احساس عمیق انسان با ایمان نسبت به نعمت‌های خداداده
مهمترین عامل نارضایتی انسان‌ها از خودشان و زندگیشان و محروم‌شدن‌شان از لذت خشنودی و رضایت، اینست که احساس کمی نسبت به نعمت‌های فراوان خداداده که از آن برخوردارند دارند، و چون به آن نعمت‌ها عادت کرده‌اند، یا آن‌ها را به آسانی به دست آورده‌اند، برایشان بی‌ارزش شده است. در نتیجه همیشه می‌گویند: این را نداریم، آن را نداریم! این را می‌خواهم، آن را می‌خواهم! و هیچوقت نمی‌گویند: این را داریم و آن را داریم! اما انسان با ایمان احساس عمیقی نسبت به فضل عمیم و احسان عظیم الهی نسبت به خودش دارد، و نعمت‌هایی را که از راست و چپ و روبرو و پشت سر او را در بر گرفته‌اند، عمیقاً احساس می‌کند نعمت‌های خدا را از همان اوان کودکی که در گهواره آرمیده بود، بلکه از آن هنگام که در رحم مادرش به صورت جنین بود احساس می‌کند و درمی‌یابد کودکی نوزاد بود، نه دندان برنده‌ای داشت، و نه دست کارگری و نه پای دونده‌ای. خدا برای او دو رگ باریک را در سینۀ مادرش پر از شیر خالص کرده بود که یک غذای کامل را، در زمستان گرم و در تابستان سرد در اختیار او قرار دهد خدا محبت او را در دل پدر و مادرش افکنده بود به طوری که هیچ خوردنی و نوشیدنی به دلشان نمی‌چسبید و هیچ خواب و استراحتی برایشان گوارا نمی‌افتاد، تا وقتی که از هر جهت به او رسیدگی کنند. و هر بدی و ناراحتی را از او دور گردانند.
آن زمان که در رحم مادرش به صورت جنین بود، خدا در آن جای تنگ و تاریک برای او قرارگاه آرام و مطمئنی فراهم آورده بود، و وسایل غذا و گرما و تنفس او را در آنجا مهیا ساخته بود و در دست راست و دست چپ او متکاهایی قرار داده بود:
﴿أَلَمۡ نَخۡلُقكُّم مِّن مَّآءٖ مَّهِينٖ ٢٠ فَجَعَلۡنَٰهُ فِي قَرَارٖ مَّكِينٍ ٢١ إِلَىٰ قَدَرٖ مَّعۡلُومٖ ٢٢ فَقَدَرۡنَا فَنِعۡمَ ٱلۡقَٰدِرُونَ ٢٣﴾[المرسلات: ۲۰-۲۳].
«آیا شما را از آبی بی‌مقدار نیافریدیم؟! * و سپس آن را در قرارگاهی آرام و مطمئن نهادیم * تا زمان و اندازه‌ای معین اندازه‌گیری کردیم و خوب اندازه‌گیری کردیم».
انسان با ایمان نعمت‌های خدا را که در اطراف او است احساس می‌کند، و در هر ذره‌ای از ذرات زمین و آسمان بخششی از بخشش‌های خدا را مشاهده می‌کند که همه دست به دست یکدیگر داده‌اند تا زندگانی او را آسان گردانند، و او را در جهت ادای رسالتش در زندگی یاری کنند... نعمت خدا را در وزش بادها، جابجاشدن ابرها، جاری‌شدن جویبارها، تابش آفتاب، طلوع فجر، روشنایی روز، تاریکی شب، تسخیر همۀ جنبندگان، و رویانیدن همۀ گیاهان به چشم می‌بیند.
این دسته از آیات را در قرآنکریم باهم بخوانیم:
﴿أَلَمۡ تَرَوۡاْ أَنَّ ٱللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَأَسۡبَغَ عَلَيۡكُمۡ نِعَمَهُۥ ظَٰهِرَةٗ وَبَاطِنَةٗۗ﴾[لقمان: ۲۰].
«آیا ندیده‌اید که خدا هرآنچه در آسمان‌ها و هرآنچه در زمین است را مسخر شما گردانیده، و نعمت‌های فراوان ظاهری و باطنی‌اش را به شما ارزانی داشته است».
