القیوم أ

پاک و منزه خدایی است که قائم به نفس خویش است. کسی که بی‌نیاز از غیر خویش است دائم و باقی بوده و زوال و نابودی در او پدید نمی‌آید.

«القیوم» اسمی از اسماء الله الحسنی است که هم در آیات زیادی در قرآن کریم و هم در حدیث پیامبر صوارد گردیده است. خداوند می‌فرماید:

﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ﴾[البقرة: ۲۵۵].

«خدایی به جز الله وجود ندارد و او زنده‌ی پایدار (و جهانی هستی را) نگه‌دار است».

﴿وَعَنَتِ ٱلۡوُجُوهُ لِلۡحَيِّ ٱلۡقَيُّومِ﴾[طه: ۱۱۱].

«(در آن روز همه‌ی) چهره‌ها در برابر خداوند باقی و جاویدان، و گرداننده و نگهبان جهان (همچون اسیران) خضوع و خشوع می‌کنند و کرنش می‌برند».

القیوم کسی است که مشغول حفظ تدبیر امور خلق و نگهبان جهان، تدبیر کننده‌ی آسمان‌ها و زمین است و اوست که هر چیزی را به وجود آورده و آن را ثابت و پابرجا می‌کند و هر چیزی براساس فرمان او پابرجا است. خداوند می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱللَّهَ يُمۡسِكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ أَن تَزُولَاۚ وَلَئِن زَالَتَآ إِنۡ أَمۡسَكَهُمَا مِنۡ أَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِهِۦٓ﴾[فاطر: ۴۱].

«خداوند، آسمان‌ها و زمین را نگه‌داری می‌کند و نمی‌گذارد (از مسیر خود) خارج و نابود شوند. هر گاه (هم بخواهند از مسیر خود) خارج و نابود شوند، جز خدا هیچ کس نمی‌تواند آن‌ها را (در مسیر خود) نگاه و محفوظ دارد».

﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَن تَقُومَ ٱلسَّمَآءُ وَٱلۡأَرۡضُ بِأَمۡرِهِۦۚ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمۡ دَعۡوَةٗ مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ إِذَآ أَنتُمۡ تَخۡرُجُونَ ٢٥﴾[الروم: ۲۵].

«و از جمله‌ی دلایل و نشانه‌های (کمال قدرت و نهایت عظمت) خدا یکی هم این است که آسمان و زمین (بدین ساختار استوار و صورت زیبا) ساخته و پرداخته‌ی او و به فرمان وی برپا است. بعدها وقتی (که بخواهد مردمان را می‌میراند و این نظم و نظام را خراب می‌گرداند، و برای زنده‌ شدن) شما را از زمین با ندایی فرا می‌خواند و شما فوراً (مطیعانه و شتابان از زمین) بیرون می‌آیید».

و مردمان سر از گورها به در می‌آورند و به سوی سرای اقامت و ماندگاری می‌نگرند آن هم روزی که قیامت برپا می‌شود و گواهان به پا می‌خیزند و جبرئیل و فرشتگان به صف می‌ایستند و همان روزی که مردمان در پیشگاه پروردگار جهانیان برای حساب و کتاب برپا می‌ایستند، در حالی که خداوند سبحان قائم است؛ یعنی می‌داند که هر نفسی چه چیزی همراه خویش آورده است. خداوند می‌فرماید:

﴿أَفَمَنۡ هُوَ قَآئِمٌ عَلَىٰ كُلِّ نَفۡسِۢ بِمَا كَسَبَتۡ﴾[الرعد: ۳۳].

«آیا خدایی که (همه‌ی مردمان را آفریده است و) حافظ و مراقب همه کس است و اعمال ایشان را می‌پاید (همسان بت‌هایی است که همچون او نمی‌باشند؟ مگر خدا و معبودهای دروغین مانند یکدیگرند؟)».

