۱۳- باب بيان كثرة طرق الخير:
باب بیان زیاده‌بودن راه‌های خیر و نیكوكاری
قَالَ اللهُ تَعَالَی:
﴿وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِيمٞ٢١٥﴾[البقرة: ۲۱۵].
«هر کار نیکی که انجام دهید، خدا از آن آگاه است».
وقَالَ تَعَالَی:
﴿وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ يَعۡلَمۡهُ ٱللَّهُۗ﴾[البقرة: ۱۹۷].
«هر کار نیکی که انجام دهید، خدا آن را می‌داند».
وقَالَ تَعَالَی:
﴿فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُۥ٧﴾[الزلزلة: ۷].
«کسی که یک ذره کار خیر انجام دهد، پاداش آن را می‌بیند».
و قَالَ تَعَالَی:
﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا فَلِنَفۡسِهِۦۖ﴾[الجاثية: ۱۵].
«کسی که کار نیکو و شایسته انجام دهد، به نفع خود اوست».
والآیات فی الباب کثیرة.
آیات در این مورد، فراوان است.
۷۴- عن أَبِي ذرٍّ رضي اللَّه عنه أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «يُصْبِحُ عَلَى كُلِّ سُلاَمَى مِنْ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ، فَكُلٌ تَسبِيْحةٍ صَدَقَةٌ، وكُلُّ تحْمِيدَةٍ صَدَقَةٌ، وكُلُّ تهْلِيلَةٍ صَدَقةٌ، وكلُّ تَكْبِيرةٍ صَدَقَةٌ، وأمْرٌ بالمعْرُوفِ صدقَةٌ، ونَهْيٌ عَنِ المُنْكَرِ صدقَةٌ. ويُجْزِئُ مِنْ ذَلكَ رَكعَتَانِ يرْكَعُهُما مِنَ الضُّحى» رواه مسلم.
۷۴. از ابوذرسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «با آمدن صبح، به تعداد هر مفصل از مفاصل بدنتان، صدقه‌ای بر شما لازم است؛ هریک بار «سبحان‌الله» گفتن، هریک بار «الحمدلله» گفتن، هریک بار «لا اله الا الله» گفتن و هریک بار «الله اکبر» گفتن صدقه‌ای است. هر امر به معروف و هر نهی از منکری صدقه است، و دو رکعت نماز ضحی (چاشت) که فرد می‌خواند جایگزین (تمام) آن (صدقات) می‌شود» [۸۱].
۷۵- وَعنْهُ قال : قال النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «عُرِضَتْ عَلَيَّ أعْمالُ أُمَّتِيْ حَسَنُهَا وَسَيِّئُهَا فَوَجَدْتُّ في مَحاسِنِ أعْمالِهَا الأذَى يُمَاطُ عَنِ الطَّرِيقِ، وَوَجَدْتُّ فِيْ مَساوِىءِ أعْمَالِهَا النُّخَاعَةُ تَكُونُ فِيْ المَسْجِدِ لاَ تُدْفَنُ» رواه مسلم.
۷۵- و از ابوذرسروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «اعمال خوب و بد امتم بر من عرض شد، دیدم از جمله‌ی اعمال نیک امتم، برداشتن خار و خاشاک (و سایر چیزهای موجب اذیت و آزار عابران) از سر راه بود و از جمله‌ی اعمال بد امتم، انداختن اخلاط سینه در مسجد بود که پوشانده نشده بود» [۸۲].
