التواب أ

«التواب» کسی است که توبه را از بندگانش می‌پذیرد و سیئات ایشان را می‌بخشد و خداست که توبه‌پذیر و حکیم است. پاک و منزه است خدایی که در مقابل دعا و درخواست، می‌بخشد و در مقابل عذرخواهی کردن از گناه، مغفرت عطا می‌کند و در مقابل کسی که به درگاهش روی آورده و تضرع و زاری می‌کند، جواب می‌دهد و به فریادش می‌رسد. در لغت گفته می‌شود: تاب الله علیه یعنی او را بخشیده و او را از گناهان پاک کرد. توبه عبارت است از بازگشت و رجوع. خداوند می‌فرماید:

﴿فَإِنَّهُۥ كَانَ لِلۡأَوَّٰبِينَ غَفُورٗا ٢٥﴾[الإسراء: ۲۵].

«چرا که او در حق توبه‌کاران همیشه بخشنده بوده است».

و گفته شده: تاب به معنی رجوع است. خداوند می‌فرماید:

﴿وَأَنِيبُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ وَأَسۡلِمُواْ لَهُۥ﴾[الزمر: ۵۴].

«و به سوی پروردگار خود برگردید (و با ترک سیئات و انجام حسنات به سوی آفریدگارتان تغییر مسیر دهید) و تسلیم او شوید (و خاضعانه و خاشعانه از اوامرش فرمانبرداری کنید)».

یعنی به سوی پروردگار خود برگردید.

گفته شده: تاب یعنی هر گاه که برگردد. و بر این اساس گفته می‌شود: تاب و ثاب و ناب و أناب و آب همگی به معنی رجوع و بازگشت است. توبه‌ی بنده عبارت است از: پشیمانی بر انجام گناه و بازگشت به سوی اطاعت فرامین الهی. خداوند نیز برای هر کدام از بندگانش که بخواهد توبه‌اش را پذیرفته و او را از گناه باز می‌گرداند. هر کس که عصیان کند و سپس توبه نموده و به سوی خداوند تواب بازگردد، خداوند توبه‌اش را می‌پذیرد. اگر باز هم گناه کند و دوباره از گناه برگردد و دست بکشد، خداوند توبه‌اش را می‌پذیرد. اگر باز هم گناه کند و دوباره از گناه برگردد و دست بکشد، خداوند بدو خیر مقدم و خوش‌آمد می‌گوید. اگر سپس دچار لغزش شده و آنگاه دوباره عذرخواهی کند گناهانش را عفو می‌کند. مادام که نفسش به غرغره نرسیده باشد، هر چه بنده و بد کند خداوند غفار نیز او را می‌بخشد. خداوند می‌داند که بنده دچار نقص شده و به سوی گناه میل می‌کند، لذا می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلتَّوَّٰبِينَ وَيُحِبُّ ٱلۡمُتَطَهِّرِينَ ٢٢٢﴾[البقرة: ۲۲۲].

«بی‌گمان خداوند توبه‌کاران و پاکان را دوست می‌دارد».

بنده‌ای که بسیار توبه می‌کند، محبت خدا را کسب می‌کند و این مقامی بلند است؛ زیرا که توبه عبارت است از: اعتراف به نقص، و در حال ذلت و خواری خود را نشان دادن، که سبب می‌شود خشم خداوندی برطرف گردیده و رضایش جلب گردد. لذا رسول‌الله صبسیار توبه می‌کرد تا راه سعادت را به ما بیاموزد. بنده‌ی توبه کننده آن چنان از گناهان پاک می‌شود گویی همچون روزی است که از مادر زاده شده و سیئات و گناهانش به حسنات تبدیل می‌شود. خداوند عزوجل می‌فرماید:

﴿ثُمَّ تَابَ عَلَيۡهِمۡ لِيَتُوبُوٓاْ﴾[التوبة: ۱۱۸].

«آنگاه خدا (به نظر مرحمت در ایشان نگریست و) بدیشان پیغام توبه داد تا توبه کنند (و آنان هم توبه کردند و خدا هم توبه‌ی ایشان را پذیرفت)».