﴿۞ٱللَّهُ ٱلَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ ٱلۡبَحۡرَ لِتَجۡرِيَ ٱلۡفُلۡكُ فِيهِ بِأَمۡرِهِۦ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ١٢ وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَٰتٖ لِّقَوۡمٖ يَتَفَكَّرُونَ ١٣﴾[الجاثیة: ۱۲-۱۳].
«خداست که دریا را مسخر شما گردانیده تا کشتی‌ها به فرمان او در آن‌ها به حرکت درآیند و شما از فضل خدا برخوردار گردید، و تا خدا را سپاس گذارید * و آنچه در آسمان‌ها و زمین است که همه از اوست مسخر شما گردانیده است. در این کار، نشانه‌هایی است برای آن گروه که بیندیشند».
﴿وَءَايَةٞ لَّهُمُ ٱلۡأَرۡضُ ٱلۡمَيۡتَةُ أَحۡيَيۡنَٰهَا وَأَخۡرَجۡنَا مِنۡهَا حَبّٗا فَمِنۡهُ يَأۡكُلُونَ ٣٣ وَجَعَلۡنَا فِيهَا جَنَّٰتٖ مِّن نَّخِيلٖ وَأَعۡنَٰبٖ وَفَجَّرۡنَا فِيهَا مِنَ ٱلۡعُيُونِ ٣٤ لِيَأۡكُلُواْ مِن ثَمَرِهِۦ وَمَا عَمِلَتۡهُ أَيۡدِيهِمۡۚ أَفَلَا يَشۡكُرُونَ ٣٥ سُبۡحَٰنَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡأَزۡوَٰجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلۡأَرۡضُ وَمِنۡ أَنفُسِهِمۡ وَمِمَّا لَا يَعۡلَمُونَ ٣٦﴾[یس: ۳۳-۳۶].
«و نشانه‌ای است برای آنان زمین مرده که ما آن را زنده گردانیدیم و از آن دانه‌ای بیرون آوردیم که از آن می‌خورند * و در زمین برایشان باغ‌هایی از خرما و انگور قرار دادیم و در زمین چشمه‌ها برشکافتیم * تا از میوه باغ‌های زمین و فرآورده‌های دسترنجشان بخورند. پس آیا سپاس نمی‌گزارند؟ * همه تسبیح‌گوی آن خدایی هستند که همه جفت‌ها را آفریده است، از گیاهان و از خود انسان‌ها، و از آنچه نمی‌دانند و نمی‌شناسند».
﴿أَوَ لَمۡ يَرَوۡاْ أَنَّا خَلَقۡنَا لَهُم مِّمَّا عَمِلَتۡ أَيۡدِينَآ أَنۡعَٰمٗا فَهُمۡ لَهَا مَٰلِكُونَ ٧١ وَذَلَّلۡنَٰهَا لَهُمۡ فَمِنۡهَا رَكُوبُهُمۡ وَمِنۡهَا يَأۡكُلُونَ ٧٢ وَلَهُمۡ فِيهَا مَنَٰفِعُ وَمَشَارِبُۚ أَفَلَا يَشۡكُرُونَ ٧٣﴾[یس:۷۱-۷۳].
«و آیا ندیده‌اید که آفریده‌ایم برای آنان از دست ساخته‌هایمان چارپایانی و آنان مالک‌آن شده‌اند * و آن‌ها را رام ساخته‌ایم و بر آن‌ها سوار می‌شوند و از آن‌ها می‌خورند * و برایشان در آن چارپایان منفعت‌ها و نوشیدنی‌ها است پس آیا سپاس نمی‌گذارند؟».
﴿وَهُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلَّيۡلَ لِبَاسٗا وَٱلنَّوۡمَ سُبَاتٗا وَجَعَلَ ٱلنَّهَارَ نُشُورٗا ٤٧ وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَرۡسَلَ ٱلرِّيَٰحَ بُشۡرَۢا بَيۡنَ يَدَيۡ رَحۡمَتِهِۦۚ وَأَنزَلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ طَهُورٗا ٤٨ لِّنُحۡـِۧيَ بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّيۡتٗا وَنُسۡقِيَهُۥ مِمَّا خَلَقۡنَآ أَنۡعَٰمٗا وَأَنَاسِيَّ كَثِيرٗا ٤٩﴾[الفرقان: ۴۷-۴۹].
