(۴-۴-۱) حکم خواندن نماز ظهر در حالت اتفاق نماز عید و جمعه:
علما در زمینۀ حکم خواندن نماز ظهر در موقع همزمان شدن نماز ظهر و عید برای شرکت‌کنندگانی که در نماز عید به صورت جماعت شرکت کرده‌اند اختلاف‌نظر دارند، در این زمینه دو دیدگاه مطرح است:
دیدگاه اوّل: از ابن زبیر و عطاء روایت شده که نماز ظهر از این افراد که در نماز عید شرکت کرده‌اند ساقط می‌گردد. امام صنعانی در این باره گفته: عطاء بر این باور است که فرضِ ظهر ساقط می‌شود و نمازی بعد از آن بر وی فرض نیست جز عصر. در ادامه افزوده: جمعه در آن روز اصل است و نماز ظهر بدل است، و این صحّت این قول را می‌رساند.؛ زیرا اگر وجوب أصل ساقط شود با وجود امکان أدایش، بی‌شک بدل نیز ساقط می‌گردد. و ظاهر حدیث نیز نخواندن نماز جمعه را رخصت می‌دهد و بر خواندن نماز ظهر به این افراد امری نمی‌کند و با وجود اینکه نماز جمعه، نماز ظهر را ساقط می‌کند و نماز عید، نماز جمعه را ساقط می‌کند پس نماز عید، نماز ظهر و جمعه را ساقط می‌کند. [۱۱۹۵]
شوکانی هم در این باره گفته: این گفتۀ ابن زبیر و عطاء: "بیشتر از این دو (یعنی؛ نماز عید یا نماز جمعه) نماز دیگری تا نماز عصر بر وی فرض نیست." ظاهر این گفته می‌رساند که هرگاه نماز جمعه به هر دلیلی ساقط شود، بر کسی که نماز جمعه ساقط شده، نماز ظهر واجب نیست. دلیل آن‌ها هم این است که نماز جمعه اصل است و برای تو هم مشخص است که آنچه خداوندأ در روز جمعه بر بندگانش فرض نموده نماز جمعه می‌باشد پس وجوب نماز ظهر در حالت ترک نماز جمعه با عذر یا بدون عذر نیازمند دلیل می‌باشد و در این مورد دلیلی صالح بر تمسّک بدان سراغ ندارم. [۱۱۹۶]
دیدگاه دوّم: جمهور علما بر این باورند که دلیلی بر ساقط شدن نماز ظهر بر کسی که نماز عید را با جماعت خوانده و نماز جمعه از وی ساقط شده، وجود ندارد. و تمامی روایت حاکی از آن می‌باشند که رخصت به ترک نماز جمعه داده شده‌اند و بیانی بر ترک نماز ظهر وجود ندارد. و امام صنعانی بعد از اینکه ابراز می‌دارد که ابن زبیر که در خانه بوده و برای نماز جمعه نیامده دلیلی بر این نمی‌باشد که وی نماز ظهر را نخوانده است، چه بسا وی نمازش را در خانه خوانده است و یا با خواندن نماز عید نیّتِ نماز جمعه را نیز داشته و خواندن نماز عید را تا ارتفاع روز به تأخیر انداخته است. در مورد عطاء نیز که صراحتاً گفته با خواندن نماز عید، حتی خواندن نماز ظهر وجمعه هم واجب نمی‌باشد، این گونه توضیح داده شده که وی قائل به خواندن جمعه قبل از زوال بوده ولذا می‌توان گفت که وی هنگام نماز عید، نیت نماز جمعه را آورده واین مسأله هم حل می‌گردد.
بعد از بیان این مطلب ابراز می‌دارد که وجوب نماز ظهر بر مبنای اجماع می‌باشد و نیز بیان می‌کند که این گفته: اصل در روز جمعه، نماز جمعه و نماز ظهر بدل آن می‌باشد مرجوح است؛ زیرا نماز ظهر فرض اصلی می‌باشد که در شب إسراء فرض شد و فرض شدن نماز جمعه با تأخیر بعد از آن بوده است. و بنابر اجماع هرگاه نماز جمعه فوت شود، نماز ظهر که بدل آن می‌باشد، واجب است. [۱۱۹۷]
پس اگر شخص نماز عید را با جماعت بخواند، رخصت ترک نماز جمعه را دارد و در صورت شرکت نکردن در نماز جمعه، نماز ظهر بر وی فرض بوده و دلیلی بر جواز ترک آن وجود ندارد. با این وصف این مسئله مطرح است: آیا چنین افرادی می‌توانند نماز ظهر را در مسجد با جماعت برپای دارند؟
[۱۱۹۵] صنعاني، سبل السلام، ۲/۱۰۷. [۱۱۹۶] شوکانی، نیل الأوطار،۳/۳۲۱. [۱۱۹۷] صنعاني، سبل السلام، ۲/۱۰۷.