نماز جمعه در فقه اسلامی

(۴-۵) جمع بین نماز جمعه و نماز عصر

اگرچه برخی از فقها همچون فقهای حنفیّه قائل به جمع نماز نیستند ولی فقهایی هم که قائل به آن می‌باشند در زمینۀ جمع بین نماز جمعه و نماز عصر اختلاف‌نظر دارند. البته فقهای متقدّم کمتر به مسئلۀ جمع بین نماز جمعه و نماز عصر پرداخته‌اند، از جملۀ این افراد می‌توان به ابویعلی الصغیر از فقهای حنابله اشاره کرد [۱۱۹۹] و به ماتبع ایشان متأخرین حنابله در کتاب‌های "الإنصاف" و "المنتهى" و "الإقناع" و شرح آن به این مسئله پرداخته‌اند و بر این باورند که جمع بین آن‌ها صحیح نیست؛ زیرا دلایلی که موجب ثبوت جواز جمع بین نماز می‌باشند، جمع بین ظهر و عصر را ثابت می‌کنند نه نماز جمعه با نماز عصر. عبد الکریم الخضیر در کتاب "مهمات شرح کتاب الصلاة من البلوغ" اشاره می‌کند: از آنجائیکه عبادات توقیفی می‌باشند و هیچ دلیلی بر جمع بین نماز جمعه و نماز عصر از پیامبر ج ثابت نشده، پس جمع آن‌ها صحیح نمی‌باشد. [۱۲۰۰]

برخی از فقها همچون شافعیّه و از فقهای معاصر مانند ابن جبرین و برّاک و غیره چنین عملی را بدون ایراد می‌دانند و اساس و بنیان چنین حکمی را دلایل عامّی در شریعت می‌دانند که جواز جمع بین نمازها را ثابت می‌کنند [۱۲۰۱] و دلیلی برای منع این دو نماز وجود ندارد. برّاک گفته: آنچه می‌دانم و به آن فتوا می‌دهم جواز جمع آن‌ها می‌باشد و شکّی هم در این زمینه ندارم. ایشان اشاره می‌کند با وجود اینکه نماز جمعه و ظهر با هم اختلاف دارند ولی هیچ أثری مبنی بر ممنوعیّت جمع بین نماز جمعه و عصر وجود ندارد، در عین حال افرادی مانند زن و مسافر که نماز جمعه بر آن‌ها فرض نیست و افرادی که به هر دلیلی نماز جمعه نخوانده‌اند، باید نماز ظهر بخوانند. پس نماز جمعه هم بدلی از نماز ظهر است و حکم آن‌را دارد، پس همانطور که با دلایلی از سنّت جمع بین نماز ظهر و عصر صحیح می‌باشد [۱۲۰۲] پس جمع بین نماز جمعه و عصر نیز صحیح می‌باشد. واین رأی راجح به نظر می‌رسد. (و الله العلیم أعلم بالصواب)

[۱۱۹۹] نویسنده کتاب الفروع در ج ۳، ص ۱۳۴ این قول را به ابویعلی الصغیر نسبت می‌دهد. [۱۲۰۰] عبدالكريم الخضير، مهمات شرح كتاب الصلاة من البلوغ، ۱۷/۱۰. [۱۲۰۱] دلیلی که موجب ثبوت جمع نماز –جمعه با عصر- بوده این می‌باشد که: ثابت گردیده رسول الله ج نماز ظهر و عصر را با یکدیگر جمعه می‌کرده، و از طرفی جمعه هم مانند بدل نماز ظهر می‌باشد، لذا باید در تمامی احکام هم مانند یکدیگر باشند مگر اینکه نصّی از طرف شارع بر تفرقه‌ی بین آنها حکم کند. [۱۲۰۲] دلیل جمع نماز جمعه با عصر این بوده که جمعه بدل ظهر بوده واصل هم بر این بوده که مبدل همه‌ی کارهای مبدل منه را بتواند انجام دهد مگر این که خلافش ثابت گردد؛ وحال که ظهر را می‌توان با عصر جمع نمود، لذا می‌توان جمعه را هم که بدل ظهر بوده با عصر جمع نمود.