(۳-۳-۲) تعداد خطبۀ جمعه
با توجه به اینکه بنا بر دیدگاه جمهور خطبه از شرائط صحّت نماز جمعه می‌باشد ولی در تحقق این شرط اختلاف‌نظر دارند، که آیا یک خطبه یا دو خطبه شرط صحّت نماز جمعه می‌باشد؟ فقها در جواب این مسئله دو دیدگاه دارند، که عبارتند از:
دیدگاه اوّل: برخی از صحابهس، امام مالک در روایتی، شافعیّه، روایتی از امام احمد و مذهب حنابله دو خطبه را شرط صحّت نماز جمعه می‌دانند. [۵۷۴]
اساس استدلال این دسته عبارت است از:
عبدالله بن عمرب روایت کرده: «أن النبي ج يخطب قائما ثم يقعد ثم يقوم كما تفعلون الآن.» [۵۷۵] «پیامبر ج خطبه می‌خواندند و سپس می‌نشستند و سپس بلند می‌شدند همانطور که اکنون انجام می‌دهید.»
جابر بن سمرهس روایت کرده است: «كَانَ يَخْطُبُ قَائِمًا ثُمَّ يَجْلِسُ ثُمَّ يَقُومُ فَيَخْطُبُ قَائِمًا فَمَنْ نَبَّأَكَ أَنَّهُ كَانَ يَخْطُبُ جَالِسًا فَقَدْ كَذَبَ فَقَدْ وَاللَّهِ صَلَّيْتُ مَعَهُ أَكْثَرَ مِنْ أَلْفَىْ صَلاَةٍ.» [۵۷۶] «پیامبر ج ایستاده خطبه می‌خواندند سپس می‌نشستند سپس می‌نشستند و در نهایت خطبه را ایستاده می‌خواندند (و به اتمام می‌رساندند)، هر کس به تو خبر داد که ایشان نشسته خطبه می‌خواندند دروغ گفته است. و قسم به خداوند! من با ایشان بیش از دوهزار نماز را خوانده‌ام.»
این احادیث بیانی آشکار در این دارند که پیغمبر اکرم ج دو خطبه خوانده‌اند. در رد این استدلال ابراز داشته‌اند که این روایات بیانی از عملکرد رسول الله ج دارند و دلیلی بر وجوب را نمی‌رسانند.
روایات که در بخش قبل بدانها اشاره گردید خطبه را به منزلۀ دو رکعت می‌دانند و اخلال به هر کدام اخلال در یک رکعت می‌باشد.
در تحلیل سند روایت اثبات گردید که کلیّۀ روایاتی که خطبۀ جمعه را به منزلۀ دو رکعت می‌دانند یا ضعیفند و یا اصلی ندارند و قابل استناد و احتجاج نمی‌باشند.
دیدگاه دوّم: حنفیّه، امام ملک در روایتی و مذهب مالکیّه و روایتی از امام احمد بر این باور است که دو خطبه شرط است ولی یک خطبه کافیست. [۵۷۷]
اساس استدلال این دسته عبارت است از:
جابر بن سمرهس روایت می‌کند: «أن رسول الله ج كان يخطب قائما خطبة واحدة، فلما أسنَّ جعلها خطبتين يجلس جلسة.» [۵۷۸] «پیامبر خدا ج در حالت ایستاده یک خطبه می‌خواندند و زمانیکه پیر شدند، آن‌را دو خطبه قرار داده و بین آن‌ها می‌نشستند.»
سرخسی ابراز می‌دارد: «این دلیلی بر جواز اکتفا به یک خطبه می‌باشد.» [۵۷۹] البته در ردّ این استدلال باید گفت که این روایت غیر قابل احتجاج می‌باشد و همانطور که در ادلّۀ دیدگاه اوّل گفته شد پیغمبر اکرم ج دو خطبه خوانده‌اند.
از برخی از صحابه همچون امیر المؤمنین علی بن أبی طالبس [۵۸۰] و نیز مغیره بن شعبهس [۵۸۱] روایت شده که آن‌ها یک خطبه خوانده‌اند. در تحلیل این استناد باید گفت که جدای از مناقشه در سند این روایت‌ها باید اشاره کرد به فرض صحّت سندشان، اوّلاً: در استناد به قول صحابی اختلاف‌نظر وجود دارد که به نظر می‌رسد مذهب صحابی با وجود حدیث صحیح پیغمبر ج قابل احتجاج نمی‌باشد. و ثانیاً: احتمال دارد که آن‌ها با سکوتی کوتاه بین دو خطبه فاصله انداخته باشند.
