نماز جمعه در فقه اسلامی

(۴-۶) بیع در هنگام نماز جمعه

فقها اتفاق‌نظر دارند که بیع در موقع ندای جمعه بر مبنای آیۀ ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَوٰةِ مِن يَوۡمِ ٱلۡجُمُعَةِ فَٱسۡعَوۡاْ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَذَرُواْ ٱلۡبَيۡعَۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ٩﴾[الجمعة: ۹] «‏ای مؤمنان! هنگامی که روز آدینه برای نماز جمعه أذان گفته شد، به سوی ذکر و عبادت خدا بشتابید و داد و ستد را رها سازید. این (چیزی که بدان دستور داده می‌شوید) برای شما بهتر و سودمندتر است اگر متوجّه باشید.» بر افرادی که نماز جمعه بر آن‌ها فرض می‌باشد ممنوع است، [۱۲۰۳] به گونه‌ای که جمهور فقها این ممنوعیّت را بر حرام و حنفیّه بر مکروه تحریمی تفسیر کرده‌اند. [۱۲۰۴] ولی فقها در ابتدای ممنوعیت و آثار حاصل از معامله در موقع ندای جمعه و نیز قیاس آن بر عقود و تصرّفات دیگر همچون نکاح، اجاره، رهن و ... اختلاف‌نظر دارند. تحلیل دیدگاه‌ها در موارد مذکور عبارت است از:

[۱۲۰۳] البته افرادی که نماز جمعه بر آنها فرض نمی‌باشد مانند کودک، زن، مسافر، مریض و ... شامل این حکم نمی‌گردند ولی حکم معامله این افراد با افرادی که نماز جمعه بر آنها فرض می‌باشد نیز حرام است؛ زیرا بنابر فرموده خداوند: ﴿وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ﴾[المائدة: ۲] «‏ و همديگر را در راه تجاوز و ستمكاري ياري و پشتيباني مكنيد. از خدا بترسيد.» معامله با آنها تعاونی بر گناه و نیز موجبات اهمال و سستی آنها بر انجام فریضه الهی می‌باشد. البته در حکم چنین مسئله‌ای دو وجه بیان شده که قول راجح با استدلال بیان گردید. [۱۲۰۴] باید توجه داشت که این حکم برای مسلمانان در سرزمینهای مسلمان و بلاد کفر محرز و ثابت است؛ به گونه‌ای که در بلاد کفر نمایان‌‌تر نیز می‌با‌شد؛ چراکه بدین وسیله جدای از انجام فریضه الهی، دعوت و تعظیم شعائر الهی را در بر دارد. و همچنین این حکم در حالت ازدحام مشتری نیز صدق می‌کند وباید انسان بداند که رزق وروزی وی تعیین شده لذا نباید از ترس رزق وروزی مشغول گرفتن حرام گردد. پیامبر اکرم ج فرموده‌اند: «إن أحدكم يجمع خلقه في بطن أمه أربعين يوماً نطفة ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك، ثم يرسل إليه الملك فينفخ فيه الروح ويؤمر بأربع كلمات: بكتب رزقه وأجله وعمله وشقي أو سعيد.» (صحیح): بخاري (ش۳۲۰۸و۳۳۳۲و۶۵۹۴و۷۴۵۴) / مسلم (ش۶۸۹۳) / ابوداود (ش۴۷۱۰) / ترمذي (ش۲۱۳۷) / ابن ماجه (ش۷۶) از طريق (شعبه بن الحجاج و سفيان ثوري و ابومعاويه الضرير و حفص بن غياث و وکيع بن الجراح و سلام بن سليم و عبدالله بن نمير و محمد بن عبيد و يحيي بن سعيد قطان) روايت کرده اند: «حدثنا الأعمش سمعت زيد بن وهب سمعت عبد الله بن مسعود قال: حدثنا رسول الله (صلي الله عليه وسلم) ... .» وخداوندأ هم فرموده است: ﴿نَحۡنُ قَسَمۡنَا بَيۡنَهُم مَّعِيشَتَهُمۡ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۚ وَرَفَعۡنَا بَعۡضَهُمۡ فَوۡقَ بَعۡضٖ دَرَجَٰتٖ لِّيَتَّخِذَ بَعۡضُهُم بَعۡضٗا سُخۡرِيّٗاۗ وَرَحۡمَتُ رَبِّكَ خَيۡرٞ مِّمَّا يَجۡمَعُونَ٣٢﴾[الزخرف: ۳۲] «ما معيشت آنها را در حيات دنيا تقسيم كرديم و بعضي را بر بعضي برتري داديم تا يكديگر! را مسخر كرده و با هم تعاون نمايند؛ و رحمت پروردگارت از تمام آن‌كه ‏ جمعش مي‏كردند، بهترند!» وهمچنین فرموده است: ﴿وَفِي ٱلسَّمَآءِ رِزۡقُكُمۡ وَمَا تُوعَدُونَ٢٢ فَوَرَبِّ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ إِنَّهُۥ لَحَقّٞ مِّثۡلَ مَآ أَنَّكُمۡ تَنطِقُونَ٢٣﴾[الذاريات: ۲۲-۲۳] «روزي شما وآنچه كه‏ به شما وعده داده شده در آسمان است * وسوگندها به پروردگار آسمان و زمين كه اين مطلب حق است همانندهايي گونه كه شما سخن مي‏گردد » همچنین فرموده است: ﴿قُلۡ إِنَّ رَبِّي يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ٣٦﴾[سبأ: ۳۶] «بگو: پروردگار من روزي را براي هر كس بخواهد وسيع يا تنگ مي‏كرد! ولي اكثر مردم نمي‏دانند»