یعنی اگر خداوند ایشان را توفیق توبه ندهد آنان توبه نمی‌کنند، پس خداوند ایشان را توفیق توبه داده و اصلش از خداوند عزوجل است. مسلم در صحیح خود آورده است که پیامبر صفرمود: حالت‌هایی قلب مرا فرا می‌گیرد و از ادامه‌ی یاد خدا غافل می‌شوم، به همین خاطر روزی صد بار ـ و در روایتی ـ بیشتر از ۷۰ بار استغفار کرده و از خدا طلب آمرزش می‌کنم.

چه بسیار است رحمت خداوند بر بندگانی که ملائکه را مأمور کرده تا برای بندگانی که توبه می‌کنند، طلب استغفار نمایند. خداوند می‌فرماید:

﴿ٱلَّذِينَ يَحۡمِلُونَ ٱلۡعَرۡشَ وَمَنۡ حَوۡلَهُۥ يُسَبِّحُونَ بِحَمۡدِ رَبِّهِمۡ وَيُؤۡمِنُونَ بِهِۦ وَيَسۡتَغۡفِرُونَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْۖ رَبَّنَا وَسِعۡتَ كُلَّ شَيۡءٖ رَّحۡمَةٗ وَعِلۡمٗا فَٱغۡفِرۡ لِلَّذِينَ تَابُواْ وَٱتَّبَعُواْ سَبِيلَكَ وَقِهِمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِيمِ ٧ رَبَّنَا وَأَدۡخِلۡهُمۡ جَنَّٰتِ عَدۡنٍ ٱلَّتِي وَعَدتَّهُمۡ وَمَن صَلَحَ مِنۡ ءَابَآئِهِمۡ وَأَزۡوَٰجِهِمۡ وَذُرِّيَّٰتِهِمۡۚ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ ٨﴾[غافر: ۷-۸].

«آنان که بردارندگان عرش خدایند و آنان که گرداگرد آن‌اند به سپاس و ستایش پروردگارشان سرگرم‌اند و بدو ایمان دارند و برای مؤمنان طلب آمرزش می‌کنند (و می‌گویند:) پروردگارا! بخشایش و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است. پس آنان را كه توبه كرده‏اند و از راه تو پیروى كرده‏اند، بیامرز. و آنان را از عذاب دوزخ حفظ كن. پروردگارا! آنان را به باغ‌های همیشه ماندگار بهشتی داخل گردان که بدیشان (توسط پیغمبران) وعده داده‌ای همراه با پدران خوب و همسران شایسته و فرزندان بایسته‌ی ایشان. قطعاً تو (بر هر چیزی) چیره و توانا و (در هر کاری) دارای فلسفه و حکمت هستی».

هم‌چنین پیامبر صمی‌فرماید: «به درستی خداوند عزوجل در شب بال رحمت خود را می‌گشاید تا کسی را که در طول روز گناه کرده ببخشاید و بال رحمت خود را در روز می‌گشاید تا کسی را که در طول شب گناه کرده ببخشاید. این بخشش تا زمانی است که خورشید از مغرب طلوع کند (کنایه از قیامت است).» و در حدیثی دیگر پیامبر اسلام صمی‌فرماید: «خداود از توبه کردن عبدش خوشحال‌تر از کسی است که با مرکبش وارد بیابانی شده و ناگهان مرکبش ناپدید شده، در حالی که تمام آذوقه و آب و غذایش را بر پشت شترش قرار داده است. آنگاه از یافتن شترش مأیوس شده و در کنار درختی می‌نشیند و در سایه‌اش پهلو می‌زند. در این هنگام شترش پیدا می‌شود و او نیز افسار شترش را گرفته و از شدت خوشحالی می‌گوید: خداوندا! تو بنده‌ی منی و من پروردگار توأم. البته بر اثر شدت خوشحالی در سخن گفتن دچار خطا و لغزش می‌شود».