] متفق علیه است؛ [خ (۸۱۷)، م (۴۸۴)]. [۶۰۳] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۸۷)]. [۶۰۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۷۹)]. [۶۰۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۸۲)]. [۶۰۶] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۸۳)]. [۶۰۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۸۶)]. [۶۰۸] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۸)]. [۶۰۹] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۲۰)]. [این حدیث قبلاً هم به شماره‌های ۱۱۸ و ۱۱۴۰، آمده است]. [۶۱۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۲۶)]. [۶۱۱] ترمذی روایت کرده است؛ [(۳۵۷۱)]. [۶۱۲] بخاری روایت کرده است؛ [(۶۴۰۷)]. [۶۱۳] [(۷۷۹)]. [۶۱۴] متفق علیه است؛ [خ (۷۴۰۵)، م (۲۶۷۵)]. [روایتی دیگر از این حدیث به شماره‌ی ۴۴۰، گذشت]. [۶۱۵] یعنی: بنده‌ی من هر گمانی نسبت به رفتار من با خودش داشته باشد، من با او چنان خواهم کرد، اگر گمان کرد که دعایش را قبول می‌کنم، دعایش را قبول می‌کنم و برعکس و اگر گمان کرد که او را خواهم بخشید، او را خواهم بخشید و.... ـ ویراستاران. [۶۱۶] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۷۶)]. [۶۱۷] ترمذی [(۳۳۸۰)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۶۱۸] ترمذی [(۳۳۷۲)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۶۱۹] ترمذی [(۳۴۶۰)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۶۲۰] ترمذی [(۳۴۵۸)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۶۲۱] ترمذی [(۳۳۷۴)] روایت کرده است و ابوعبدالله حاکم [در مستدرک (۱/۴۹۶) اسناد آن را صحیح دانسته است. [۶۲۲] ترمذی [(۳۵۶۳)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۶۲۳] متفق علیه است؛ [(۶۴۰۹)، م (۲۷۰۴)].