روش آنحضرت در نماز
در اوایل برای هر نماز وضو میگرفتند، ولی وقتی این عمل دشوار شد، فقط پنج بار مسواک در پنج نماز باقی ماند. در فتح مکه برای اولین بار با یک وضو چندین نماز خواندند، با وجود این، اغلب هر نماز را با وضوی تازه میخواندند. در وضو روش آنحضرت چنین بود که نخست سه بار دستها را میشستند، سپس مضمضه و استنشاق میکردند. سپس دستها و صورت هرکدام را سه بار میشستند. سر را مسح میکردند و سه بار پاها را میشستند [۳۳۵]. گاهی یک عضو را دو بار و دیگر عضوها را یک بار میشستند [۳۳۶]. نمازهای سنت و نفل را بیشتر در خانه میخواندند، با اذان صبح از خواب بیدار میشدند و دو رکعت سنت فجر را بسیار مختصر میخواندند بهطوری که حضرت عایشه میگوید: گاهی این وهم برایم پیش میآمد که ملوم نیست ایشان سوره فاتحه را میخواندند یا خیر؟ [۳۳۷] ولی در دو رکعت فرض نماز صبح معمولا سورههای طولانی میخواندند. از عبدالله بن سائب روایت است که یک بار آنحضرت در مکه معظمه در نماز صبح «سورۀ مؤمنون» را خواندند. نیز گاهی سوره ﴿وَٱلَّيۡلِ إِذَا عَسۡعَسَ﴾ و گاهی «سورۀ ق» را میخواندند. طبق نظر صحابه کرام آنحضرت در نماز صبح از «شصت تا یکصد آیه» میخواندند.
نماز ظهر و عصر را نسبت به نماز صبح مختصرتر میخواندند با این وصف، در دو رکعت اول همراه با سورۀ فاتحه سورۀ طویلی میخواندند به طوری که آدمی میتوانست به «بقیع» برود و کار خود انجام دهد و بازگردد، وضو گیرد و در رکعت اول شریک شود. صحابه کرام در این باره میگویند: تقریباً در دو رکعت اول نماظ ظهر به قدری قیام را طولانی میکردند که در آن مدت سورهای به اندازۀ سورۀ «ألم تنزییل السجدة» خوانده میشد. در دو رکعت آخر، این مدت به نصف تقلیل مییافت. در دو رکعت اول نماز عصر به اندازه دو رکعت آخر نماز ظهر قیام را طولانی میکردند و در دو رکعت آخر، به اندازه نصف مدت دو رکعت اول قیام میکردند.
از ابوسعید خدری روایت است که رسول خدا ج در رکعت اول ظهر به اندازه سی آیه و در رکعت دوم به اندازه پانزده آیه و یا نصف آن و در عصر به اندازۀ پانزده آیه میخواندند. جابر بن سمره میگوید: در نماز ظهر «سبح اسم ربک الأعلی» را میخواندند. در نماز مغرب «سوره والمرسلت و سوره طور» را میخواندند [۳۳۸]. در نماز عشا «سورۀ والتین» و یا سورهای دیگر به اندازۀ آن را میخواندند. در نماز تهجد سورههای بزرگ میخواندند، مانند «سورۀ بقره»، «آل عمران»، «سورۀ نساء»، در رکعت اول نماز جمعه «سورۀ جمعه» و در رکعت دوم «سورۀ منافقون» و گاهی «سبح اسم ربک الأعلی» و «والغاشیة» را میخواندند. در عیدین، سورۀ «سبح اسم ربک الأعلی» و «هل أتاک حدیث الغاشیة» میخواندند. اگر نماز عید و جمعه در یک روز واقع میشدند در هردو نماز همین دو سوره را میخواندند. در نماز صبح روز جمعه، معمولاً «الم تنزیل السجده» و «هل أتی علی الإنسان حین من الدهر» را میخواندند [۳۳۹].
[۳۳۵] صحیح مسلم ۱ / ۲۰۸ باب صفة الوضوء وإکماله. [۳۳۶] ایضا. [۳۳۷] مسلم ۱ / ۲۷۰ باب رکعتی سنة الفجر والحث علیها. [۳۳۸] مسلم ۱ / ۱۷۷ باب القراءة فی الظهر و العصر وغیرهما. [۳۳۹] تمام این روایات در صحیح مسلم کتاب الصلوة، کتاب الجمعة والعیدین مذکورند.