تحلیل محتوایی نخستین سخنرانی عمر بن الخطاب
این است اولین خطبه عمر بن الخطاب خلیفه دوم رسول الله است که مطالب خود را ضمن این خطبه برای مردم بیان کرده می‌گوید من همیشه در التزام رسول الله بودم و آنچه باید از آن حضرت یاد بگیرم یاد گرفتم. نیز در طول خلافت ابوبکر همراهش بودم و آنچه باید از او بدانم دانستم، یعنی همان سیاست و تدبیر امور مسلمین که آن‌ها داشته و انجام می‌دادند، من هم به همان راه خواهم رفت، اما شدت و سخت‌گیری که در حیات رسول الله و در زمان خلافت ابوبکر داشتم، بدین جهت بود که آن بزرگواران نرم خو و طبعاً مهربان بودند و در کار سیاست و اداره ملک و مملکت نمی‌شود با عموم مردم چنین روبه رو شد. باید بر حسب اقتضاء در جایی با مهربانی و در محلی دیگر با خشونت رفتار کرد، تا بدین نحو کارها به درستی پیش رود، لهذا من خشونتم را با عطوفت ومهربانی آن‌ها می‌آمیختم.
اکنون که خودم به خلافت رسیده‌ام و زمام امور مسلمین را به دست گرفته‌ام، برای پیش برد کارهای خلافتم مهربانی و سخت‌گیری را در جنب هم قرار خواهم داد، با بدکاران وستمگران بیش از پیش سخت خواهم گرفت و نسبت به درستکاران و پرهیزکاران با کمال محبت و مهربانی رفتار خواهم کرد.
چون تاریخ نمایان‌گر این مطلب می‌باشد که همیشه آن امتی سعادتمند است که افرادش خداشناس، خداپرست و خداترس باشند، خدا را ناظر بر اعمالشان بدانند و از ترس عقاب خدا دست به کار بزنند (یعنی در ذاتشان پلیس باطنی بازدارنده‌ای وجود داشته باشد) بنابراین، عمر در این خطبه خطاب به مردم کرده می‌فرماید «فاتقوا الله» یعنی: از عذاب خدا بر حذر باشید تا از راه حق بدر نروید و خوشبخت باشید. و چون این مطلب امکان ندارد عمر میل داشته باشد و بی‌شک در بین هر ملتی هستند مردمی که ایمانشان ضعیف و انسانیتشان ناقص است، و لذا از عذاب دردناک اخروی نمی‌ترسند، این‌ها باید از دستگاه و سازمان انتظامی و پلیس ظاهری بترسند تا دست به کار بد نزنند و اگر زدند از این سازمان کیفر ببینند، بدین جهت عمر در پایان خطبه خود خطاب به مردم کرده می‌فرماید: «فأعينوني على الأمر بالـمعروف والنهي عن الـمنكر». یعنی: «مرا در هر مورد که مردم را به کار نیک فرمان دهم و نیز در هر جا که مردم را از کار بد بازدارم یاری کنید».