(۲-۱) مفهوم نماز جمعه
نماز در اصطلاح فقها به اقوال و افعالی اطلاق می‌شود که با نیّت و شرائطی مخصوص با تکبیر شروع و با سلام دادن خاتمه می‌یابد. [۳۰۰] و نماز جمعه در واقع نمازیست با ارکان و ضوابط خاص خود که در روز جمعه بعد از زوال خورشید انجام می‌گیرد. نماز جمعه، نماز ظهر نیست که شکسته (یعنی؛ دو رکعتی) شده بلکه نمازی مستقل است اگرچه در وقت ظهر خوانده می‌شود و با خواندن آن نماز ظهر بجا آورده می‌شود، امیرالمؤمنین عمر بن خطابس در این باره گفته‌اند: «نماز ضحی دو رکعت، نماز عید فطر دو رکعت و نماز سفر دو رکعت و نماز جمعه دو رکعت بدون قصر بنابر (دستور خداوندأ بر) زبان پیامبرتان ج می‌باشند و شکست و نومیدی از آن کسانی است که بر خدا دروغ می‌بندند.» [۳۰۱] و [۳۰۲]
[۳۰۰] شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۱۲۰؛ بهوتی، کشاف القناع، ۱/۲۲۱. البته حنفیّه نماز را اسمی برای افعال معلوم از قیام، رکوع و سجود می‌دانند. ابن همام، فتح القدیر، ۱/۱۹۱. [۳۰۱] شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۵۳۶. [۳۰۲] نماز جمعه با نماز ظهر چندین تفاوت بارز دارد، از جمله: ۱- نماز جمعه فقط با جماعت انجام می‌شود ولی نماز ظهر به تنهایی نیز اقامه می‌گردد. ۲- نماز جمعه در شهر و روستا انجام می‌شود ولی نماز ظهر در هر مکانی انجام می‌شود. البته حنفیّه نماز جمعه را در شهر (مصر) جایز می‌دانند. در تحلیل دیدگاهِ حنفیّه با نصوص صحیح و صریح ثابت شد که نماز جمعه در روستا صحیح می‌باشد و بر أهالی آن که واجدالشرایط وجوب باشند، فرض می‌باشد. نک: (۲-۸) شروط صحّت نماز جمعه بخش ۱- مکان برپایی نماز جمعه. ۳- برای انجام نماز جمعه مستحبات و شعائری قبل از آن مانند: غسل کردن، پوشیدن بهترین لباس خصوصاً لباس سفید، استعمال عطر برای مردان و روغن برای موی سر، مسواک زدن، زود به مسجد رفتن، پیاده و به آرامی رفتن و نزدیک امام شدن دارد ولی تمامی این موارد برای نماز ظهر مستحب نیستند. ۴- کسی که نماز جمعه نخواند باید چهار رکعت ظهر بخواند مگر اینکه مسافر باشد ولی در صورت قضای ظهر باید همان چهار رکعت را ادا کند. ۵- مستحب است که قرائت نماز جمعه جهری باشد ولی نماز ظهر خفی می‌باشد. ۶- بنا بر روایات برای نماز جمعه خواندن سوره‌هایی همچون " سبح والغاشية" ، و امّا " الجمعة والمنافقون" مستحب است ولی برای نماز ظهر خواندن سوره‌هایی خاص مستحب نیست. ۷- بنا بر قول راجح قبل نماز جمعه راتبه مؤکد ندارد ولی بعدش چهار رکعت افضل است که خوانده شود ولی نماز ظهر قبلش چهار قبل و دو رکعت بعدش راتبه مؤکد دارد. نک: (۴-۲) سنّت‌های قبل و بعد از نماز جمعه) ۸- قبل از نماز جمعه خواندن دو خطبه شرط است ولی نماز ظهر خطبه ندارد. ۹- داد وستد بعد از اذان در نماز جمعه حرام است ولی انجامش بعد از اذان نماز ظهر صحیح است. نک: (۴-۶) بیع در هنگام نماز جمعه. ۱۰- زود آمدن برای نماز جمعه به نسبت زمان رسیدن دارای اجر خاص می‌باشد و ملائکه افرادی که زود می‌رسند آمدنشان را ثبت می‌کنند ولی چنین فضیلتی برای ظهر وارد نیست. ۱۱- بنا بر رأی برخی فقها در حالت سفر نمی‌توان نماز جمعه را با جمع تأخیر با نماز عصر خواند ولی ظهر و عصر جمعشان بلامانع است البته حنفیّه قائل به جمع در هیچکدام نیست. (بنا بر قول راجح جمع نماز جمعه و نماز عصر بلامانع است. نک: (۴-۵) جمع بين نماز جمعه و نماز عصر) ۱۲- بنا بر رأی برخی فقها در هر شهر و روستایی فقط جایز است که یک نماز جمعه خوانده شود مگر بنابر ضرورت و نیاز متعدد گردد ولی نماز ظهر را در هر مسجدی می‌توان خواند. البته قول راجح آن است که که در شریعت مانعی برای تعدّد نماز جمعه وجود ندارد و در صورت ضرورت و نیاز تعدّد أولی می‌باشد و در غیر اینصورت و نبود هیچ حرج و سختی برای مردم بهتر آن است که یک نماز جمعه برپا شود. نک: (۲-۸) شروط صحّت نماز جمعه بخش ۴- تعداد نماز جمعه. ۱۳- در صورت فوت وقت نمی‌توان نماز جمعه را قضا کرد ولی نماز ظهر از دیدگاه فقهایی که قائل به قضای نماز می‌باشند را می‌توان قضا کرد. ۱۴- نماز جمعه بر بردگان واجب نیست ولی نماز ظهر بر آزاد و برده فرض است. ۱۵- نماز جمعه بر زن بالغ فرض نیست ولی نماز ظهر بر وی فرض است. ۱۶- نماز جمعه بر مریض فرض نیست ولی نماز ظهر بر مرد مریض فرض است. ۱۷- وجوب نماز جمعه در حالت وجود عذر شرعی ساقط می‌شود ولی نماز ظهر با وجود هیچ عذری ساقط نمی‌شود.