جمع‌آوری قرآن
گرچه در زمان حیات رسول الله بودند اشخاصی مانند ابوبکر، عمر، عثمان، علی، زید بن ثابت، زبیر بن العوام، خالد و ابان فرزندان سعید بن العاص، علاء الحضرمی، ابی بن کعب، و چندین نفر دیگر که کاتب وحی بودند [۶۰]همین که قسمتی از قرآن نازل می‌شد یکی از آن‌ها به دستور رسول الله آن را می‌نوشت، ولی آن حضرت در حیاتش به آن‌ها امر نفرمود تا تمام آنچه نازل شده و در نزد هر یک از آن‌ها قسمتی از آن بود یکجا جمع و تدوین نمایند. چرا؟ برای آنکه چنانکه گفتیم، قرآن به یکدفعه به صورت یک کتاب از جانب پروردگارأنازل نگردید، بلکه در بعضی اوقات یک سوره کامل نازل می‌شد و چه بسیار که یک یا چند آیه بر حسب اقتضای اوضاع و احوال به تدریج نازل می‌گردید. همین که قسمتی بدین نحو نازل می‌گردید رسول الله به یکی از نویسندگانی که نام بردیم امر می‌فرمود تا آن را بنویسد دستور می‌فرمود که این آیه یا آیات نازله را بعد از فلان آیه و در فلان سوره که قبلاً نازل شده و نوشته شده بود بنویسند.
علت اینکه حضرت رسول دستور نفرمود قرآن در زمان حیاتش یکجا جمع و نوشته شود این بود که وحی الهی منقطع نشده بود، و بصورت تدریجی بر حسب اقتضاء حال مرتب نازل می‌گردید، و هر آن تا آخرین دقایق حیات رسول الله احتمال داشت که باز هم نازل و بر آیاتی که قبلاً نازل شده بود، افزون شود، لذا آن حضرت نمی‌توانست قرآن را به صورت یک کتاب کامل تدوین فرماید، زیرا هنوز تکمیل نشده بود [۶۱]ولی همین که آن حضرت وفات یافت ووحی الهی منقطع گردید و معلوم شد که قرآن به طور تمام نازل وتکمیل شده است، وقت آن فرا رسیده بود که مسلمین به کتاب خدا که تمام آن در سینه‌های محافظینش حفظ و نیز همه آن متفرقاً نوشته شده و هر قسمتی از آن نزد بعضی از نویسندگان قرآن نگهداری شده بود عنایت نمایند، و همه آن را جمع و یکجا نوشته به صورت یک کتاب در آورند، چون هفتاد نفر از حافظان قرآن در جبهه جنگ با مسیلمه کذاب به شهادت رسیدند، حضرت عمر حق داشت از وقوع این امر خطیر متأثر و از آینده کتاب خدا بیمناک شود، مگر نه این است که عده زیادی از آن‌ها در این نبرد شهید شدند و مگر نه این است که این قبیل نبردها را باز هم در پیش دارند و اگر در جنگ‌های دیگر به شهادت برسند، چه بسا که بعضی از سوره‌ها یا آیاتی از قرآن با شهادت آن‌ها از دست برود و کتاب خدا که اساس دین، پایه اخلاق و مرجع احکام مدنی و سیاسی مسلمین است ناقص بماند. پس باید به فکر چاره افتاد و چه چیزی می‌تواند چاره کار باشد و جلو این خطر را بگیرد، جز جمع و تدوین قرآن در یکجا به صورت یک کتاب؟
برای انجام همین امر مهم بود که حضرت عمر به نزد حضرت ابوبکر خلیفه مسلمین می‌شتابد و حادثه شهادت قاریان قرآن و لزوم جمع قرآن را با او درمیان می‌گذارد، ولی ابوبکرسمی‌گوید: «چگونه کاری کنم که رسول الله نکرد؟» اما عمرساصرار می‌ورزد و می‌گوید: «به خدا این کار خیر است و باید انجام داد» این سخن در ابوبکر اثر می‌کند و خدا قلبش را برای انجام آن می‌گشاید.
زید بن ثابت یکی از نویسندگان وحی و نیز یکی از حافظان قرآن بود که تمام آن را برداشت، و به علاوه او بود که در سال آخر حیات رسول الله تمام قرآن محفوظ خویش را به حضور آن حضرت عرضه داشته در حضور مبارکش از اول تا آخر خوانده بود و آن حضرت آنچه را که او خوانده بود، استماع و تأیید فرموده بود، لهذا ابوبکر که او را شایسته این کار مهم می‌داند به نزد خود احضار نموده می‌گوید: عمر پیشنهاد کرده است تا قرآن را یکجا جمع نمایم، و چون تو جوان هوشمند و مؤمن امینی هستی و برای رسول الله قسمت‌هایی از قرآن را می‌نوشتی انجام این کار را به تو می‌سپارم. پس اکنون به دقت بررسی کن و به تدوین و نوشتن تمام قرآن و جمع آن در یک جا بپرداز.
زید می‌گوید: اگر ابوبکر می‌فرمود تا کوهی را از جایش کنده به جایی دیگر برم آسان‌تر بود از انجام این مأموریت بی‌سابقه، لذا به ابوبکر می‌گوید: چگونه دست به کاری می‌زنی که رسول الله نکرد، ابوبکر می‌گوید: این کار خیر است و باید کرد.