قول راجح: در تحلیل و بررسی دیدگاه‌ها به نظر می‌رسد که دیدگاه جمهور مبتنی بر روایت‌های صحیح از عبدالله بن عمرب و جابر بن سمرهس راجح باشد و دو خطبه شرط صحّت نماز جمعه می‌باشد و با اثبات اینکه پیغمبر بزرگوار و شریف ج همیشه دو خطبه خوانده‌اند، هیچ دلیلی مبنی بر صحّت نماز جمعه با یک خطبه وجود ندارد. (واللهُ العلیمُ أعلمُ بِالصّوابِ)
[۵۷۴] نک: ابن عبدالبر، الكافي ، ۱ / ۲۵۰؛ القوانين الفقهية ص ۸۶؛ التاج والإكليل بهامش مواهب الجليل، ۲ / ۱۵۸؛ حلية العلماء ۲ / ۲۷۶؛ المجموع ۴ / ۵۱۳ ، ۵۱۴؛ روضة الطالبين ۲ / ۲۴؛ مغني المحتاج ۱ / ۲۸۵؛ ابوالخطاب، الهداية، / ۵۲ ؛ المغني ۳ / ۱۷۳ ، المحرّر، ۱ / ۱۴۶؛ شرح الزركشي ۲ / ۱۷۷؛ الإنصاف ۲ / ۳۸۶ ؛ كشاف القناع ۲ / ۳۱ . [۵۷۵] (صحيح): بخاري (ش۹۲۸و۹۲۰) / نسايي (ش۱۴۱۶) از طريق (خالد بن الحارث و بشر بن المضل) روايت کرده اند: «حدثنا عبيد الله بن عمر عن نافع عن ابن عمر رضي الله عنهما قال: كان النبي صلى الله عليه وسلم يخطب قائما ثم يقعد ثم يقوم كما تفعلون الآن.» [۵۷۶] (صحیح): مسلم (ش۲۰۳۳) / ابوداود (ش۱۰۹۵-۱۰۹۷) / ابن ماجه (ش۱۱۰۵و۱۱۰۶) / نسایی (ش۱۴۱۵و۱۴۱۷و۱۴۱۸و۱۵۷۴و۱۵۸۳و۱۵۸۴) از طریق (شعبة بن الحجاج وسفیان الثوری وابوخیثمة وابوعوانه وزهیر بن معاویة واسرائیل بن یونس وابوالاحوص) روایت کرده‌اند: «عن سماك بن حرب قال أنبأنى جابر بن سمرةس أن رسول الله (صلى الله عليه وسلم) كان يخطب قائما ثم يجلس ثم يقوم فيخطب قائما» و فی روایة سفیان «كانت خطبته قصدا وصلاته قصدا» وفی روایة ابوعوانه: «ثم يقعد قعدة لايتكلم.» [۵۷۷] نک: المبسوط ۲ / ۲۶؛ مغینانی، الهداية، ۱ / ۸۳؛ تبيين الحقائق ۱ / ۲۲۰؛ عارضة الأحوذي ۲ / ۲۹۴ ، والقوانين الفقهيةص ۸۶؛ المغني ۳ / ۱۷۳؛ شرح الزركشي ۲ / ۱۷۷ ؛ مرداوی، الإنصاف، ۲ / ۳۸۶. [۵۷۸] (لا اصل له): همچنين روايتي را نيافتم وفقط بعضي فقهاء حنفي آن را در کتبشان مي‌آورند [سرخسي، المبسوط (ج۱ص۴۹) / برهاني، الميحط (ج۲ص۱۶۸) / الطحاوي، حاشية على طحطاوی، مراقي الفلاح، شرح نور الإيضاح (ص۳۳۴)] همچنين تمامي روايات دالّ بر اين بوده که رسول الله ج همواره دوخطبه خوانده اند. [۵۷۹] سرخسی، المبسوط، ۲ / ۲۶ . [۵۸۰] ابن أبي شيبة، المصنف ۲ / ۱۱۲ - عبد الرزاق، المصنف ۳ / ۱۸۹ - ۱۹۰. [۵۸۱] ابن قدامة، المغني ۳ / ۱۷۶؛ زركشي ، شرح الخرقي ۲ / ۱۷۶ ؛ زيلعي،تبيين الحقائق ۲ / ۲۲۰