۷۶- وَعَنْهُ: أنَّ ناساً قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، ذَهَب أهْلُ الدُّثُورِ بالأجُورِ، يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّى، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ، وَيَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أمْوَالهِمْ قَالَ: «أوَ لَيْس قَدْ جَعَلَ اللهُ لَكُمْ مَا تَصَدَّقُونَ بِهِ: إنَّ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ صَدقَةً، وكُلِّ تَكبِيرَةٍ صَدَقَةٌ، وكُلِّ تَحْمِيدةٍ صَدَقةً، وَكُلِّ تَهْلِيلَةٍ صَدَقَةً، وَأَمْرٌ بِالمعْرُوفِ صَدَقةٌ، وَنَهْىٌ عَنِ المُنْكرِ صَدَقَةٌ وَفِيْ بُضْعِ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ» قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَيَأْتِيْ أَحَدُنَا شَهْوَتَه، وَيَكُونُ لَهُ فِيْهَا أَجْرٌ؟، قَالَ: «أَرَأَيْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِيْ حَرَامٍ أَكَانَ عليهِ وِزْرٌ؟ فَكَذَلِكَ إِذَا وَضَعَهَا فِيْ الحلاَلِ كَانَ لَهُ أَجْرٌ» رواه مسلم.
۷۶. و از ابوذرسروایت شده است که عده‌ای از مردم (تنگدست) عرض کردند: ای رسول خدا! صاحبان ثروت همه‌ی پاداش‌ها را با خود می‌برند! نماز می‌خوانند آن طور که ما می‌خوانیم، روزه می‌گیرند چنان که ما می‌گیریم، و از ثروت خود صدقه و زکات نیز می‌دهند؛ پیامبرصفرمودند: «مگر خداوند برای شما چیزهایی فراهم نیاورده است که به وسیله‌ی انجام دادن آنها صدقه و احسان کنید؟ در هریک بار «سبحان‌الله»، هریک بار «الله اکبر»، هریک بار «الحمد لله» و هریک بار «لا إله إلا الله» گفتن، و هر امر به معروف و هر نهی از منکر، و نیز در همبستری با زنانتان یک صدقه است!» گفتند: ای رسول خدا! آیا اگر یکی از ما شهوت خود را برآورده سازد، برای او اجر و پاداش دارد؟ پیامبرصفرمودند: «آیا کسی آن را از راه حرام (از طریق زنا) برآورده کند، برایش گناهی است؟ همچنان هم اگر آن را در راه حلال (راه مشروع زناشویی) به‌کار گیرد، دارای اجر و پاداش برای اوست» [۸۳].
۷۷- وعنه قال: قال لي النبيُّ صلى اللَّه عليه وآله وسلم: «لاَ تَحقِرنَّ مِن المعْرُوفِ شَيْئاً ولَوْ أنْ تلْقَى أخَاكَ بِوجهٍ طلِيقٍ» رواه مسلم.
۷۷. و از ابوذرسروایت شده است که پیامبرصبه من فرمودند: «هیچ کاری از کارهای نیک را کوچک نشمار؛ حتی این را که برادر (نسبی یا دینی و سببی) خود را با خوشرویی ملاقات کنی» [۸۴].
۷۸- عن أبی هريرةَ رضی الله عنه عن النَبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ غَدَا إِلَى المَسْجِدِ أو رَاحَ، أعدَّ اللَّهُ لَهُ في الجنَّةِ نُزُلاً كُلَّمَا غَدا أوْ رَاحَ» متفقٌ عليه.
۷۸. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوند برای کسی که ابتدای روز یا شب به مسجد می‌رود، به تعداد رفت و آمدهایش در روز یا شب، پذیرایی‌ها و نعمت‌هایی برای او در بهشت آماده می‌کند». [۸۵]
۷۹- عَنْ أبِي هُرَيرَةَ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ رسولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يا نِسَاءَ المُسْلِماتِ، لاَ تَحْقِرَنَّ جَارَةٌ لِجَارَتِهَا ولَوْ فِرْسِنَ شَاةٍ» متفقٌ عليه.
۷۹. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «ای زنان مسلمان! نباید زن همسایه‌ای (هدیه‌ی خود به) زن همسایه‌اش را کوچک بشمارد، اگر چه استخوان کف پای گوسفندی باشد» [۸۶].
