نماز جمعه در فقه اسلامی

۲- زمان برپایی نماز جمعه

از شرایط صحّت نماز جمعه این است که در زمان شرعی خود اقامه گردد. بنابر دیدگاه جمهور صحابهش و فقها از جمله شافعیّه، حنفیّه و مالکیّه زمان نماز جمعه در وقت ظهر موقع وجوب نماز ظهر می‌باشد و آن موقع زوال خورشید است به‌گونه‌ای که سایۀ هر چیزی به اندازۀ خودش می‌باشد. ولی فقها در انتهای نماز جمعه اختلاف‌نظر دارند. در تحلیل و بررسی دیدگاه‌ها به نظر می‌رسد که آخر وقت نماز جمعه بنابر دیدگاه جمهور داخل شدن در وقت عصر باشد؛ زیرا نماز جمعه بنابر قول راجح نمازی مستقل بوده و نماز ظهر محسوب نمی‌شود و با ظهر تا وقت مغرب وقت مشترک ندارد. (واللهُ العلیمُ أعلمُ بالصوابِ)

خواندن قسمتی از نماز جمعه با امام:

جمهور فقها مستند به احادیثی صحیح براین باورند اگر شخص به رکعتی از نماز جمعه رسید نماز جمعه‌اش را تمام کند ولی اگر به کمتر از یک رکعت رسید جمهور بر خلاف أبوحنیفه و أبویوسف بر این باورند که نماز ظهر چهار رکعتی را برپای دارد. و امام أبوحنیفه و أبویوسف - رحمهما الله - بر این باورند که شخص به هر مقدار از نماز جمعه برسد حتّی اگر کمتر از یک رکعت باشد نماز جمعه دو رکعتی را تمام نماید. به نظر می‌رسد از آنجائیکه نماز جمعه نمازی مستقل و غیر نماز ظهر می‌باشد و نیز با توجه به فرمودۀ پیامبر ج که هر کس رکعتی از نماز را خواند، نماز را در زمان خود اداء کرده است، شخص می‌تواند نماز را با خواندن یک رکعت دیگر تمام کند ولی در صورتیکه به یک رکعت جمعه نرسد باید نماز ظهر چهار رکعتی را بخواند اگرچه در نیّتش خواندن نماز جمعۀ دو رکعتی را کرده باشد؛ زیرا وی به نماز جمعه نرسیده باید چهار رکعت ظهر بخواند.

در صورتیکه زمان انجام به دلالیلی کم باشد در صورت امکان باید خطبه و نماز را کوتاه و خفیف اقامه کرد؛ زیرا انجام فرض أولی است و در غیر اینصورت نماز ظهر چهار رکعت خوانده می‌شود.

در صورتیکه در دخول وقت شک باشد نباید اقامۀ ظهر کرد؛ زیرا زمان شرط صحّت نماز جمعه است ولی در صورتیکه بعد از شروعِ خطبه در اتمامش شک باشد نماز جمعه خوانده می‌شود؛ زیرا اصل بقای وقت است مگر خلافش ثابت شود. [۵۳۸] (واللهُ العلیمُ أعلمُ بالصوابِ)

قضای نماز جمعه:

در صورتی که شخصی که نماز جمعه بر وی فرض باشد و نماز جمعه‌اش فوت شود طبق نظر جمهور فقهایی که قائل به قضای نماز می‌باشند، این شخص باید نماز ظهر را قضا کند.

در زمینۀ مفسدۀ نماز جمعه در رابطه با زمانِ انجام آن که مختص نماز جمعه بر خلاف دیگر نمازهای جماعت می‌باشد می‌توان گفت:

اوّلاً: در صورتیکه وقت ظهر تمام شود، نماز جمعه فاسد و باطل است و می‌بایست نماز ظهر خوانده شود. و از دیدگاه حنفیّه: خروج وقت قبل از شروع نماز جمعه، و خروج وقت بعد از شروع نماز جمعه و قبل از اتمامش موجب فساد نماز جمعه بوده و باید نماز ظهر چهار رکعتی خوانده شود. و از دیدگاه شافعیّه در حالت‌هایی نماز جمعه به نماز ظهر تبدیل شده و باید نماز چهار رکعتی خوانده شود. حنابله بر این باورند که: اگر تکبیرة الإحرام را بست، آن به عنوان نماز جمعه مقبول است و این بدین معناست که استمرار وقت ظهر تا انتهای نماز جمعه شرط است، صاحب «تنویر الأبصار» می‌نویسد: زیرا وقت شرط أداء نماز جمعه است نه شرط افتتاح آن. مالکیّه شرط صحّت نماز جمعه را وقوع کلّ آن با خطبه در وقت ظهر می‌دانند. [۵۳۹]

ثانیاً: فقها بر این باورند که در صورتیکه شخص به دو رکعت نماز جمعه برسد فقط آن دو رکعت را می‌خواند ولی در صورتیکه فقط به رکعت اوّل نماز جمعه رسید طبق نظر جمهور دو رکعت نماز جمعه را تمام می‌کند ولی طبق قول أظهر شافعیّه می‌بایست چهار رکعت ظهر را تمام کند. و در صورتیکه بعد از رکوعِ رکعت دوّم به نماز جمعه رسید باید چهار رکعت نماز ظهر بخواند.

اساس و بنیان این اختلاف بر آن است که برخی از فقها جماعت را شرط صحّت نماز جمعه می‌دانند و برخی آن‌را شرط انعقاد نماز جمعه می‌دانند. (واللهُ العلیمُ أعلمُ بالصوابِ)

[۵۳۸] فقهای شافعیّه بر این باورند اگر بعد شروع نماز جمعه، قبل از سلام در خروجِ وقت شک شود بنابر قول صحیح نماز ظهر چهار رکعتی به اتمام می‌رسد. ولی باید در نظر داشت که اصل بقای وقتیست که بر مبنای آن نماز جمعه را با آن شروع کرده است پس به نظر می‌رسد که نماز جمعه اتمام یابد. نک: نووی، المجموع، ۴/۳۷۷ به بعد؛ شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۲۷۹؛ شیرازی، المهذّب، ۱/۳۶۴. [۵۳۹] نک: همان؛ حصکفی، الدر المختار، ۱/ ۵۶۶؛ بهوتی، شرح الروض المربع، ۲/ ۴۳۵؛ تنوير الأبصار بهامش ابن عابدين، ۱ / ۵۶۶ ، حاشية الدسوقي، ۱ / ۳۷۲ .