«و او است که برای شما شب را پوشش و خواب را آرامش و روز را تحرک و فعالیت قرار داده است * و او است که بادها را فرستاده است تا پیک و پیش قراول رحمتش باشند، و از آسمان آبی پاک و پاکیزه فرود آوردیم * تا بوسیله آن، سرزمین مرده‌ای را زنده کنیم؛ و آن را به مخلوقاتی که آفریده‌ایم -چهارپایان و انسان‌های بسیار- می‌نوشانیم».
﴿قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِن جَعَلَ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمُ ٱلَّيۡلَ سَرۡمَدًا إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ مَنۡ إِلَٰهٌ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَأۡتِيكُم بِضِيَآءٍۚ أَفَلَا تَسۡمَعُونَ ٧١ قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِن جَعَلَ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمُ ٱلنَّهَارَ سَرۡمَدًا إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ مَنۡ إِلَٰهٌ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَأۡتِيكُم بِلَيۡلٖ تَسۡكُنُونَ فِيهِۚ أَفَلَا تُبۡصِرُونَ ٧٢ وَمِن رَّحۡمَتِهِۦ جَعَلَ لَكُمُ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَ لِتَسۡكُنُواْ فِيهِ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ٧٣﴾[القصص:۷۱-۷۳].
«بگو: آیا تاکنون تصور کرده‌اید که اگر خدا شب را بر شما سرمدی قرار می‌داد تا روز قیامت، کدامیک از خدایان به جز الله برای شما روشنایی می‌آورد؟ پس آیا نمی‌شنوید؟ * بگو: آیا تاکنون تصور کرده‌اید که اگر خدا روز را برای شما سرمدی قرار می‌داد تا روز قیامت، کدامیک از خدایان به جز خدا برای شما شبی می‌آورد که در آن بیارامید؟ پس آیا نمی‌بینید؟ * و از رحمت خود برای شما شب و روز را قرار داد تا در شب بیارامید و در روز به جستجوی فضل خدا برآیید، و تا سپاس گذارید».
﴿وَٱلۡأَنۡعَٰمَ خَلَقَهَاۖ لَكُمۡ فِيهَا دِفۡءٞ وَمَنَٰفِعُ وَمِنۡهَا تَأۡكُلُونَ ٥ وَلَكُمۡ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسۡرَحُونَ ٦ وَتَحۡمِلُ أَثۡقَالَكُمۡ إِلَىٰ بَلَدٖ لَّمۡ تَكُونُواْ بَٰلِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ ٱلۡأَنفُسِۚ إِنَّ رَبَّكُمۡ لَرَءُوفٞ رَّحِيمٞ ٧ وَٱلۡخَيۡلَ وَٱلۡبِغَالَ وَٱلۡحَمِيرَ لِتَرۡكَبُوهَا وَزِينَةٗۚ وَيَخۡلُقُ مَا لَا تَعۡلَمُونَ ٨ وَعَلَى ٱللَّهِ قَصۡدُ ٱلسَّبِيلِ وَمِنۡهَا جَآئِرٞۚ وَلَوۡ شَآءَ لَهَدَىٰكُمۡ أَجۡمَعِينَ ٩ هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗۖ لَّكُم مِّنۡهُ شَرَابٞ وَمِنۡهُ شَجَرٞ فِيهِ تُسِيمُونَ ١٠ يُنۢبِتُ لَكُم بِهِ ٱلزَّرۡعَ وَٱلزَّيۡتُونَ وَٱلنَّخِيلَ وَٱلۡأَعۡنَٰبَ وَمِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَةٗ لِّقَوۡمٖ يَتَفَكَّرُونَ ١١ وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَ وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَۖ وَٱلنُّجُومُ مُسَخَّرَٰتُۢ بِأَمۡرِهِۦٓۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَٰتٖ لِّقَوۡمٖ يَعۡقِلُونَ ١٢ وَمَا ذَرَأَ لَكُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ مُخۡتَلِفًا أَلۡوَٰنُهُۥٓۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَةٗ لِّقَوۡمٖ يَذَّكَّرُونَ ١٣ وَهُوَ ٱلَّذِي سَخَّرَ ٱلۡبَحۡرَ لِتَأۡكُلُواْ مِنۡهُ لَحۡمٗا طَرِيّٗا وَتَسۡتَخۡرِجُواْ مِنۡهُ حِلۡيَةٗ تَلۡبَسُونَهَاۖ وَتَرَى ٱلۡفُلۡكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِهِۦ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ١٤ وَأَلۡقَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ رَوَٰسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمۡ وَأَنۡهَٰرٗا وَسُبُلٗا لَّعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ ١٥ وَعَلَٰمَٰتٖۚ وَبِٱلنَّجۡمِ هُمۡ يَهۡتَدُونَ ١٦ أَفَمَن يَخۡلُقُ كَمَن لَّا يَخۡلُقُۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ١٧ وَإِن تَعُدُّواْ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ لَا تُحۡصُوهَآۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَغَفُورٞ رَّحِيمٞ ١٨﴾[النحل: ۵-۱۸].
«چارپایان را خدا آفریده است که برای شما در آن‌ها گرما و منفعت‌ها است و از آن‌ها می‌خورید * و برای شما در آن‌ها تجملی است به هنگام رفتن به سفر و بازگشتن از سفر * و بارهای شما را می‌برند و به شهرهایی می‌رسانند که جز با رنج‌کشیدن بسیار نمی‌توانستید خودتان آن بارها را به آن شهرها برسانید. پروردگارتان رؤف و رحیم است * و اسبان و قاطران و خران را آفریده است تا سوارشان شوید و زیوری برای شما باشند. و چیزهایی می‌آفریند که شما شناختی نسبت به آن‌ها ندارید * او است که از آسمان آبی فرود آورده که برای شما از آن نوشیدنی است و از آن گیاهانی می‌روید که دام‌هایتان را در آن می‌چرانید * به واسطۀ آب خدا کشتزارها و درختان زیتون و نخلستان‌ها و تاکستان‌ها و میوه‌های دیگر را برای شما می‌رویاند. در این زمینه آیتی است برای آن گروه که بیندیشند * و شب و روز و خورشید و ماه را مسخر شما گردانیده و ستارگان به فرمان او مسخرند. در این زمینه آیت‌هایی است برای آن گروه که تعقل کنند * و آنچه در زمین برای شما جاسازی کرده است به رنگ‌های گوناگون، در این زمینه آیتی است برای آن گروه که به خود آیند * و او است که دریا را مسخر گردانیده است تا از آن گوشت تازه بخورید و از آن زیوری استخراج کنید تا به تن کنید و کشتی‌ها را می‌بینی که در دریا خرامان پیش می‌روند و برای این که از فضل خدا برخوردار گردید، و تا سپاس گزارید * و در زمین کوه‌های پای برجای افکند تا نگذارند که زمین شما را بلرزاند و جویبارها و راه‌هایی، تا هدایت یابید * و علامت‌هایی، و با ستاره آنان راه می‌یابند * پس آیا آن که می‌آفریند مانند آن است که نمی‌آفریند؟ پس آیا به خود نمی‌آیید؟ * و اگر بر شمارید نعمت‌های خدا را به آمار نهایی آن‌ها نخواهید رسید، خد غفور و رحیم است».
انسان با ایمان در پرتو تعلیم و تربیتی که از کتاب خدا گرفته است. آثار رحمت و نعمت را در هرچیزی در اطراف خویش مشاهده می‌کند. دیگر چه رسد به نعمت‌هایی که در وجود خودش خدا به او ارزانی داشته است که چقدر بزرگ و فراوان‌اند:
۱) نعمت آفرینش، که اگر ارادۀ خدا به آفرینش او تعلق نگرفته بود، در تاریکی عدم مانده بود، و چیز قابل ذکری نمی‌بود:
﴿هَلۡ أَتَىٰ عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ حِينٞ مِّنَ ٱلدَّهۡرِ لَمۡ يَكُن شَيۡٔٗا مَّذۡكُورًا ١ إِنَّا خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن نُّطۡفَةٍ أَمۡشَاجٖ نَّبۡتَلِيهِ فَجَعَلۡنَٰهُ سَمِيعَۢا بَصِيرًا ٢﴾[الإنسان: ۱-۲].