۸۰- وعنه رضی الله عنه عن النبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «الإِيمَانُ بِضْعٌ وَسبْعُونَ، أوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً: فَأفْضَلُهَا قَوْلُ لاَ إلَهَ إلاَّ اللَّهُ، وَأدْنَاهَا إمَاطَةُ الأَذَى عنِ الطَّرِيقِ، وَالحيَاءُ شُعْبةٌ مِنَ الإِيمانِ» متفقٌ عليه.
۸۰. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «ایمان هفتاد و چند جزء یا شصت و چند جزء و قسمت است؛ و بالاترین آنها گفتن لا اله الا الله و پایین‌ترین آنها برطرف نمودن موجبات آزار و اذیت (خار و خاشاک و چیزهای دیگر) از سر راه است و حیا و شرم نیز جزئی از ایمان است» [۸۷].
۸۱- وعنه أنَّ رسولَ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بَيْنمَا رَجُلٌ يَمْشِي بطَريقٍ اشْتَدَّ علَيْهِ الْعَطشُ، فَوجد بِئْراً فَنزَلَ فيها فَشَربَ، ثُمَّ خرج فإِذا كَلْبٌ يَلْهَثُ يَأْكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَشِ، فقال الرَّجُلُ: لَقَدْ بلَغَ هَذَا الْكَلْبُ مِنَ العطشِ مِثْلَ الَّذِي كَانَ قَدْ بَلَغَ مِنِّي، فَنَزَلَ الْبِئْرَ فَملأَ خُفَّه مَاءً ثُمَّ أَمْسَكَه بِفيهِ، حتَّى رقِيَ فَسَقَى الْكَلْبَ، فَشَكَرَ اللَّهُ لَه فَغَفَرَ لَه. قَالُوا: يا رسولَ اللَّه! إِنَّ لَنَا في الْبَهَائِم أَجْراً؟ فَقَالَ: «في كُلِّ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أَجْرٌ» متفقٌ عليه.
۸۱. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «مردی از راهی می‌گذشت و تشنگی سختی به او دست داده بود، آنجا چاهی یافت، به داخل چاه رفت و آب نوشید و بیرون آمد، ناگهان متوجه سگی شد که از شدت تشنگی زبان از دهان بیرون آورده و خاک می‌خورد، (با خود) گفت: این سگ به حد تشنگی من رسیده است و دوباره در چاه رفت و موزه‌اش (کفش یا جوراب سفر) را از آب پر کرد و با دهان گرفت و از چاه بالا آمد و سگ را سیراب کرد، خدا از او خشنود شد و او را آمرزید»، اصحابصگفتند: ای رسول خدا! آیا در نیکی با حیوانات اجر و پاداشی وجود دارد؟ فرمودند: «در سیراب کردن هر موجود زنده‌ای، اجر و پاداشی می‌باشد» [۸۸].
۸۲-وَعَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَقَدْ رأَيْتُ رَجُلاً يَتَقَلَّبُ فِي الْجنَّةِ فِي شَجَرَةٍ قَطَعَهَا مِنْ ظَهْرِ الطَّريقِ كَانَتْ تُؤْذِيْ الْمُسْلِمِينَ». رواه مسلم
۸۲. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «مردی را دیدم که به‌خاطر آنکه درختی را که سبب آزار مسلمانان بود، از میان راه برداشت، در (نعمت‌های) بهشت (سرگرم بود و) گردش می‌نمود» [۸۹].
۸۳- وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ تَوَضَّأ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أتَى الْجُمُعَةَ، فَاسْتَمَعَ وَأنْصَتَ، غُفِر لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجُمُعَةِ وَزِيَادَةُ ثَلاثَةِ أيَّامٍ، ومَنْ مسَّ الْحَصَا فَقَدْ لَغَا» رواه مسلم.
۸۳. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «کسی که وضو بگیرد و آن را زیبا و کامل بگیرد و بعد به جمعه برود و (خطبه) را گوش دهد و ساکت باشد، گناهان (صغیره‌ی) او، تا ده روز آینده، آمرزیده می‌شود و هرکس (در هنگام خطبه و نماز) سنگریزه‌ای بردارد (و با آن بازی کند) کاری بیهوده در پیش گرفته (و جمعه‌اش کامل نیست) [۹۰].
