حکومت روم در مصر و شام
دکتر آلفرد. ج. بتلر در مورد حکومت رومیان در مصر می‌گوید:
«حکومت رومیان در مصر جز یک هدف، چیزی دیگر دنبال نمی‌کرد و آن قاپیدن اموال رعیت و در اختیار زمامداران قراردادن بود؛ هیچگاه نیندیشید که هدف از حاکمیت را رفاه رعیت و بهبود وضعیت مردم پیشرفت در زندگی تهذیب اخلاق و سامان‌دهی وضعیت اقتصادی مردم قرار دهد. با این توضیح حاکمیتی که وجود داشت حاکمیت بیگانگان بود که صرفاً متکی بر زور و قدرت بود و هیچ نوعی شفقت و ترحمی بر ملت تحت سلطه‌اش نداشت»[١٢٩].
یک مؤرخ عرب شامی در مورد حکومت روم در شام می‌گوید:
«برخورد رومیان حاکم بر شام با وجود مشکلات و بحران‌های داخلی که داشتند، با شامیان عادلانه و نیکو بود، زمانی که دولت‌شان پیر و فرسوده شد، به بدترین وضعیت از بردگی و زبونی دچار شدند، مردم شام به عنوان شهروندان رومی و سرزمین‌شان به عنوان سرزمین رومی تلقی نمی‌شد، بلکه آن‌ها رعیتی غریب و بیگانه بودند، بسا اوقات فرزندان‌شان را جهت پرداخت مالیاتی که بر دوش‌شان سنگینی می‌نمود، می‌فروختند. برده‌گیری و ظلم و ستم بیداد می‌نمود، با همان بازوهای ناتوان و ضعیف دولت روم مراکز و کارگاه‌های بزرگی را در شام احداث نمود»[١٣٠].
«رومیان هفت صد سال بر شام حکومت کردند، با آغاز حکومت‌شان جنگ و درگیری استبداد و خودخواهی و قتل و کشتار نیز شروع شد، یونیان نیز سیصد و شصت و نه سال بر شام حکومت کردند، در دوران آنان نیز جنگ‌های خانمان‌سوز مظالم و مفاسد وحرص و آز یونیان به آخرین درجه رسیده بود، دوران آن‌ها سخت‌ترین و شوم‌ترین دورانی بود که ملت شام آن را پشت سر گذرانده بود»[١٣١].
به اختصار می‌توان گفت که سرزمین‌های تحت تلسطِ رومیان و ایرانیان به هیچ وجه از حکومت بیگانگان راضی نبودند و اوضاع سیاسی و اقتصادی آن‌ها حتی در مراکز دولت نیز نابسامان بود.
[١٢٩]- رک: بتلر، ج، آلفرد، فتح العرب لمصر، ترجمه به عربی محمد فرید ابوحدید.
[١٣٠]- رک: کردعلی، خطط الشام، ج ١، ص ١٠١.
[١٣١]- پیشین، ج ١، ص ١٠٣.