وقتی دین نباشد اخلاق هم نیست
دین هم در محدودۀ فراخواندن انسان‌ها به مکارم اخلاق و تجلیل و تمجید از فضائل اخلاقی محدود نمی‌گردد، بلکه زیربناهای اخلاق را پیریزی می‌کند، و نشانه‌های آن را مشخص می‌نماید و مقیاس‌ها و معیارهای کلی اخلاقی را سازمان می‌دهد، و برای بسیاری از جزئیات رفتار انسان نمونه‌هایی ارائه می‌کند. آنگاه انسان‌ها را به استقامت تشویق می‌کند، و از انحراف برحذر می‌دارد، و پاداش و کیفرهای رفتار مثبت و رفتار منفی را نصب العین انسان قرار می‌دهد. فیخته، فلیسوف آلمانی می‌گوید: «اخلاق بدون دین بیهوده است». گاندی؛ رهبر هند، می‌گوید: «دین و فضائل و مکارم اخلاقی یک چیزند و جدایی نمی‌پذیرند، و از یکدیگر دوری نمی‌گزینند، یک واحد غیر قابل تجربه‌اند. دین برای اخلاق حکم روح را دارد، و اخلاق برای روح حکم هوا را دارد. به عبارت دیگر، دین اخلاق را تغذیه می‌کند و رشد و نمو می‌دهد، همانگونه که آب زراعت را تغذیه می‌کند و رشد و نمو می‌دهد».
چندین سال است که جهان بشریت از گزارش قاضی بریتانیایی «دیننج» اطلاع حاصل کرده است. وی در این گزارش افتضاحات وزیر سابق بریتانیا «جون بروفیمو» و معشوقه‌اش «کریستن کیلر» را افشا کرد. دیننج در آپارتمان فقیرانه‌اش در لندن سه ماه تمام به طور شبانه روزی به بررسی این قضایا پرداخت و در طول این مدت جز تعطیلات آخر هفته در این کار وقفه‌ای نیانداخت، و فقط تعطیلات آخر هفته را به منزل روستاییش نزد همسرش می‌رفت و طی این تحقیق با یکصد و هشتاد مرد و زن مصاحبه کرد و با خبرنگاران و وکلای مجلس و دیگران نشست‌ها داشت، و بالآخره گزارش مشروح خود را در ۸۵۰ هزار کلمه تهیه کرد. این قاضی بریتانیایی در حاشیۀ توصیف این قضایای هشداردهنده و خطرناک شسته و رُفته و با صراحت تمام اظهار داشت: «بدون دین امکان ندارد اخلاق وجود داشته باشد، و بدون اخلاق نیز امکان ندارد قانون سرِ پا بماند!»
دین تنها سرچشمۀ پاک و بی‌آلایشی است که اخلاق نیک از اخلاق بد به واسطۀ آن شناخته می‌شود. دین تنها عاملی است که انسان را با ایده آل‌های بزرگی که حسرتش را می‌خورد و به خاطر آن‌ها می‌کوشد و زحمت می‌کشد مربوط می‌گرداند. دین تنها عاملی است که می‌تواند منیت و خودخواهی افراد بشر را کاهش دهد، و از طغیان غرایز انسانی جلوگیری کند، و انسان را از سلطۀ عادت‌های غلط و زشت برهاند، و نهاد انسان را در جهت اهداف و ایده آل‌های خود تسلیم کند، و در وجود انسان وجدان روشن و تابناکی را پرورش دهد که کاخ عظیم اخلاق برپایۀ آن بالا برود.