۸۴- وَعَنْهُ أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إذَا تَوضَّأَ الْعبْدُ الْمُسْلِمُ أو الْمُؤْمِنُ، فغَسَلَ وجْهَهُ خَرَجَ مِنْ وَجْهِهِ كُلُّ خطِيئةٍ نَظَرَ إِلَيْهَا بِعَيْنِهِ مَعَ الْمَاءِ، أوْ مَعَ آخِر قَطْرِ الْماءِ، فَإِذَا غَسَل يَدَيْهِ خَرَجَ مِنْ يَدَيْهِ كُلُّ خَطِيْئَةٍ كَانَ بَطَشَتْهَا يَدَاهُ مَعَ الْمَاءِ أَو مَعَ آخِرِ قَطْرِ الْماءِ، فَإِذَا غَسَلَ رِجلَيْهِ خَرَجَتْ كُلُّ خَطِيْئَةٍ مَشَتْهَا رِجْلاُهُ مَعَ الْمَاءِ أَوْ مَعَ آخِرِ قَطْرِ الْمَاءِ حَتَّى يخْرُجَ نقِيًّا مِنَ الذُّنُوبِ» رواه مسلم.
۸۴. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرگاه بنده‌ی مسلمان یا مؤمن وضو گرفت و صورتش را شست، هر گناهی که با نظر چشمانش مرتکب شده با شستن آب و یا با آخرین قطره‌ی آن، پاک می‌شود و چون دستانش را شست، هر گناهی که با آنها مرتکب شده، با آب و یا با آخرین قطره‌ی آب، خارج و محو می‌گردد، تا آن که در حالی از وضو فارغ می‌شود که از گناهان، پاک و پاکیزه گشته است» [۹۱].
۸۵- وَعَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، والْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعةِ، وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ مُكَفِّرَاتٌ لِمَا بَيْنَهُنَّ إِذَا اجْتُنِبَتْ الْكَبائِرُ» رواه مسلم
۸۵. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «نمازهای پنج‌گانه و جمعه تا جمعه‌ی دیگر و رمضان تا رمضان دیگر، پاک‌کننده‌ی گناهان ما بین آنهاست به‌شرطی که از گناهان کبیره اجتناب شده باشد» [۹۲].
۸۶- عن أَبِي موسى الأشعري رضي اللَّه عنه قال: قال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ صَلَّى الْبَرْدَيْنِ دَخَلَ الْجَنَّةَ» متفقٌ عليه.
۸۶. از ابوموسی اشعریسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «آنکه بَردَین (نمازهای صبح و عصر) را اداء نماید به بهشت داخل می‌شود » [۹۳].
۸۷- وعنه قال: قال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا مرِضَ الْعبْدُ أَوْ سَافَرَ كُتِب لَهُ ما كانَ يَعْمَلُ مُقِيماً صَحِيْحاً» رواه البخاري.
۸۷. و از ابوموسی اشعریسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «وقتی که شخصی بیمار شد یا مسافرت کرد، برای او برابر هر عمل خیری که در زمان تندرستی و اقامت انجام می‌داده، نوشته می‌شود» [۹۴].
۸۸- عنْ جابرٍ رضي اللَّه عنه قال: قال رسولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «كُلُّ معرُوفٍ صدقَةٌ» رواه البخاري، ورواه مسلم مِن رواية حُذَيْفَةَ رضي اللَّه عنه.
۸۸. از جابرسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هر کار نیکی، صدقه است» [۹۵].
۸۹- وعنْهُ قال: قال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا إِلاَّ كَانَ مَا أُكِلَ مِنْهُ لَهُ صَدَقَةٌ، وَمَا سُرِقَ مِنْهُ لَهُ صَدَقَةٌ، وَلاَ يَرْزَؤُهُ أَحَدٌ إِلاَّ كَانَ لَهُ صَدَقَةٌ». رواه مسلم.
