شیخین - ابوبکر و عمر

ابوبکر نایب امت در استخلاف

ممکن است اعتراض شود که استخلاف مذکور در این آیه به صیغه جمع آمده می‌فرماید: ﴿لَيَسۡتَخۡلِفَنَّهُمۡ﴾یعنی: «همه آن‌ها را در زمین خلیفه می‌فرماید»، نه یک نفر از آن‌ها را وگرنه می‌فرمود: لیستخلفن واحداً منهم بنابراین در این آیه دلیلی بر صحت خلافت ابوبکر دیده نمی‌شود زیرا او یک نفر از امت است.

ج: شکی نیست که امکان ندارد همه افراد امت خلیفه باشند، یعنی همه آن‌ها حکمفرمای مملکت‌شان بشوند و لکن در هر یک از ادوار گذشته، یک نفر از مسلمین خلیفه و پس از آن در هر زمانی نیز یک نفر از افراد هر کشوری از کشورهای اسلامی پادشاه بوده و بقیه افراد تابع خلیفه یا پادشاه خود بوده‌اند.

پس عدول قرآن از صیغه مفرد به صیغه جمع در آیه مورد استدلال نکته و حکمتی دارد که لازم است بدان توجه کرد.

صحیح است که خلیفه یک نفر است که زمام امور امت را به دست می‌گیرد و حکومت می‌کند، ولی واضح است که بقای امت و استقلال سیاسی امت و حفظ عقیده و دین امت و آزادی اعمال و شعائر دین امت و به طور کلی همه چیز عمومی امت بسته به وجود همین یک نفر خلیفه است، که بر همه چیز امت اشراف دارد و امت را به‌سوی خوشبختی دین و دنیا رهبری می‌نماید.

از سوی دیگر می‌دانیم که دوام خلافت، پیشرفت امور خلافت و موفقیت خلیفه در انجام امور عمومی امت نیز بسته به وجود و همکاری امت با خلیفه است، چه اگر امت دلبستگی به خلیفه نداشته، با او همکاری نکند، خلیفه نمی‌تواند کاری پیش برد و متعاقباً نمی‌تواند در خلافتش باقی بماند.

پس با این توجیه خلیفه یعنی امت و امت یعنی خلیفه، زیرا بقای هر یک از این دو وابسته به وجود و بقای آن دیگر می‌باشد، لذا قرآن در آیه مورد بحث نفرموده خدا یک نفر از آن‌ها را خلیفه می‌فرماید، بلکه برای ارشاد امت به نکات فوق، صیغه جمع ذکر فرموده، می‌فرماید: آن‌ها را خلیفه می‌فرماید، کما آن که قرآن مجید درباره سلطنت نیز از صیغه جمع استفاده نموده است و حال آن که همه می‌دانیم در هر مملکتی فقط یک نفر پادشاه است، مگر نه طبق آیه سوره مائده در این باره می‌فرماید: ﴿وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦ يَٰقَوۡمِ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ إِذۡ جَعَلَ فِيكُمۡ أَنۢبِيَآءَ وَجَعَلَكُم مُّلُوكٗا﴾[المائدة: ۲۰]. یعنی: «و آنگاه که موسی (نبی الله) به قومش گفت: ای قومم! به یاد آورید نعمت خدا را که در بین شما و از خود شما پیغمبرانی قرار داد و شما را نیز پادشاه فرمود».

چنانکه در آیه می‌بینیم حضرت موسی÷به بنی اسرائیل می‌فرماید: ﴿وَجَعَلَكُم مُّلُوكٗا﴾یعنی: «خدا شما را پادشاه گردانید. حال آن که یقیناً‌ خدا همه آن‌ها را پادشاه نفرموده است»، بلکه همیشه در هر عصری که آن‌ها استقلال سیاسی داشته و پادشاهی داشته‌اند، یک نفر از آن‌ها پادشاه بوده و بقیه افراد بنی اسرائیل تابع و مطیع پادشاه خود بوده‌اند، ولی مع الوصف مشاهده می‌کنیم که قرآن طبق این آیه کریمه می‌فرماید: ﴿وَجَعَلَكُم مُّلُوكٗا﴾همه آن‌ها را پادشاه خوانده است.

عدول قرآن در این خصوص از ذکر صیغه مفرد که ملکا می‌باشد به صیغه جمع که ملوکاً‌ ذکر فرموده است، بدان حکمت می‌باشد که درباره خلیفه در پیرامون لیستخلفنهم بیان گردید.