نماز جمعه در فقه اسلامی

(۳-۴-۴) تقدیم خطبه بر نماز

فقها از جمله؛ حنفیّه، مالکیّه، شافعیّه و حنابله بر این باورند [۵۹۷] که خطبۀ جمعه باید قبل از نماز جمعه باشد و این را شرط بلامنازع می‌دانند [۵۹۸] و حتّی برخی همچون شربینی قائل بر اجماع مگر با مخافت اندکی می‌باشند. [۵۹۹]

استدلال این دسته تأسّی به عملکرد پیغمبر ج می‌باشد که خطبه را قبل از نماز خوانده‌اند؛ زیرا ایشان امر کرده‌اند که مانند ایشان ج نماز بخوانیم. پیغمبر ج فرموده‌اند: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي.» [۶۰۰] «نماز بخوانید همانگونه که مرا می‌بینید که نماز می‌خوانم.» [۶۰۱] و نماز جمعه به صورت جماعت برگزار می‌شود و به تأخیر می‌افتد تا کسانیکه دیر می‌رسند نیز به نماز برسند. [۶۰۲] (واللهُ العلیمُ أعلمُ بِالصّوابِ)

[۵۹۷] نک: المبسوط ۲ / ۳۶، بدائع الصنائع ۱ / ۲۶۲، مجمع الأنهر ۱ / ۱۶۶، مرغيناني، الهداية ۱ / ۸۳، الفتاوى الهندية۱ / ۱۴۶؛ المدونة ۱ / ۱۵۶، الفواكه الدواني ۱ / ۳۰۶، الشرح الصغير ۱ / ۱۷۸؛ الوجيز ۱ / ۶۴، حلية العلماء ۲ / ۲۷۶، المجموع ۴ / ۵۱۴، روضة الطالبين ۲ / ۲۶، مغني المحتاج ۱ / ۲۸۵؛ أبو خطاب، الهدایة، ۱ / ۵۲، شرح الزركشي ۲ / ۱۸۰، النكت بهامش المحرر ۱ / ۱۴۷، الإنصاف ۲ / ۳۸۹ ، المبدع ۲ / ۱۵۷، كشاف القناع ۲ / ۳۱ . [۵۹۸] الإنصاف ۲ / ۳۸۹ . [۵۹۹] مغني المحتاج ۱ / ۲۸۵ . [۶۰۰] (صحیح): بخاری (ش۶۰۰۸و۷۲۴۶) از طریق (اسماعیل بن علیة وعبدالوهاب الثقفی) روایت کرده است: «حدثنا أيوب عن أبي قلابة عن أبي سليمان مالك بن الحويرث قال أتينا النبي صلى الله عليه وسلم ... فقال (صلی الله علیه وسلم): كما رأيتموني أصلي.» [۶۰۱. ] کسانی که فعل پیغمبر (صلى الله عليه وسلم) را اینجا نمادی از وجوب می‌دانند عبارتند از: سرخسي، المبسوط ۲ / ۳۶، كاساني ، بدائع الصنائع ۱ / ۲۶۲، نووي ، المجموع ۴ / ۵۱۴، شربيني، مغني المحتاج ۱ / ۲۸۵، زركشي، شرح الخرقي ۲ / ۱۸۰، برهان الدين ابن مفلح ، المبدع ۲ / ۱۵۷؛ بهوتي، كشاف القناع ۲ / ۳۱. [۶۰۲] نک: نووی، المجموع ۴ / ۵۱۴، مغني المحتاج ۱ / ۲۸۵، المبدع ۲ / ۱۵۷ ، كشاف القناع ۲ / ۳۱ . تعدادی از این فقها همچون کاسانی، نووی، بهوتی و غیره بر این باورند که خطبه شرط نماز جمعه می‌باشد و شرط بر مشروط له متأخر نمی‌باشد بلکه سابق بر آن می‌باشد. البته این لزومیت همیشه حاکم نیست؛ زیرا در مواردی شرط و مشروط ملازم هم می‌باشند.