(۴-۷) خواندن نماز ظهر در موقع نماز جمعه
خواندن نماز ظهر در موقع برپایی نماز جمعه از مسائلی می‌باشد که سؤالات متعدّدی را در حالت‌های مختلف بوجود می‌آورد، اگرچه به برخی از این احکام پیشتر اشاراتی شده است ولی با جمع‌بندی و بیان مسائل دیگر در این زمینه به صورت مجزّا این بحث بیان می‌گردد.
کسی که نماز جمعه بر وی فرض نیست و یا دارای عذر برای شرکت نکردن در نماز جمعه می‌باشد، می‌تواند نماز ظهر را بعد از أذان ظهر در هر موقع بخواند و حتّی خواندن نمازهای رواتبِ ظهر و جماعت نیز مستحب است. البته کسانیکه بخاطر عذر نمی‌توانند در نماز جمعه حضور یابند بگونه‌ای عمل نکنند که سوء ظن دیگران مبنی بر ترک و اهمال در شرکت در نماز جمعه را متوجّه خود سازند؛ چرا که از جمله وظایف مسلمان آن است که خود در معرض اتهام قرار ندهد.
کسی که نماز جمعه بر وی فرض نیست بین خواندن نماز ظهر و جمعه مخیّر است و در صورتی که نماز جمعه را بخواند کافیست و نیازی به خواندن نماز ظهر ندارد و خواندن این دو به صورت همزمان تأییدیه‌ای از جانب شریعت ندارد.
افرادی که نماز جمعه را برپای می‌دارند، هیچ دلیل شرعی وجود ندارد تا نماز ظهر چهار رکعتی را بخوانند؛ چرا که جدای از اینکه بخاطر برتری نماز جمعه بر نماز ظهر حتّی به صورت جماعت دلیلی بر اعادۀ آن نیست بلکه این عمل بدعتی است که جوازی در شریعت ندارد.
افرادی که نماز جمعه بر آن‌ها واجب است ولی بنابر اهمال و سستی و بدون عذر شرعی در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند بعد از أذان ظهر می‌توانند نماز ظهر را بخوانند؛ این افراد اگرچه دچار گناه کبیره شده‌اند ولی در شریعت ممانعتی بر خواندن ظهر وارد نیست. البته شافعیّه خواندن نماز ظهر برای این افراد را تا اتمام نماز جمعه جایز نمی‌دانند و در صورت خواندن در این برهۀ زمانی باید آن‌را اعاده نمایند [۱۲۱۴] ، ولی به نظر می‌رسد با وجود ارتکاب این گناه کبیره دلیلی بر ممانعت خواندن نماز ظُهر در موقع نماز جمعه وجود ندارد و در صورتیکه شخص پشیمان شد و خواست به نماز جمعه برود خواندن نماز جمعه جایز است و باعث ثواب و انجام تکلیف می‌باشد.
در زمینۀ همزمان شدن نماز عید فطر و یا قربان در روز جمعه با توجه به بیان و تحلیل دیدگاه‌ها این نتیجه حاصل شد [۱۲۱۵] که کسی که نماز عید را با جماعت خوانده باشد، نماز جمعه بر وی واجب نیست و در این حال باید نماز ظهر را چهار رکعتی بخواند و وجوب نماز ظهر از وی ساقط نمی‌گردد ولی در خواندن نماز جمعه مخیّر خواهد بود، [۱۲۱۶] در این زمینه روایات صحیحی که بدانها اشاره شد، وجود دارند که صراحتاً مؤیّد این حکم می‌باشند. [۱۲۱۷] در این حالت هرگاه عید و جمعه با هم در یک روز جمع شوند و مردم عید و ظهر را بخوانند جایز است و نماز جمعه از افرادی که در نماز عید به صورت جماعت شرکت کرده‌اند ساقط می‌شود؛ زیرا علّت شرط تخییر و سقوط وجوب نماز جمعه این است که شخص مکلَّف نماز عید را بخواند؛ زیرا روایات و فرمودۀ پیامبر ج در این امر به مخاطبانیست که نماز عید را خوانده‌اند. حنابله در این باره اشاره می‌کنند: اسقاط نماز جمعه در این حال اسقاط حضور را می‌کند نه اسقاط وجوب، پس حکم این افراد مانند مریض و ... می‌باشد که عذری دارند یا مشغولیّتی مُباح که مجوِّز ترک نماز جمعه را باعث می‌شود. و با این وصف وجوب نماز جمعه از آن‌ها برداشته نشده پس نماز جمعه با آن‌ها منعقد می‌گردد و امامت آن‌ها نیز صحیح می‌باشد. اگرچه أفضل حضور در جمعه برای خروج از خلاف می‌باشد. البته اگر امام شرکت کند أفضل است تا آن‌هایی که در نماز عید حضور نداشته‌اند بدون امام نباشند؛ وگرنه باید فردی را به جای خود منصوب نماید.
در مورد خواندن نماز ظهر به‌صورت جماعت در حالت اتفاق نماز عید و جمعه باید خاطر نشان کرد که اولاً: کسانیکه در نماز عید شرکت کرده‌اند اگرچه رخصت شرکت نکردن در نماز جمعه را دارند ولی در صورت شرکت نکردن در جمعه، نماز ظهر بر آن‌ها واجب است. ثانیاً: در زمینۀ خواندن نماز ظهر این افراد به صورت جماعت در مسجد نصی بر تحریم ومنع انان وجود ندارد وگفتیم که بر هرمکلفی در روز جمعه، یا نماز جمعه واجب بوده ویا ظهر! واز طرفی گذاردن جماعت در هروقتی مستحب می‌باشد. لذا نمی‌توان وی را از خواندن جماعت ظهر منع نمود. لیکن باید خاطر نشان کرد که اگر توانایی گذاردن جمعه را دارند باید نماز جمعه بخوانند ونه ظهر! البته اگر ظهر را هم بخوانند مجزی بوده لیکن عمل حرامی مرتکب شده‌اند. (و الله العلیم أعلم بالصواب)
[۱۲۱۴] شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۲۷۹؛ شیرازی، المهذّب، ۱/۳۵۹؛ نووی، المجموع، ۴/۳۵۷؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ۳/۳۲. [۱۲۱۵] جهت مشاهده دیدگاه‌ها و استدلال‌های مربوطه نک: (۴-۴) اتّفاق عید و نماز جمعه. [۱۲۱۶] ابن قدامه، المغني۲۱۲/۲؛ ابن ابی شیبة، المصنف۹۲/۲ به بعد؛ عبدالرزاق، المصنف۳۰۳/۳به بعد؛ ابن عبدلبر، التمهید۲۷۲/۱۰، نووی، المجموع۴۹۲/۴؛ عمرانی، البیان۵۵۱/۲؛ ابن حزم، المحلّی۸۹/۵؛ قرافی، الذخیرة ۳۵۵/۲ [۱۲۱۷] علّت شرط تخییر و سقوط وجوب نماز جمعه این بوده که شخص مکلف نماز عید را بخواند؛ زیرا روایات و فرموده پیامبر ج در این امر به مخاطبانیست که نماز عید را خوانده‌اند.