زید نیز به اهمیت و خیر بودن این کار پی می‌برد و خدا قلبش را برای اقدام به این کار خیر هدایت می‌فرماید.
با آن که زید حافظ تمام قرآن بود و از اول تا آخر آن را از بر داشت و می‌توانست بدون مراجعه به کسی دیگر بدون کم و زیاد آن را بنویسد، ولی برای آن که تحقیق بیشتری نماید، و برای آن که درباره جمع قرآن حرفی پیش نیاید، آنچه را که قبلاً در حیات رسول الله به طور متفرق نوشته شده بود و هر قسمتی نزد یکی از نویسندگانی بود که رسول الله آن‌ها را امین دانسته نوشتن قرآن به آنان تفویض فرموده بود، جمع‌آوری و به نوشتن و جمع کردن قرآن در یک جا به صورت یک کتاب شروع و در این کار از بقیه حافظان قرآن استمداد نمود [۶۲]تا آن که موفق شد قرآن مجید را در مدت دو سال تدوین نموده، به صورت یک کتاب کامل آسمانی به همین ترتیب که اکنون در دست ما موجود است در آورد.
این مطلب را باید فهمید که آیات جمع شده قرآن که توسط زید بن ثابت صورت گرفت و در بین ما موجود است به همان نحوی که رسول الله در حیاتش دستور نوشتن آن‌ها را داده بود، نوشته شده، زیرا روایت شده که همین که یک یا چند آیه نازل می‌شد، رسول الله دستور به نوشتن می‌داد و می‌فرمود: «ضعوا آية كذا بعد آية كذا» یعنی فلان آیه را بعد از فلان آیه قرار دهید.
بنابراین زید آیات این قرآن را به همان منوال که دستور رسول الله بود، تدوین کرد، ولی سوره‌های مستقل قرآن را از آنجا که از رسول الله دستوری نبود که فلان سوره را بعد از فلان سوره قرار دهند، در هنگام تدوینش مطابق نظر و رأی حافظان و نویسندگان قرآن کریم ترتیب داده شدند، نه مطابق ترتیب نزول آن‌ها از سوره‌های بزرگ آغاز شد و به سوره‌های کوچک و قصار خاتمه داده شد. این امر مورد موافقت و اجماع صحابه رسول الله قرار گرفت. سپس همیشه و در هر عصری مورد اجماع امت محمد جبوده و می‌باشد.
این قرآن کامل که بدین دقت نوشته و بدین نحو تکمیل گردید، در حیات ابوبکر نزد خود او در دار‌الخلافه نگهداری می‌شد. پس از او نزد عمر بن الخطاب خلیفه دوم و پس از وفاتش مدتی نزد ام‌المؤمنین حفصه دختر عمر بود تا آن که عثمان در دوره خلافتش از او گرفت. این مطلب را انشاء‌الله در تاریخ عثمان به تفصیل بیان می‌کنم.
[۶۰] برخلاف آنچه شنیده می‌شود معاویه از کاتبین وحی نبود، بعضی اوقات نامه عادی برای رسول الله می‌نوشت و همین امر منشا اشتباه بوده، تصور شده که او نیز از کاتبین وحی بوده است، معاویه در سال هشتم هجرت پس از اینکه مکه فتح گردید و قوای قریش نابود گشت مسلمان شد. [۶۱] در بعضی از تفاسیر دیده می‌شود که قرآن یک جا دفعۀ واحده به طور کامل از لوح محفوظ نازل شده و در بیت المعمور در آسمان چهارم ساخته شده است، نهاده شده. سپس بر حسب اقتضاء و اسبابی که پیش می‌آمد سوره‌ها یا آیات قرآن از بیت المعمور بر قلب طاهر رسول الله نازل می‌گردید، ولی این مطلب اصلاً صحت ندارد، زیرا آسمان چهارم به آن شکلی که قدما تصورش می‌کردند، وجود ندارد، و سطحی ندارد تا خانه‌ای به نام بیت المعمور در آن بنا شده باشد. مقصود از بیت المعمور که در سوره طور ذکر شده است، کعبه مقدسه است، که همیشه به عبادت خدا معمور و آباد از روی که به وسیله سیدنا ابراهیم و اسماعیل بنا شده، همیشه در طول شب و روز پیوسته بندگان خدا به دورش طواف می‌کنند و خدا را بدین وسیله می‌پرستند و از ازل تا ابد معمور به عبادت خدا می‌باشد. [۶۲] عده نسبتاً زیادی از اصحاب گرامی رسول الله از قبیل خلفاء راشدین، زید بن ثابت، معاذ بن جبل، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن العاص، ابوذر غفاری، زید بن سعید، عبدالله بن مسعود، ام المؤمنین عایشه دختر ابوبکرِ، ام المؤمنین حفصه دختر عمر، ام المؤمنین ام سلمه (همسران رسول الله) و اشخاصی دیگر حافظ تمام قرآن بودند و جز حفظ قرآن سایر مسلمین نیز بدون استثناء حافظ قسمتی از قرآن بودند.