«آیا گذشته است بر انسان برهه‌ای از روزگار که چیز قابل ذکری نبود؟ * ما انسان را آفریدیم از نطفه‌ای درهم آمیخته که او را می‌آزماییم، پس او را شنوا و بینا گردانیدیم».
۲) نعمت انسان‌بودن، خدا اراده فرموده که او را بشری خوش‌هیکل و راست‌اندام بیافریند، و او را خلیفۀ خودش در زمین قرار دهد. او را بر بسیاری از آفریدگانش برتری بخشید.
﴿۞وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ كَثِيرٖ مِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِيلٗا ٧٠﴾[الإسراء: ۷۰].
«ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا جابجا کرده‌ایم و از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های پاک روزیشان گردانیده‌ایم، و آنان را بر بسیاری از موجوداتی که آفریده‌ایم برتری بخشیدیم».
و زیبایی‌های ظاهری و باطنی به دنبال آن می‌آید:
﴿لَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ فِيٓ أَحۡسَنِ تَقۡوِيمٖ ٤﴾[التین: ۴].
«ما انسان را در بهترین وضعیت آفریده‌ایم».
﴿وَصَوَّرَكُمۡ فَأَحۡسَنَ صُوَرَكُمۡۖ﴾[التغابن: ۳].
«و شما را صورتسازی کرد و صورت‌های شما را زیبا ساخت».
۳) نعمت فهمیدن و دانش ﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ ١ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ ٢ ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ ٣ ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ ٤ عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ ٥﴾[العلق: ۱-۵].
«بخوان و پروردگار تو گرامی‌ترین است * آن که به وسیله قلم آموخت * آموخت به انسان آنچه را نمی‌دانست».
﴿وَٱللَّهُ أَخۡرَجَكُم مِّنۢ بُطُونِ أُمَّهَٰتِكُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ شَيۡٔٗا وَجَعَلَ لَكُمُ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡأَبۡصَٰرَ وَٱلۡأَفِۡٔدَةَ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ٧٨﴾[النحل: ۷۸].
«و خدا از شکم مادران‌تان بیرون‌تان آورد، در حالی که هیچ چیز نمی‌دانستید و برای شما گوش و دیدگان و دل قرار داد تا سپاس گذارید».
چشم و گوش و هوش دل همه ابزارهای کسب آگاهی‌ها و دانش‌ها است.
۴) نعمت بیان گفتاری و نوشتاری: ﴿ٱلرَّحۡمَٰنُ ١ عَلَّمَ ٱلۡقُرۡءَانَ ٢ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ ٣ عَلَّمَهُ ٱلۡبَيَانَ ٤﴾[الرحمن: ۱-۴].
«خدای رحمان * قرآن را آموخت * انسان را آفرید * به او بیان یاد داد».
﴿ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ ٤﴾[العلق: ۴].
«آن که به وسیلۀ قلم آموخت».
﴿نٓۚ وَٱلۡقَلَمِ وَمَا يَسۡطُرُونَ ١﴾[القلم: ۱].
«سوگند به قلم و آنچه می‌نگارند».
۵) نعمت رزق و روزی: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡۚ هَلۡ مِنۡ خَٰلِقٍ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۚ﴾[فاطر: ۳].
«ای مردم به یاد داشته باشید نعمت خدا را بر خودتان، آیا آفریننده‌ای جز خدا هست که از آسمان و زمین شما را روزی دهد؟...».
﴿۞قُلۡ مَن يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ قُلِ ٱللَّهُۖ﴾[سبأ: ۲۴].
«بگو: چه کسی از آسمان‌ها و زمین روزیتان می‌دهد؟ بگو: خدا».
۶) نعمت ایمان و هدایت به صراط مستقیم: که این مخصوص انسان با ایمان است.
