۲۳۶- باب فضل الذكر والحثِّ عليه
باب فضیلت ذکر و تشویق بر آن
قَالَ اللهُ تَعَالَی:
﴿وَلَذِكۡرُ ٱللَّهِ أَكۡبَرُۗ﴾[العنكبوت: ۴۵].
«قطعاً ذکر و یاد خداوند (از هرچیز دیگری) والاتر و بزرگ‌تر است».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ﴾[البقرة: ۱۵۲].
«مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵].
«پروردگارت را در دل خود، با فروتنی و هراس و آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمره‌ی غافلان نباش».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَثِيرٗا لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ١٠﴾[الجمعة: ۱۰].
«خدا را بسیار یاد کنید، تا شاید رستگار شوید».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿إِنَّ ٱلۡمُسۡلِمِينَ وَٱلۡمُسۡلِمَٰتِ... وَٱلذَّٰكِرِينَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا وَٱلذَّٰكِرَٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمٗا٣٥﴾[الأحزاب: ۳۵].
«مردان مسلمان و زنان مسلمان ... مردانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند و زنانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند، خداوند برای همه‌ی آنان آمرزش و پاداش بزرگی را فراهم ساخته است».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكۡرَةٗ وَأَصِيلًا٤٢﴾[الأحزاب: ۴۱-۴۲].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بسیار خدای را یاد کنید و بامدادان و شامگاهان به تسبیح و تقدیس او بپردازید».
آیات در این مورد فراوان ومعلوم هستند.
۷۹۹- وعَنْ أبي هُريرةَ، رضي اللَّه عنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «كَلِمَتَانِ خَفِيْفَتَانِ عَلَى اللِّسَانِ، ثَقِيْلَتَانِ في الْمِيْزَانِ، حَبِيْبَتَانِ إِلَى الرَّحْمَنِ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِيْمِ». متفقٌ عليهِ.
۷۹۹. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «دو کلمه هستند که بر زبان سبک و در ترازوی اعمال سنگین و نزد خداوند محبوب می‌باشند: سُبْحَانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ: سپاس و ستایش خداوند پاک و منزه را به جای می‌آورم و خداوند با عظمت را به پاکی یاد می‌کنم» [۷۷۹].
۸۰۰- وَعَنْهُ أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ، في يَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ كَانَتْ لَهُ عَدْلَ عَشْرِ رِقَابٍ وكُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنَةٍ، وَمُحِيَتْ عَنْهُ مِائَةُ سَيِّئَةٍ، وَكَانَتْ لَهُ حِرْزاً مِنَ الشَّيْطَانِ يَوْمَهُ ذَلِكَ حَتَّى يُمْسِي، وَلَمْ يَأْتِ أَحَدٌ بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ إِلاَّ رَجُلٌ عَمِلَ أكْثَرَ مِنْهُ. وقال: «مَنْ قَالَ: سُبْحَانَ الله وَبِحَمْدِهِ، في يَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ خَطَايَاهُ، وَإنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ البَحْرِ». متفقٌ عَلَيْهِ.
۸۰۰. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرکس در هر روز صدبار این دعا را بخواند: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیك لَهُ، لَهُ الْمُلْك، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کلِّ شَْءٍ قَدِیرٌ: هیچ معبودی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر چیزی و هر کاری تواناست»، ثوابش برای او معادل ثواب آزاد کردن ده برده است و برای او صد کار نیک نوشته و صد گناه از او پاک می‌گردد و آن روز تا غروب از شر شیطان محفوظ و در امان است، و هیچ کس کاری بهتر از آن نکرده، مگر آن کس که بیشتر از او عمل کرده باشد». و نیز فرمودند: «هرکس در روز، صد مرتبه بگوید: سُبْحَانَ الله وَبِحَمْدِهِ: پاک و منزه از هر عیبی خدای یکتاست و من او را سپاس و ستایش می‌کنم»، گناهان او پاک می‌شوند، اگرچه به اندازه‌ی کف دریاها (زیاد) باشد» [۷۸۰].
۸۰۱- وعَنْ سعْدِ بنِ أبي وقَّاصٍ رضي اللَّه عنْهُ قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: عَلِّمْنِيْ كَلاَماً أَقُولُهُ. قَالَ: قُلْ: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، اللهُ أكْبَرُ كَبِيْراً، وَالحَمْدُ للهِ كَثِيْراً، وَسُبْحَانَ اللهِ رَبِّ العَالَمِيْنَ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ العَزِيْزِ الْحَكِيْمِ» قَالَ: فهؤُلاءِ لِرَبِّي، فَمَا لِي؟ قَالَ: «قُلْ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي، وَارْحَمْنِي وَاهْدِنِي، وَارْزُقْنِي». رواه مسلم.
