فروغ جاویدان، سیرت پیامبر، صحیح ترین و جامع ترین کتاب سیره نبوی و تاریخ صدر اسلام - جلد دوم

روش پیامبر اکرم ج در خطبه

آن حضرت برای موعظه و ارشاد مردم خطبه‌هایی ایراد می‌کردند. مخصوصاً خطبه نماز جمعه که لزوماً ایراد می‌شد. در خطبه‌های روز جمعه معمولاً هنگامی که مردم جمع می‌شدند با نهایت سادگی از خانه بیرون آمده وارد مسجد می‌شدند و به مردم سلام می‌کردند. سپس بالای منبر می‌رفتند و رو به سوی مردم کرده و دوباره به آن‌ها سلام می‌کردند و پس از اذان، خطبه را شروع می‌کردند. در اوایل، عصا به دست می‌گرفتند، ولی وقتی منبر ساخته و نصب شد به دست‌گرفتن عصا را ترک کردند. خطبه همیشه مختصر و جامع ایراد می‌شد و می‌فرمودند: نماز طویل و خطبۀ مختصر دلیل بر تفقّه و دانش آدمی است. در خطبۀ روز جمعه معمولاً «سورۀ ق» را می‌خواندند [۳۴۰]. در این سوره، از قیامت، حشر و نشر به طول مفصل بحث شده است. همیشه خطبه را با حمد و ثنای الهی آغاز می‌کردند. اگر در میان خطبه نیاز به انجام کاری پیش می‌آمد از منبر پایین آمده آن را انجام می‌دادند و دوباره بر منبر رفته خطبه را تکمیل می‌کردند.

یک بار مشغول ایراد خطبه بودند که شخصی از بیرون وارد شد و اظهار داشت: یا رسول الله! من یک مسافر هستم و از حقیقت دین خود آگاه نیستم، آمده‌ام تا در این باره کسب اطلاع کنم. آن‌حضرت از منبر پاییین آمده بر صندلی نشستند و به آن شخص آنچه لازم بود تعلیم دادند، دوباره بر منبر رفتند خطبه را تکمیل کردند [۳۴۱]. یک بار مشغول خطبه بودند که حضرت حسین س در حالی که لباس سرخ‌رنگ بر تن داشت وارد مسجد شد و چون بر اثر خردسالی به خوبی نمی‌توانست راه برود آن‌حضرت ج او را مشاهده کردند و تاب نیاوردند از منبر فرود آمده او را در آغوش گرفتند و این آیه را خواندند [۳۴۲]: ﴿إِنَّمَآ أَمۡوَٰلُكُمۡ وَأَوۡلَٰدُكُمۡ فِتۡنَةٞ﴾ [التغابن: ۱۵].

در دوران خطبه به مردم دستور نشستن و یا نمازخواندن هم می‌دادند. چنانکه در میان خطبه شخصی وارد مسجد شد. آن‌حضرت پرسیدند: آیا نماز خوانده‌ای؟ وی اظهار داشت: خیر، آن‌حضرت فرمودند: بلند شو و نماز بخوان [۳۴۳]. در میدان جهاد هنگامی که خطبه‌ای ایراد می‌کردند، کمان به دست گرفته می‌ایستادند. بعضی‌ها اظهار می‌دارند که آن‌حضرت در حال خطبه شمشیر به دست می‌گرفتند، ولی علامه ابن قیم مرقوم داشته که آن‌حضرت هیچگاه در حال خطبه شمشیر به دست نگرفته و خطبه نخواندند [۳۴۴]. برای وعظ و ارشاد معمولا با فاصله خطبه ایراد می‌فرمودند تا مردم خسته نشوند [۳۴۵].

[۳۴۰] صحیح مسلم. [۳۴۱] ادب المفرد / ۲۱۸ باب الجلوس علی السریر. [۳۴۲] جامع ترمذی مناقب حسنین. [۳۴۳] صحیح بخاری / ۱۲۷ باب اذا رأی الإمام رجلا جاء وهو یخطب أمره أن یصلی رکعتین. [۳۴۴] زادالمعاد ۱ / ۱۲۱. [۳۴۵] صحیح بخاری، باب ما کان النبی ج یتخولهم بالموعظة.