ریاض الصالحین در سخنان پیامبر امین - جلد دوم

۲۴۸- باب الذكر عند الصباح والـمساء
باب ذکر در هنگام صبح و غروب

قال الله تعالی:

﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵].

«پروردگارت را در دل خود، با فروتنی و هراس و آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمره‌ی غافلان نباش».

و قال تعالی:

﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ غُرُوبِهَا﴾[طه: ۱۳۰].

«قبل از طلوع آفتاب و پیش از غروب آن به حمد خداوند، وی را تسبیح کن».

و قال تعالی:

﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ بِٱلۡعَشِيِّ وَٱلۡإِبۡكَٰرِ﴾[غافر: ۵۵].

«بامدادان و شامگاهان به سپاس و ستایش پروردگارت بپرداز».

و قال تعالی:

﴿فِي بُيُوتٍ أَذِنَ ٱللَّهُ أَن تُرۡفَعَ وَيُذۡكَرَ فِيهَا ٱسۡمُهُۥ يُسَبِّحُ لَهُۥ فِيهَا بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ٣٦ رِجَالٞ لَّا تُلۡهِيهِمۡ تِجَٰرَةٞ وَلَا بَيۡعٌ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِ﴾[النور: ۳۶-۳۷].

«در خانه‌هایی که خداوند اجازه داده است، برافراشته شوند و در آنها نام خدا ذکر شود، در آنها بامدادان و شامگاهان به تسبیح و تقدیس خداوند متعال می‌پردازند، مردانی که بازرگانی و معامله‌ای، آنان را از یاد خدا غافل نمی‌سازد».

و قال تعالی:

﴿إِنَّا سَخَّرۡنَا ٱلۡجِبَالَ مَعَهُۥ يُسَبِّحۡنَ بِٱلۡعَشِيِّ وَٱلۡإِشۡرَاقِ١٨﴾[ص: ۱۸].

«ما کوه‌ها را با او (داود) هم آوا کردیم که بامدادان و شامگاهان به تسبیح و تقدیس (خداوند متعال) می‌پرداختند».

۱۴۵۱- «وعنْ أَبي هريرة سقال: قالَ رسولُ اللَّهِ ص: «مَنْ قال حِينَ يُصْبِحُ وحينَ يُمسِي: سُبْحانَ اللَّهِ وبحمدِهِ مِائَةَ مَرةٍ لَم يأْتِ أَحدٌ يوْم القِيامة بأَفضَلَ مـِما جَاءَ بِهِ، إِلاَّ أَحدٌ قال مِثلَ مَا قال أَوْ زَادَ»» رواهُ مسلم.

۱۴۵۱. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هرکس (همیشه) هنگام صبح و غروب صدبار بگوید: سبحان الله وبحمده، هیچ‌کس در قیامت عملی بزرگ‌تر و باارزش‌تر از عمل او نمی‌آورد جز کسی که مثل او یا بیشتر از او گفته باشد»» [۶۳۳].

۱۴۵۲- «وعَنهُ قال: جاءَ رجُلٌ إِلى النَّبِيِّ ص، فقال: يا رسُول اللَّهِ ما لَقِيتُ مِنْ عَقْربٍ لَدغَتني البارِحةَ، قال: «أَما لَو قُلتَ حِينَ أمْسيت: أعُوذُ بِكَلماتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ منْ شَرِّ ما خَلَقَ لم تَضُرَّك»» رواه مسلم.

۱۴۵۲. «از ابوهریره سروایت شده است که گفت: مردی نزد پیامبر صآمد و گفت: ای رسول خدا! دیشب از عقربی که مرا نیش زد سخت آزرده شدم، پیامبر صفرمودند: «اگر هنگام غروب می‌گفتی: «أعُوذُ بِکلماتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ منْ شَرِّ ما خَلَقَ لم تَضُرَّک: پناه می‌برم به کلمات تامه‌ی خداوند از آن‌چه آفریده است»، به تو ضرری نمی‌رسانید» [۶۳۴].

۱۴۵۳- «وعنْهُ عن النبيِّ صأَنَّه كان يقول إِذَا أَصْبَحَ: اللَّهُمَّ بِكَ أَصْبحْنَا وبِكَ أَمسَيْنَا وبِكَ نَحْيا، وبِكَ نَمُوتُ، وَإِلَيْكَ النُّشُورُ» وإِذا أَمْسى قال: «اللَّهُمَّ بِكَ أَمْسَيْنَا، وبِكَ نَحْيا، وبِك نمُوتُ وإِلَيْكَ النُشور»» رواه أَبو داود والترمذي وقال: حديث حسن.

