گذشت و مدارا جزئی از عقاید اسلامی است
وقتی دایرۀ نفرت و دشمنی انسان با ایمان به اهل باطل و تبهکاری و دشمنان حق و عدالت محدود گردید، نفرت او نسبت به این انسان‌های بخت برگشته آمیخته با دلسوزی نسبت به آنان و آرزوی خیر و سعادت برای آنان، و دعای توفیق و هدایت برای آنان همراه است. خدایا این قوم را هدایت فرما که اینان نمی‌دانند.
﴿لَعَلَّكَ بَٰخِعٞ نَّفۡسَكَ أَلَّا يَكُونُواْ مُؤۡمِنِينَ ٣﴾[الشعراء: ۳].
«نکند که می‌خواهی جان خودت را بر سر این بگذاری که چرا اینان ایمان نمی‌آورند؟!».
به عبارت دیگر، در اعتقادات یک انسان مسلمان دو نکته وجود دارد که با وجود پایبندی به دین، و ثبات در ایمان از همۀ انسان‌های دیگر مدارایش با مخالفان و منکران بیشتر است:
نخست این که مسلمان باور قطعی دارد به این که اختلاف مردم در دین و ایمان مقتضای ارادۀ خدا است که مسلماً خالی از حکمت نیست.
﴿وَلَوۡ شَآءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ ٱلنَّاسَ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗۖ وَلَا يَزَالُونَ مُخۡتَلِفِينَ ١١٨﴾[هود: ۱۱۸].
«و اگر پروردگار تو می‌خواست مردم را به صورت یک امت درمی‌آورد، و همواره باهم اختلاف خواهند داشت».
﴿وَلَوۡ شَآءَ رَبُّكَ لَأٓمَنَ مَن فِي ٱلۡأَرۡضِ كُلُّهُمۡ جَمِيعًاۚ أَفَأَنتَ تُكۡرِهُ ٱلنَّاسَ حَتَّىٰ يَكُونُواْ مُؤۡمِنِينَ ٩٩﴾[یونس: ۹۹].
«و اگر پروردگار تو می‌خواست، همۀ ساکنان زمین یکجا، همگی ایمان می‌آورند. آیا تو به اکراه می‌توانی مردم را وادار کنی که در زمرۀ مؤمنان درآیند؟!».
وقتی چنین است و خواست خدا هرچه باشد اجراشدنی است، و خواست خدا با حکمتش پیوند دارد، چگونه انسان در برابر خواست خدا بایستد و مقاومت کند، یا حکمت الهی را انکار کند و به رسمیت نشناسد؟! دیگر این که خدا به پیامبر گرامیش محمد مصطفی جامر فرموده است که از لجاجت و مجادلۀ خصمانه با مخالفان دوری گزیند، و کارشان را به خدا واگذارد، و به آنان اعلام کند که «یوم الفصل» و روز داوری قطعی میان اختلاف‌کنندگان همانا روز قیامت است. پس چه جای مجادله و یک به دوهایی که آشوب‌ها برانگیزد، و کشمکش‌ها و درگیری‌های لفظی که سینه‌ها را پر کینه کند؟ خدای متعال به فرستاده گرامی‌اش چنین می‌فرماید:
﴿وَإِن جَٰدَلُوكَ فَقُلِ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا تَعۡمَلُونَ ٦٨ ٱللَّهُ يَحۡكُمُ بَيۡنَكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فِيمَا كُنتُمۡ فِيهِ تَخۡتَلِفُونَ ٦٩﴾[الحج: ۶۸-۶۹].
«و اگر با تو به جدال درآیند، بگو: خدا به آنچه می‌کنید داناتر است * خدا روز قیامت در میان شما راجع به آنچه در آن اختلاف می‌کرده‌اید داوری خواهد کرد».
و نیز می‌فرماید:
﴿فَلِذَٰلِكَ فَٱدۡعُۖ وَٱسۡتَقِمۡ كَمَآ أُمِرۡتَۖ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَهُمۡۖ وَقُلۡ ءَامَنتُ بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِن كِتَٰبٖۖ وَأُمِرۡتُ لِأَعۡدِلَ بَيۡنَكُمُۖ ٱللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمۡۖ لَنَآ أَعۡمَٰلُنَا وَلَكُمۡ أَعۡمَٰلُكُمۡۖ لَا حُجَّةَ بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمُۖ ٱللَّهُ يَجۡمَعُ بَيۡنَنَاۖ وَإِلَيۡهِ ٱلۡمَصِيرُ ١٥﴾[الشوری: ۱۵].
«تو به این آرمان‌ها مردم را دعوت کن. و چنانکه فرمان یافته‌ای، استقامت پیشه کن، و از دلخواه آنان پیروی مکن، و بگو: ایمان آورده‌ام به همۀ کتاب‌هایی که خدا نازل گردانیده است، و مأمور شده‌ام که در میان شما عدالت برقرار کنم. خدا پروردگار ما و شما است. کردار ما از آنِ ما و کردار شما از آنِ شما است. کشمکش و مخاصمه‌ای میان ما و شما نیست خدا ما و شما را یکجا جمع خواهد آورد، و سرمنزل نهایی همۀ ما و شما هم او است».
﴿قُلِ ٱللَّهُمَّ فَاطِرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ عَٰلِمَ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ أَنتَ تَحۡكُمُ بَيۡنَ عِبَادِكَ فِي مَا كَانُواْ فِيهِ يَخۡتَلِفُونَ ٤٦﴾[الزمر: ۴۶].
«بگو: خدایا! ای آغازگر آفرینش آسمان‌ها و زمین، ای دانای نهان و آشکار، تو میان بندگانت دربارۀ آنچه با یکدیگر اختلاف می‌کرده‌اند داوری خواهی کرد».
انسان با ایمان در پرتو عقاید اسلامی اینچنین تربیت می‌شود: همۀ هستی را دوست دارد، خدا و طبیعت را دوست دارد هم زندگی را و هم مرگ را دوست دارد، مقدرات تلخ و شیرین را دوست دارد. کینه و نفرت او تنها متوجه شیطان و حزب شیطان است، آن هم نفرتی توأم با مهربانی و دلسوزی و خیرخواهی برای همۀ مردم. این عشق و محبت اینچنین دلیل ایمان او به پروردگارش است، و راهبر او است به سوی بهشت خدا، و رسول خدا راست و درست فرمود که:
«والذي نفسي بيده لن تدخلوا الْجَنّة حَتَى تؤمنوا، ولن تؤمنوا حَتّى تحابوا»
«سوگند به آن که جانم در دست قدرت او است، به بهشت وارد نخواهید شد تا ایمان بیاورید، و ایمان نخواهید آورد، تا به یکدیگر محبت ورزید».
***