(۳-۷-۲) پایبندی به اصول و مبانی شرعی در خطبه
اساس و چهارچوب خطبه بر مبنای حمد و ثنای باری تعالی و تعلیم و آموزش قواعد و اصول شریعت و ترغیب به طاعت و عبادت و تحذیر از معصیّت و نافرمانی خداوندﻷ و تبیین مسائل شرعی مورد نیاز مردم و فراخواندن آن‌ها به توحید و سنّت‌های نبویّ ج و دور کردن آن‌ها از شرک و بدعت و خرافاتی که در زوایای مختلف زندگی مردم وجود دارد. ابن قیم در این رابطه گفته: «مدار خطبۀ پیامبر ج حمد و ثنای خداوندﻷ با نعمت‌ها و اوصاف کمال و محامد وی و آموزش قواعد اسلام و بیان بهشت و جهنم و معاد می‌باشد و توجّه به تقوای خداوندأ و تبیین موارد خشم و مواقع رضای وی می‌باشد و این مدار خطبۀ پیامبر ج بوده است.» [۹۵۴]
ایشان در جایی دیگر خاطرنشان می‌کند: «ایشان ج در خطبه به یارانشش قواعد اسلام و شرائع آن‌را آموزش می‌دادند و در خطبه در برابر امری یا نهیی مردم را امر یا نهی می‌فرمودند.» [۹۵۵]
در واقع خطبۀ پیامبر ج بر مبنای قواعد شریعت و فراخوان قواعد شریعت بود ولی متأسفانه برخی از خطبا خطبه را از اصول خود خارج کرده و حدود و ثغور آن‌را رعایت نمی‌کنند و خطبه را در محوریّت اهداف دنیویّ و دنیاپرستان و بلندگویی برای پخش تفکّرات آن‌ها قرار می‌دهند و به بیان مواردی می‌پردازند که نه تنها ریشه در شریعت ندارد بلکه با شریعت هم در تعارض است. و حتّی برخی آنقدر بی‌محتوا و بی‌اساس به ایراد خطبه می‌پردازند که از مدار و اساس خطبه خارج می‌شوند و دیگران را ملول و خسته می‌کنند.
[۹۵۴] زاد المعاد ۱ / ۱۸۸ . [۹۵۵] همان، ۱ / ۴۲۷ .