۱۴۵۳. «از ابوهریره سروایت شده است که پیامبر صهنگام صبح می‌فرمود: «اللَّهُمَّ بِك أَصْبحْنَا وبِك أَمسَینَا وبِك نَحْیا، وبِك نَمُوتُ، وَإِلَیك النُّشُورُ: خداوندا! به قدرت تو شب را به روز آوردیم و روز را به شب بردیم و به وسیله‌ی تو و تحت اراده‌ی تو زندگی می‌کنیم و می‌میریم و زنده می‌شویم و زنده و جمع شدن (ما) در قیامت به‌سوی توست» و چون غروب می‌شد می‌فرمود: «اللَّهُمَّ بِك أَصْبحْنَا وبِك أَمسَینَا وبِك نَحْیا، وبِك نَمُوتُ، وَإِلَیك النُّشُورُ: خداوندا! به قدرت تو روز را غروب کردیم و به وسیله‌ی تو و تحت اراده و قدرت تو زندگی می‌کنیم و می‌میریم و زنده و جمع شدن (ما) در قیامت به‌سوی توست»» [۶۳۵].

۱۴۵۴- «وعنهُ أَنَّ أَبا بَكرٍ الصِّدِّيقَ س، قال: يَا رَسُولَ اللَّهِ مُرْنِي بِكَلمَاتٍ أَقُولُهُنَّ إِذَا أَصْبَحْتُ وإِذَا أَمْسَيتُ، قال: قُلْ: «اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَواتِ والأرضِ عَالمَ الغَيْب وَالشَّهَادةِ، ربَّ كُلِّ شَيءٍ وَمَلِيكَهُ. أَشْهَدُ أَن لاَ إِله إِلاَّ أَنتَ، أَعُوذُ بكَ منْ شَرِّ نَفسي وشَرِّ الشَّيْطَانِ وَشِرْكهِ» قال: «قُلْها إِذا أَصْبحْتَ، وَإِذا أَمْسَيْتَ، وإِذا أَخذْتَ مَضْجِعَكَ»» رواه أبو داود والترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ صحيحٌ.

۱۴۵۴. «از ابوهریره سروایت شده است که گفت: ابوبکر صدیق سفرمود: ای رسول خدا! کلماتی را به من یاد ده که هنگام صبح و غروب بگویم، فرمودند: «بگو: اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَواتِ والأرضِ عَالمَ الغَیب وَالشَّهَادةِ، ربَّ کلِّ شَیءٍ وَمَلِیکهُ. أَشْهَدُ أَن لاَ إِله إِلاَّ أَنتَ، أَعُوذُ بك منْ شَرِّ نَفسي وشَرِّ الشَّیطَانِ وَشِرْکهِ: بارخدایا! ای آفریننده و گسترنده‌ی آسمان‌ها و زمین! این داننده‌ی پنهان و آشکار! ای پروردگار و مالک همه‌چیز! شهادت می‌دهم که جز تو خدایی نیست، پناه می‌جویم به تو از شر نفس خود و از شر ابلیس و شرک او»، سپس فرمودند: «این دعا را هنگام صبح و غروب و رفتن به رختخواب بخوان»» [۶۳۶].

۱۴۵۵- «وعَن ابْن مَسْعُودٍ سقالَ: كانَ نبيُّ اللَّهِ صإِذَا أَمسى قال: أَمْسَيْنَا وأَمْسى المُلكُ للَّهِ، والحمْدُ للَّهِ، لاَ إِلهَ إِلاَّ اللَّه وحْدَهُ لاَ شَريكَ لَه» قالَ الرواي: أَرَاهُ قال فيهِنَّ: «لهُ المُلكُ وَلَه الحمْدُ وهُوَ عَلى كلِّ شَيءٍ قدِيرٌ، ربِّ أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا في هذِهِ اللَّيلَةِ، وَخَيْرَ مَا بَعْدَهَا، وأَعُوذُ بِكَ منْ شَرِّ مَا في هذِهِ اللَّيْلَةِ وشَرِّ ما بعْدَهَا، ربِّ أَعُوذُ بِكَ من الكَسَلِ، وَسُوءِ الكِبَرِ، أعوذُ بِكَ منْ عذَابٍ في النَّار، وَعَذَابٍ في القبر» وَإِذَا أَصْبحَ قال ذلك أَيْضاً: «أَصْبحْنَا وَأَصْبَحَ المُلْك للَّهِ»» رواه مسلم.

