(۳-۱) تعریف خطبۀ جمعه
خُطبه -با ضمّۀ خاء- به گفته و سخنرانی بالای منبر اطلاق می‌شود. و گفته شده: خَطَبَ علی المنبر خُطبةً و خَطابَةً. ولی خِطبه-با کسر خاء- به خواستگاری اطلاق می‌شود. أزهری گفته: «خُطبه مصدر خطیب است و به کلامی اطلاق می‌شود که خطیب بیان می‌کند و در موضع مصدر قرار دارد.» [۵۴۷] و خاطَبَه مُخاطَبَة و خِطاباً به کلامی بین متکلِّم و سامع اطلاق می‌شود. جمع آن: خُطَب و خُطباء جمع خطیب می‌باشد. [۵۴۸]
در تعریف خُطبه تعاریف مختلف است، نووی ابراز می‌دارد: «کلامی منسجم که متضمِّنِ پند و اندرز و ابلاغ می‌باشد.» [۵۴۹] با همۀ این اوصاف در بیان تعریف خُطبۀ جمعه در کتب فقهی نمی‌توان تعریف صریحی را یافت با این وصف کاسانی در تعریف آن نوشته: «خُطبه به صورت متعارف به سخنرانی اطلاق می‌شود که شامل تحمید و ثنای خداوندأ و صلوات فرستادن بر پیغمبر خدا ج و دعا برای مسلمانان و وعظ و یادآوری برای آن‌ها می‌باشد.» [۵۵۰]
با وجود اینکه نمی‌توان تعریف جامع و صریحی در کتب فقهی از آن یافت ولی می‌توان با توجه به ارکان و ضوابط حاکم بر خطبۀ جمعه بنابر احکام راجح در تعریف جمعه گفت: «خطبۀ جمعه به کلام و سخنرانی متوالی واعظ اطلاق می‌شود که کمی قبل از نماز جمعه در وقت نماز جمعه یعنی؛ در موقع زوال خورشید با نیّتِ خطیب و به صورت آشکارا و در صورت توان ایستاده بر تعدادی از افراد که مقصود جمعه با آن‌ها حاصل می‌گردد، ایراد می‌گردد.»
[۵۴۷] أزهری، تهذیب اللغة، ۷/۲۴۶. [۵۴۸] فیومی، المصباح المنیر، ۱/۱۷۳. [۵۴۹] نووی، لغة الفقهاء، ص ۸۴ و ۸۵. [۵۵۰] کاسانی، بدائع الصنائع، ۱/۲۶۲.