(۳-۴-۱) نیّت خطیب
فقها در اینکه نیّت خطیب شرط خطبۀ نماز جمعه می‌باشد اختلاف‌نظر دارند، این دیدگاه‌ها عبارتند از:
دیدگاه اوّل: برخی از شافعیّه و حنابله بر این باورند که نیّت خطیب شرط خطبۀ جمعه می‌باشد. استدلال این دسته به عموم روایتی از عمر بن خطابس می‌باشد که پیغمبر ج فرموده‌اند: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى... .» [۵۸۳] و همچنین آن را بر نماز قیاس می‌کنند که هر دوی آن‌ها در طهارت، پوشاندن بدن و پی‌درپی انجام دادن مشترکند. [۵۸۴]
البته این قیاس مع‌الفارق می‌باشد؛ زیرا هر آنچه که برای نماز شرط است مانند طهارت و پوشیدن عورت و ... برای خطبه شرط نیست.
دیدگاه دوّم: قول معتمدِ شافعیّه بر آن است که نیّت خطیب شرط نیست. این فقها ابراز می‌دارند که خطبۀ جمعه ترکیبی از أذکار، امر به معروف و نهی از منکر، دعا و قرائت قرآن می‌باشد و این‌ها در ظاهر بیانگر تقرّب به خداوندأ هستند و نیازی به نیّت ندارند. [۵۸۵]
در جواب استدلال باید اشاره کرد اگرچه این اعمال به صورت فردی نیازمند نیّت نیستند ولی به صورت ترکیبی در قالب خطبۀ جمعه همانند نماز نیازمند نیّت می‌باشند. همچون نماز که ترکیبی از اقوال و افعال می‌باشد که هر کدام تنهایی نیازمند دلیل نیستند ولی در قالب نماز نیازمند نیّت می‌باشند. از طرف دیگر اگر بر این باور که خطبۀ جمعه در ظاهر بیانگر تقرّب می‌باشد پس نیازمند نیّت نیست، این استدلال نیز صحیح نمی‌باشد؛ زیرا با این وصف عبادت‌ها که تقرّب از ظاهر آن‌ها برداشت می‌شوند نیز نیازمند نیّت نمی‌باشند، در حالیکه هیچکس این را تأیید نمی‌کند.
قول راجح: گرچه نمی‌توان خطبۀ جمعه را بر نماز قیاس کرد؛ زیرا ارکان و ضوابط حاکم در این دو از جهت‌هایی مختلف می‌باشد ولی نمی‌توان عمومیّت حدیث عمربن خطاب ج که اصل و مبنا در شریعت اسلام می‌باشد و نیّت، تعیین‌کنندۀ جهت اعمال می‌باشد را نادیده گرفت، پس به نظر می‌رسد که نیّت خطیب شرط صحّت نماز جمعه می‌باشد و هر سخنرانی قبل از نماز جمعه نمی‌تواند به عنوان خطبۀ جمعه محسوب شود مگر اینکه خطیب، نیّت خطبه را بنماید و ارکان و ضوابط آن‌را رعایت کند. (واللهُ العلیمُ أعلمُ بِالصّواب)
[۵۸۳] (صحيح): بخاري (ش۱و۶۶۸۹و۶۹۵۳) / مسلم (ش۵۰۳۶) / ابوداود (ش۲۲۰۳) / ابن ماجه (ش۴۲۲۷) / نسايي (ش۷۵و۳۴۳۷و۳۷۹۴) از طريق (مالک بن انس و سفيان بن عيينه و حماد بن زيد و عبدالوهاب بن عبدالمجيد و سليم بن حيان و ليث بن سعد و يزيد بن هارون) روايت کرده اند: «حدثنا يحيى بن سعيد يقول أخبرني محمّد بن إبراهيم أنه سمع علقمة بن وقاص الليثي يقول سمعت عمر بن الخطاب رضي الله عنه يقول سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول: ... .» [۵۸۴] نک: فتح العزيز من المجموع، ۴ / ۵۹۵؛ شربینی، مغني المحتاج ۱ / ۲۸۸؛ الفروع ۲ / ۱۱۳ ؛ الإنصاف ۲ / ۳۸۹ ؛ المبدع ۲ / ۱۵۹؛ بهوتی نیز خطبه جمعه را از زمره عبادات برمی‌شمرد. كشاف القناع ، ۱/ ۳۳ . [۵۸۵] شربینی، مغني المحتاج ،۱ / ۲۸۸.