۱۴۵۵. «از ابن مسعود سروایت شده است که پیامبر صهنگام غروب می‌فرمود: «أَمْسَینَا وأَمْسى المُلك للَّهِ، والحمْدُ للَّهِ، لاَ إِلهَ إِلاَّ اللَّه وحْدَهُ لاَ شَریي لَه: غروب کردیم و فرمانروایی و پادشاهی هم‌چنان از آن خداوند است و سپاس و ستایش از آن اوست و هیچ خدایی جز او نیست و تنها و بی‌شریک است»، راوی می‌گوید: به نظرم پیامبر صدر آن ذکر می‌فرمود: «لهُ المُلك وَلَه الحمْدُ وهُوَ عَلى کلِّ شَیءٍ قدِیرٌ، ربِّ أَسْأَلُك خَیرَ مَا في هذِهِ اللَّیلَةِ، وَخَیرَ مَا بَعْدَهَا، وأَعُوذُ بِك منْ شَرِّ مَا في هذِهِ اللَّیلَةِ وشَرِّ ما بعْدَهَا، ربِّ أَعُوذُ بِك من الکسَلِ، وَسُوءِ الکبَرِ، أعوذُ بِك منْ عذَابٍ فی النَّار، وَعَذَابٍ في القبر: ملک و سپاس و ستایش سزاوار اوست و او بر هر کاری تواناست، خدایا! منفعت و نیکی‌های این شب و اوقات بعد از آن را از تو می‌خواهم و پناه می‌برم به تو از شر آن‌چه در این شب است و شر اوقات بعد از آن، پروردگارا! پناه می‌برم به تو از سستی و کسالت و پیری بد، پناه می‌برم به تو از عذاب دوزخ و عذاب قبر»، چون صبح می‌شد نیز آنها را تماماً بیان و در اول آن می‌فرمود: «اصبحنا و اصبح الملک لله: صبح کردیم و فرمانروایی و پادشاهی هم‌چنان از آن خداوند است»» [۶۳۷].

۱۴۵۶- «وعنْ عبدِ اللَّهِ بنِ خُبَيْب بضَمِّ الْخَاءِ المُعْجَمَةِ سقال: قال لي رَسُولُ اللَّهِ ص: «اقْرأْ: قُلْ هوَ اللَّه أَحَدٌ، والـمعوِّذَتَيْن حِينَ تُمْسِي وَحِينَ تُصبِحُ، ثَلاثَ مَرَّاتٍ تَكْفِيكَ مِنْ كلِّ شَيْءٍ»» رواهُ أَبو داود والترمذي وقال: حديثٌ حسن صحيح.

۱۴۵۶. «از عبدالله بن خبیب سروایت شده است که گفت: پیامبر صبه من فرمودند: ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١﴾، و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ ١﴾، و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ ١﴾را موقع غروب و موقع صبح، سه بار بخوان، تو را از همه چیز کفایت می‌کند»» [۶۳۸].

۱۴۵۷- «وعنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَانَ سقالَ:قالَ رَسولُ اللَّه ص: «مَا مِنْ عَبْدٍ يَقُولُ في صَبَاحِ كلِّ يَوْمٍ ومَسَاءِ كلِّ لَيْلَةٍ: بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي لاَ يَضُرُّ مَع اسْمِهِ شيء في الأرضِ ولا في السماءِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعلِيمُ، ثلاثَ مَرَّاتٍ، إِلاَّ لَمْ يَضُرَّهُ شَيءٌ»» رواه أبو داود، والتِّرمذي وقال:حديث حسن صحيح.

۱۴۵۷. «از حضرت عثمان بن عفان سروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «هر بنده‌ای که هر روز در صبح، و هر شب در غروب، سه بار بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي لاَ یضُرُّ مَع اسْمِهِ شیء في الأرضِ ولا في السماءِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعلِیمُ: به نام خداوند یگانه‌ای که با اسم او و برکت نام او هیچ‌چیز نه در آسمان و نه در زمین خسارت نمی‌بیند و او شنوا و داناست»، به او ضرری نمی‌رسد و دچار زحمت و خسارت نخواهد شد»» [۶۳۹].

[۶۳۳] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۲)]. [۶۳۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۰۹)]. [۶۳۵] ابوداود [(۵۰۶۸)] و ترمذی ](۳۳۸۸)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیثی حسن است. [۶۳۶] ابوداود [(۵۰۶۷)] و ترمذی [(۳۳۸۹)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۶۳۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۲۳)]. [۶۳۸] ابوداود [(۵۰۸۲)] و ترمذی [(۲۴۸۷)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۶۳۹] ابوداود [(۵۰۸۸)] و ترمذی [(۳۳۸۵)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است.