﴿وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ حَبَّبَ إِلَيۡكُمُ ٱلۡإِيمَٰنَ وَزَيَّنَهُۥ فِي قُلُوبِكُمۡ وَكَرَّهَ إِلَيۡكُمُ ٱلۡكُفۡرَ وَٱلۡفُسُوقَ وَٱلۡعِصۡيَانَۚ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلرَّٰشِدُونَ ٧ فَضۡلٗا مِّنَ ٱللَّهِ وَنِعۡمَةٗۚ﴾[الحجرات: ۷-۸].
«ولی خدا ایمان را محبوب شما قرار داده و در دل‌هایتان آن را آراسته است، و کفر و فسوق و عصیان را در نظر شما زشت جلوه داده است. آنانند که رشد یافته‌اند * فضلی از خدا و نعمتی...».
﴿يَمُنُّونَ عَلَيۡكَ أَنۡ أَسۡلَمُواْۖ قُل لَّا تَمُنُّواْ عَلَيَّ إِسۡلَٰمَكُمۖ بَلِ ٱللَّهُ يَمُنُّ عَلَيۡكُمۡ أَنۡ هَدَىٰكُمۡ لِلۡإِيمَٰنِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ١٧﴾[الحجرات: ۱۷].
««بر تو منت می‌گذارند که اسلام آورده‌اند. بگو: بر من منت نگذارید اسلام آوردنتان را، بلکه خدا بر شما منت می‌گذارد که به ایمان هدایت‌تان کرده است. اگر راستگوی بوده باشید».
۷) نعمت برادری و محبت: ﴿وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ إِذۡ كُنتُمۡ أَعۡدَآءٗ فَأَلَّفَ بَيۡنَ قُلُوبِكُمۡ فَأَصۡبَحۡتُم بِنِعۡمَتِهِۦٓ إِخۡوَٰنٗا﴾[آل عمران: ۱۰۳].
«به یاد داشته باشید نعمت خدا را بر خودتان، آنگاه که دشمن یکدیگر بودید و خدا دل‌هایتان را با یکدیگر الفت بخشید، و به نعمت او برادران یکدیگر شدید،...».
﴿وَأَلَّفَ بَيۡنَ قُلُوبِهِمۡۚ لَوۡ أَنفَقۡتَ مَا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا مَّآ أَلَّفۡتَ بَيۡنَ قُلُوبِهِمۡ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ أَلَّفَ بَيۡنَهُمۡۚ إِنَّهُۥ عَزِيزٌ حَكِيمٞ ٦٣﴾[الأنفال: ۶۳].
«و دل‌هایشان را با یکدیگر الفت بخشید. اگر همۀ آنچه در زمین است را خرج می‌کردی نمی‌توانستی دل‌هایشان را با یکدیگر الفت دهی، ولی خدا آنان را با یکدیگر الفت بخشید. او عزیز و حکیم است».
حضرت محمد جرسول خدا، از همۀ مردم بیشتر نعمت و فضل خدا را در همۀ امور زندگیش احساس می‌کرد، این است که می‌بینید وقتی آنحضرت غذا می‌خورد، هرچند که خوراکش نانی خشک و جوین باشد، با احساس رضایت و سپاسگزاری نسبت به خدا، تناول می‌فرماید، و در پایان غذا می‌گوید:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَطْعَمَنَا وَسَقَانَا وَجَعَلَنَا مُسْلِمِينَ»
«ستایش خدای را است که غذایمان داد و آب‌مان داد و ما را مسلمان گردانید».
وقتی آب می‌نوشید می‌فرمود:
«الحمد لله الذي جعله عذبا فراتا برحمته ولم يجعله ملحا أجاجا بذنوبنا»
«ستایش خدای را است که به رحمت خویش آب را گوارا و سرد قرار داد، و به خاطر گناهان ما آن را شور و تلخ نگردانید».
(۳۴) هنگامی که لباس می‌پوشند یا عمامه بر سر می‌نهند یا مانند آن، می‌فرمایند:
«الحمد لله الذی كساني هذا ورزقنيه من غير حول مني ولا قوة، اللهم إني أسألك من خيره وخير ما هو له».