وفي رواية له: «لاَ يَغْرِسُ مُسْلِمٌ غَرْسًا، وَلاَ يَزْرَعُ زَرْعًا، فَيَأْكُلَ مِنْهُ إِنْسَانٌ وَلاَ دَابَّةٌ وَلاَ شَىْءٌ إِلاَّ كَانَتْ لَهُ صَدَقَةٌ».
۸۹. از جابرسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هر مسلمانی درختی بکارد، در برابر هر میوه‌ای که از آن خورده می‌شود، برای او صدقه‌ای محسوب می‌شود و آنچه که از آن دزدیده شود و مردم از آن کم کنند، برای او صدقه خواهد بود» [۹۶].
و در روایتی دیگر از او (مسلم) آمده است: «مسلمان نهالی نمی‌کارد و چیزی زراعتی نمی‌رویاند مگر آنکه هر انسان و جانور و موجودی که از آن بخورد برایش صدقه ای خواهد بود».
۹۰- عنْ عبدِ اللَّهِ بنِ عمرو بن العاص رضي اللَّه عنهما قال: قال رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَرْبعُونَ خَصْلةً أَعلاَهَا مَنِيحَةُ الْعَنْزِ، مَا مِنْ عَامَلٍ يَعْمَلُ بِخَصْلَةٍ مِنْها رَجَاءَ ثَوَابِهَا وتَصْدِيقَ موْعُودِهَا إِلاَّ أَدْخلَهُ اللَّهُ بِهَا الْجنَّةَ» رواه البخارى.
۹۰. از عبدالله بن عمرو بن عاص بروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «چهل خصلت وجود دارد که بهترین آنها، به امانت دادن میش (برای استفاده از شیر و پشم آن است) و هرکس که به امید ثواب و با ایمان کامل به وعده‌ی پاداش یک خصلت از آنها را انجام دهد، خداوند به خاطر آن او را به بهشت می‌برد» [۹۷].
۹۱- عَنْ عَدِىِّ بْنِ حَاتِمٍ -رضي الله عنه- قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَا مِنْكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ سَيُكَلِّمُهُ رَبُّهُ، لَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ تَرْجُمَانٌ، فَيَنْظُرُ أَيْمَنَ مِنْهُ فَلاَ يَرَى إِلاَّ مَا قَدَّمَ، وَيَنْظُرُ أَشْأَمَ مِنْهُ فَلاَ يَرَى إِلاَّ مَا قَدَّمَ، وَيَنْظُرُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَلاَ يَرَى إِلاَّ النَّارَ تِلْقَاءَ وَجْهِهِ، فَاتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ، فَمَنْ لَمْ يَجدْ فَبِكَلِمَة طيِّبَةٍ». متفق عليه.
۹۱. از عدی‌بن حاتمسروایت شده است که رسول خدا فرمودند: «پروردگار با تک‌تک افراد شما بدون واسطه صحبت خواهد کرد؛ و انسان چون به طرف راست خود بنگرد، جز اعمالی که قبلاً فرستاده است، چیزی نمی‌بیند و چون به طرف چپ نگاه کند، جز اعمالی که قبلاً فرستاده است، چیزی مشاهده نمی‌کند و در برابر خود تنها آتش دوزخ را می‌یابد؛ پس در بین خود و آتش دوزخ، حجاب و مانع بسازید، اگر چه به وسیله‌ی (بخشیدن) نصف خرمایی باشد و کسی که آن را نیز نیافت، با سخنی نیکو (و کلمه‌ای شیرین)، خود را از آتش حفظ نماید».
۹۲- عنْ أَنَسٍ رضي اللَّه قال: قال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللَّه لَيرْضَى عَنِ الْعَبْدِ أَنْ يَأْكُلَ الأَكْلَةَ فَيَحْمَدَهُ عَلَيْهَا، أَوْ يَشْرَبَ الشَّرْبَةَ فَيَحْمَدَهُ عَلَيْهَا» رواه مسلم.