و خداوند سبحان برپادارنده‌ی عدل است و هموست که درمیان بندگانش دادگرانه رفتار می‌کند. خداوند می‌فرماید:

﴿شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَأُوْلُواْ ٱلۡعِلۡمِ قَآئِمَۢا بِٱلۡقِسۡطِ﴾[آل عمران: ۱۸].

«خداوند (با نشان دادن جهان هستی به گونه‌ی یک واحد به هم پیوسته و یک نظام یگانه و ناگسسته، عملاً) گواهی می‌دهد این که معبودی جز او نیست، و این که او (در کارهای آفریدگان خود) دادگری می‌کند، و فرشتگان و صاحبان دانش (هر یک به گونه‌ای در این باره) گواهی می‌دهند».

به همین خاطر یکی از معانی قائم، مراقبت است. خداوند می‌فرماید:

﴿أَفَمَنۡ هُوَ قَآئِمٌ عَلَىٰ كُلِّ نَفۡسِۢ بِمَا كَسَبَتۡ﴾[الرعد: ۳۳].

«آیا خدایی که حافظ و مراقب همه کس است و اعمال ایشان را می‌پاید».

﴿وَعَنَتِ ٱلۡوُجُوهُ لِلۡحَيِّ ٱلۡقَيُّومِۖ وَقَدۡ خَابَ مَنۡ حَمَلَ ظُلۡمٗا ١١١﴾[طه: ۱۱۱].

«(در آن روز همه‌ی) چهره‌ها در برابر خداوند باقی و جاویدان، و گرداننده و نگهبان جهان (همچون اسیران) خضوع و خشوع می‌کنند و کرنش می‌برند و کسی که (در آن روز کوله‌بار) کفر (دنیای خود) را بر دوش کشد، ناامید (از لطف خدا و بی‌بهره از نجات و ثواب) می‌گردد».

پس قیوم کسی است که به تمام و کمال به تدبیر ملکش می‌پردازد و به طور مطلق اوست که قائم به ذات است و از غیر بی‌نیاز است و تمامی موجودات از او مدد می‌جویند و بدو تکیه می‌کنند و هموست که قائم به نفس است و اوست که سبب و نگه‌دارنده و پابرجا کننده‌ی هر چیزی است. کلمه‌ی قیوم به معنای استمرار قیام و نگه‌دارندگی در تمامی لحظه‌ها بدون هیچ انقطاع و بریدگی است. پاک و منزه خدایی است که قائم به ذات است و دیگران به واسطه‌ی او پابرجایند و اوست که از دیگران بی‌نیاز بوده و همه محتاج اویند و شخص به جز او به کس دیگری نیازمند نیست؛ زیرا که قوام و پایداری اشیاء فقط به واسطه‌ی او میسر است. اوست که موجودات را آفریده و پدید آورده است و اوست که آن‌ها را پابرجا می‌دارد و اوست که نگه‌دارنده و مالک متصرف و مؤثر حقیقی در موجودات است. در کتاب اسماء ادریسیه از سهروردی آمده است که: ای نگارنده‌ای که هیچ چیز از علم او پوشیده نیست و نگه‌داری آن او را ناتوان و رنجور نمی‌سازد. در صحیح آمده است هنگامی که پیامبر برای نماز شب برمی‌خواست می‌فرمود:

«اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ قَيَّامُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ». «خداوندا! سپاس و ستایش تنها شایسته‌ی تو است، روشنی بخش زمین و آسمان‌ها هستی و سپاس و ستایش خاص تو است. نگه‌دارنده‌ی آسمان‌ها و زمین تویی».

بایزید بسطامی /می‌فرماید: از معانی این اسم شریف این است که: کافی است که فقط بر خداوند توکل نمایی و بدانی که هیچ‌کس به جز خداوند نمی‌تواند تو را یاری بدهد. فقط خداوند است که رزق و روزی تو را ذخیره می‌کند و آن را به تو می‌رساند و فقط خداوند است که اعمال تو را دیده و آن‌ها را ثبت و ضبط می‌کند و هم خداوند است که نگه‌دارنده‌ی آسمان‌ها و زمین است.