«ستایش خدای را است که این را بر من پوشانیده و روزی من گردانید، بدون آن که تکاپو و توانی برای به دست‌آوردن آن از خود داشته باشم. خدایا من خیر این لباس را و خیر آنچه را که این لباس را برای آن می‌پوشم از تو می‌خواهم».
(۳۵) وقتی که بر مرکبی سوار می‌شوند، ذکری را که خدا به ایشان یاد داده است می‌گویند:
«سُبْحَانَ الَّذِى سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ»
«همه تسبیح‌گوی خدای سبحانیم که این مرکب را مسخر ما گردانید، و ما خودمان نمی‌توانستیم آن را در اختیار بگیریم * و ما سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت».
وقتی که از خواب برمی‌خاستند می‌فرمود:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَحْيَانَا بَعْدَ مَا أَمَاتَنَا وَإِلَيْهِ النُّشُورُ»
«ستایش خدای را است که ما را زنده گردانید، پس از آن که میرانید، و به سوی او است برانگیختن مردگان در روز قیامت».
وقتی قضای حاجت می‌کردند و از سر گودال بازمی‌گشت می‌فرمود:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَذْهَبَ عَنِّى الأَذَى وَعَافَانِى»
«ستایش خدای را است که آزار را از من دور گردانید و مرا عافیت بخشید».
وقتی یک بیمار جسمی یا روحی را می‌دید می‌فرمود:
«الحمد لله الذي عافانا مما ابتلى به كثيراً من خلقه»
«ستایش خدای را است که ما را از بیماری‌هایی که بسیاری از آفریدگانش را به آن‌ها مبتلا فرموده، عافیت بخشیده است».
هرگاه کاری آن چنانکه مایل بود و می‌خواست صورت می‌گرفت می‌فرمود:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى بِنِعْمَتِهِ تَتِمُّ الصَّالِحَاتُ»
«ستایش خدای را است که به نعمت او کارهای شایسته تمامیت می‌پذیرند».
هرگاه امیدی که داشت ناامید می‌شد یا رویدادی برایش پیش می‌آمد که به طبیعت بشری آن را خوش نمی‌داشت می‌فرمود:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ»
«ستایش خدای را است در هرحال».
وقتی که صبح می‌شد می‌فرمود:
«اللهم إنى أصبحت منك فى نعمة وعافية وستر فأتم على نعمتك وعافيتك وسترك فى الدنيا والآخرة، اللهم ما أصبح بي من نعمه أو بأحد من خلقك فمنك وحدك لا شريك لك فلك الحمد ولك الشكر»
«خدایا! من در حالی به بامداد رسیده‌ام که از نعمت و عافیت و پوشش تو برخوردارم، پس نعمت و عافیت و پوشش خودت را در دنیا و آخرت بر من تمام گردان. خدایا! هر نعمتی که در این بامداد من یا دیگری از آفریدگانت از آن برخورداریم از تو است که تنها تویی شریک و همتایی نداری. پس ستایش تو را است و شکر و سپاس تو را است».
وقتی که شامگاه بر او سایه می‌افکند، همان دعای صبح را می‌خواند.
این احساس دائمی انسانی با ایمان است. احساس انسانی که نعمت‌های خدا را همیشه به یاد دارد، و سپاسگزار فضل خداست. و «هر نعمتی که دارید از خدا است» و «اگر نعمت‌های خدا را برشمارید، به آمار نهایی آن‌ها دست نخواهید یافت». شگفت نیست که نخستین آیه در کتاب جاودانی خدا بعد از «بسم الله» آیه‌ای است که همواره انسان‌های با ایمان را به نعمت‌ها و احسان‌های خدا متوجه می‌گرداند و نسبت به ستایش و سپاس خدا آنان را توجیه می‌کند. آیۀ دوم سوره فاتحة الکتاب: «الحمد لله رب العالمین» و بی‌جهت نیست که آیین مقدم اسلام تلاوت این آیه را فریضۀ شبانه‌روزی قرار داده و هر مسلمان دست کم ۱۷ مرتبه در نمازهای پنجگانۀ یومیه آن را تکرار می‌کند.