۹۲. از انسسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوند حتماً از آن بنده که وقتی غذایی خورد، خدا را بر آن شکری گوید، یا وقتی که جرعه‌ای آب می‌نوشد، خدا را بر آن سپاس می‌کند، راضی و خشنود می‌شود» [۹۸].
۹۳- عن أَبِي موسى رضي اللَّه عنه، عن النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صدقةٌ» قال: أَرَأَيْتَ إِنْ لَمْ يَجِدْ؟ قالَ: «يعْمَل بِيَدَيْهِ فَيَنْفَعُ نَفْسَهُ وَيَتَصدَّقُ»: قَال: أَرَأَيْتَ إِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ؟ قَالَ: يُعِينُ ذَا الْحَاجَةِ الْملْهوفَ» قالَ: أَرأَيْت إِنْ لَمْ يسْتَطِعْ قالَ: «يَأْمُرُ بِالمَعْرُوفِ أَوِ الْخَيْرِ» قالَ: أَرأَيْتَ إِنْ لَمْ يفْعلْ؟ قالْ: «يُمْسِكُ عَنِ الشَّرِّ فَإِنَّهَا صدَقةٌ». متفقٌ عليه.
۹۳. از ابوموسیسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «بر هر مسلمانی صدقه واجب است»، ابوموسیسفرمود: اگر نیافت؟ فرمودند: «با دست خود کار کند، هم به خود نفع برساند و هم با آن صدقه بدهد»، فرمود: اگر قادر به کار نبود؟ فرمودند: «نیازمند دردمندی را یاری کند» فرمود: اگر قادر به آن نبود؟ فرمودند: «امر به کار نیک کند» فرمود: اگر این کار را نیز انجام نداد؟ فرمودند: «از بدی‌ها بپرهیزد که آن نیز صدقه است».
[۸۱] مسلم روایت کرده است؛ [ (۵۵۳) ]. [۸۲] در این حدیث، پیامبر اسلامصبه خوبی گستره‌ی وسعت اعمال خوب و بد را ترسیم فرموده است، از کوچک‌ترین کار خوب تا کوچک‌ترین کار بد و روشن است که در این میان چه اعمال زیادی می‌گنجد ـ ویراستاران. [۸۳] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۰۰۶)]. [۸۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۲۶)]. [۸۵] متفق علیه است؛ [ خ (۶۶۲)، م (۶۶۹) ]. [۸۶] متفق علیه است؛ [ خ (۲۵۶۶)، م (۱۰۳۰) ]. [۸۷] متفق علیه است؛ [ خ (۹)، م (۳۵) ]. [۸۸] متفق علیه است؛ [ خ (۲۳۶۳)، م (۲۲۴۴)، و (۲۲۴۵) ]. [۸۹] مسلم روایت کرده است؛ [ (۱۹۱۴) ]. [۹۰] مسلم روایت کرده است؛ [ (۸۵۷) ]. [۹۱] مسلم روایت کرده است؛ [ (۲۴۴) ]. [۹۲] مسلم روایت کرده است؛ [ (۲۳۳) ]. [۹۳] مسلم روایت کرده است؛ [ خ (۲۵۱)، م (۶۳۵) ]. [۹۴] بخاری روایت کرده است؛ [ (۲۹۹۶) ]. [۹۵] بخاری [ (۶۰۲۱) ] روایت کرده است و مسلم [ (۱۰۰۵) نیز از حذیفهسروایت کرده است]. [۹۶] هر دوی آنها [خ (۲۳۲۰)، م (۱۵۵۳)] از انسسروایت کرده است. [۹۷] متفق علیه است؛ [خ (۶۴۵۰) م (۱۰۱۶)]. [۹۸] مسلم روایت کرده است. [ (۲۷۳۴) ].