خواندن قسمتی از نماز جمعه با امام:
جمهور فقها مستند به حدیث مذکور براین باورند اگر شخص به رکعتی از نماز جمعه رسید نماز جمعه‌اش را تمام کند و مفهوم مخالف حدیث فوق الذکر می‌رساند که اگر به کمتر از یک رکعت رسید جمهور بر خلاف أبوحنیفه و أبویوسف بر این باورند که نماز ظهر چهار رکعتی را برپای دارد. [۴۵۴] امام أبوحنیفه و أبویوسف - رحمهما الله - بر این باورند که شخص به هر مقدار از نماز جمعه برسد حتّی اگر کمتر از یک رکعت باشد نماز جمعه دو رکعتی را تمام نماید. استدلال آنها به روایت «فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمُّوا.» [۴۵۵] «به هر مقدار از نماز رسیدید نماز را بخوانید و هر مقدار را از دست دادید جبران کنید.» البته در این‌باره باید اشاره کرد که این روایت عام است و استدلال جمهور خاص و خاص بر عام مقدّم می‌باشد. و بر همین اساس محمّد بن حسن شاگرد امام أعظم موافق قول جمهور می‌باشد. [۴۵۶]و [۴۵۷] پس از آنجائیکه نماز جمعه نمازی مستقل و غیر نماز ظهر می‌باشد و نیز با توجّه به فرمودۀ پیامبر ج که هر کس رکعتی از نماز را خواند، نماز را در زمان خود اداء کرده است، شخص می‌تواند نماز را با خواندن یک رکعت دیگر تمام کند ولی در صورتیکه به یک رکعت جمعه نرسد باید نماز ظهر چهار رکعتی را بخواند اگرچه در نیّتش خواندن نماز جمعۀ دو رکعتی را نیّت کرده باشد؛ زیرا وی به نماز جمعه نرسیده باید چهار رکعت ظهر بخواند.
در صورتیکه زمان انجام به دلایلی کم باشد در صورت امکان باید خطبه و نماز را کوتاه و خفیف اقامه کرد؛ زیرا انجام فرض أولی است و در غیر اینصورت نماز ظهر چهار رکعت خوانده می‌شود.
در صورتیکه در دخول وقت شک باشد نباید اقامۀ ظهر کرد؛ زیرا زمان شرط صحّت نماز جمعه است ولی در صورتیکه بعد شروع خطبه در اتمامش شک باشد نماز جمعه خوانده می‌شود؛ زیرا اصل بقای وقت است مگر خلافش ثابت شود. [۴۵۸] (والله العلیمُ أعلمُ بالصوابِ)
[۴۵۴] نک: التاج والإكليل،۲/۵۴۰ ؛ نووی، المجموع، ۴/۵۵۵-۵۵۸ ؛ ابن قدامه، المغني، ۳/۱۸۳-۱۸۵ . برخی نیز بر این باورند هر کس به خطبه نماز جمعه نرسد و فقط به نماز جمعه یعنی؛ دو رکعت برسد باید چهار رکعت ظهر بخواند باید اشاره کرد استدلال این دسته به روایاتی می‌باشد که این روایات یا ضعیفند و یا یا هیچ اصلی ندارند. استدلال این دسته عبارت است از: ۱- ابن شهاب زهري گفته است: «أنه قال : وبلغنا أنه لا جمعة إلا بخطبة فمن لم يخطب صلى أربعا.» (ضعیف): بيهقي، السنن الكبري (ش۵۹۱۲) روايت كرده است: «أخبرنا أبو حازم الحافظ أخبرنا أبو أحمد محمّد بن محمّد الحافظ أخبرنا أبو جعفر محمّد بن عبد الرحمن الضبى حدثنا القاسم وهو ابن عبد الله بن مهدى أبو الطاهر بمصر حدثنا عمى يعنى محمّد بن مهدى حدثنا يزيد يعنى ابن يونس بن يزيد الأيلى عن أبيه يونس عن الزهرى قال: بلغنا أنه لا جمعة إلا بخطبة فمن لم يخطب صلى أربعا» اما این روایت «ضعیف» است چرا که ابن شهاب الزهری نگفته که این روایت را چه کسی گفته وسخن چه کسی است: «بلغنا!». ۲- یحیی بن بی کثیر روایت کرده است: «عن النبي صلى الله عليه و سلم قال: من ادرك الخطبة فقد أدرك الصلاة.» (ضعيف): عبدالرزاق، المصنف (ج۳ص۲۳۷) روايت کرده است: « عن عمر بن راشد وغيره عن يحيى بن أبي كثير عن النبي صلى الله عليه و سلم قال من ادرك الخطبة فقد أدرك الصلاة.» اما روايت «ضعيف ومعضل» می‌باشد چرا که يحيي بن ابي کثير: امام ابوحاتم رازي گفته است: «لم يدرك أحدا من الصحابة إلا أنسا رآه رؤية» [ابن ابي حاتم، الجرح والتعديل (ش۹۱۰)] لذا (دو راوي) تا رسول الله ج افتاده است وروايت معضل مي‌گردد. ۳- ابوهريرهس روايت کرده است: «قال رسول الله ج: الخطبة تقوم مقام رکعتين من الفرض.» (لا اصل له): این روایت را بسیاری از خطبا در خطبه‌هایشان می‌خوانند اما هیچ اصلی از احادیث رسول الله ج نداشته وآن را با هیچ اسنادی نیافتم. [۴۵۵] (صحيح): بخاري (ش۹۰۸) / مسلم (ش۱۳۸۹-۱۳۹۱) / ابوداود (ش۵۷۲) ترمذي (ش۳۲۷) / نسايي (ش۸۶۱) / ابن ماجه (ش۷۷۵) از طريق (سعيد بن مسيب و ابوسلمه بن عبدالرحمن وعبدالرحمن بن يعقوب وهمام بن منبه) روايت کرده اند: «أن أبا هريرة قال سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول ... .» [۴۵۶] نک: مرغینانی، الهداية، ۱/۱۰۱ . [۴۵۷] ابن حزم از عمر، مجاهد، عطاء وطاوس روایت می‌کند که شخص باید به قسمتی از خطبه برسد تا بتواند نماز جمعه بخواند و الّا باید ظهر را بخواند. ولی خود ابن حزم این روایت را مردود می‌داند و ابراز می‌دارد که مرسل است ولی آن‌را از باب إلزام برای أحناف و مالکیّه می‌آورد؛ زیرا آنها به مرسل استناد می‌کند. نک: ابن حزم، المحلّی، ۵/۵۸ ؛ ابن قدامه، المغني، ۳/۱۸۴ و در آن مکحول بجای عمر ذکر شده است. [۴۵۸] فقهای شافعیّه بر این باورند اگر بعد از شروع نماز جمعه، قبل از سلام در خروجِ وقت شک شود بنابر قول صحیح نماز ظهر چهار رکعتی به اتمام می‌رسد. ولی باید در نظر داشت که اصل بقای وقتیست که بر مبنای آن نماز جمعه را با آن شروع کرده است پس به نظر می‌رسد که نماز جمعه اتمام یابد. نک: نووی، المجموع، ۴/۳۷۷ به بعد؛ شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۲۷۹؛ شیرازی، المهذّب، ۱/۳۶۴.