۸۰۱. از سعد ابن ابی وقاص ـسـ روایت شده است که فرمود: شخص اعرابی نزد پیامبرصآمد و عرض کرد: سخنی به من یاد بده که آن را بگویم، فرمودند: «بگو: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیک لَهُ، اللهُ أکبَرُ کبِیراً، وَالحَمْدُ للهِ کثِیراً، وَسُبْحَانَ اللهِ رَبِّ العَالَمِینَ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ العَزِیزِ الْحَکیمِ: هیچ خدایی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، خداوندی که از هر بزرگی، بزرگ‌تر است، و سپاس و ستایش فراوان سزاوار او و از آن اوست، و پاک و منزه است پروردگار جهانیان، و هیچ‌کس را هیچ نیرویی برای انجام هیچ عملی نیست جز به اراده و امر خداوند بزرگ و حکیم»، آن مرد گفت: این‌ها برای خدای من است، برای خودم چه؟ فرمودند: «بگو: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی، وَارْحَمْنِی وَاهْدِنِی، وَارْزُقْنِی: بارخدایا! مرا بیامرز و بر من ببخشای و مرا هدایت نما و روزی عطا فرما» [۷۸۱].
۸۰۲- وعنْ ثوبانَ رضي اللَّه عنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا انْصَرَفَ مِنْ صَلاَتِهِ اسْتَغفَر ثَلاثاً، وقال: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، ومِنْكَ السَّلامُ، تَبَارَكْتَ يَا ذَا الْجَلاَلِ والإكْرَامِ» قِيْلَ للأَوْزاعي وهُوَ أَحَد رُواةِ الْحَدِيْثِ: كَيْفَ الاستِغْفَارُ؟ قَالَ: تَقُولُ: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ، أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ. رواهُ مسلم.
۸۰۲. از «ثوبان» ـسـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصهرگاه از نماز سلام می‌داد، سه مرتبه استغفار نموده، می‌فرمودند: اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، ومِنْک السَّلامُ، تَبَارَکتَ یا ذَا الْجَلاَلِ والإکرَامِ!: خداوندا! سلام (دهنده و گیرنده‌ی سلامت و آسایش) تو هستی و سلامت و آسایش از توست، تو با عظمتی و صفات جلال و جمالت بسیارند، ای دارای عظمت و بخشش! به «اوزاعی» ـ که از راویان حدیث است ـ گفته شد: استغفار چگونه است؟ «جواب داد: می‌گویی: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ، أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ: از خداوند طلب بخشش می‌کنم» [۷۸۲].
۸۰۳- وعَن الْمُغِيْرَةِ بن شُعْبةَ رضي اللَّه عَنْهُ أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا فَرِغَ مِنَ الصَّلاَةِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لاَ إِلهَ إلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ ولَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدْيْرٌ. اللَّهُمَّ لاَ مَانِعَ لِمَا أعْطَيْتَ، وَلاَ مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلاَ يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ» متفقٌ عليهِ.
۸۰۳. از مغیره بن شعبه ـسـ روایت شده است که پیامبرصوقتی که از نماز فارغ می‌شد و سلام می‌داد، می‌فرمودند: «لاَ إِلهَ إلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیك لَهُ، لَهُ الْمُلْك ولَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کلِّ شَيءٍ قَدْیرٌ. اللَّهُمَّ لاَ مَانِعَ لِمَا أعْطَیتَ، وَلاَ مُعْطِي لِمَا مَنَعْتَ، وَلاَ ینْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْك الْجَدُّ: هیچ خدایی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است و پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر همه چیز تواناست؛ خدایا! آن‌چه را که عطا کنی هیچ کسی نمی‌تواند رد کند یا جلو آن را بگیرد و آن‌چه را که منع می‌کنی هیچ کسی نمی‌تواند عطا کند و ثروت ثروتمند، به او نفعی نمی‌رساند (اگر خدا نخواهد)» [۷۸۳].
۸۰۴- وعَنْ عبد اللَّه بن الزُّبَيْرِ رضي اللَّه تعالى عنْهُما أنَّهُ كَانَ يَقُولُ دُبُرَ كُلِّ صَلاَةٍ، حِيْنَ يُسَلِّمُ: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ، لاَ إلهَ إِلاَّ اللهُ، وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إيَّاهُ، لَهُ النِّعْمَةُ وَلَهُ الفَضْلُ وَلَهُ الثَّنَاءُ الْحَسَنُ، لاَ إلهَ إِلاَّ اللهُ مُخْلِصِيْنَ لَهُ الدِّيْنَ وَلَوْ كَرِهَ الكَافِرُونَ» قَالَ ابْنُ الزُّبَيْرِ: وَكَانَ رَسُولُ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، يُهَلِّلُ بِهِنَّ دُبُرَ كُلِّ صَلاَةٍ. رواه مسلم.
۸۰۴. از عبدالله بن زبیر ـبـ روایت شده است که او در پایان هر نماز این دعا را می‌خواند: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ، لاَ إلهَ إِلاَّ اللهُ، وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إيَّاهُ، لَهُ النِّعْمَةُ وَلَهُ الفَضْلُ وَلَهُ الثَّنَاءُ الْحَسَنُ، لاَ إلهَ إِلاَّ اللهُ مُخْلِصِيْنَ لَهُ الدِّيْنَ وَلَوْ كَرِهَ الكَافِرُونَ: هیچ خدایی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است و پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر کاری تواناست و هیچ‌کس را هیچ نیرویی برای انجام هیچ عملی نیست جز به اراده و امر خدا؛ جز الله خدایی نیست و جز او را پرستش نمی‌کنیم، نعمت‌ها و بخشش‌ها و لطف‌ها از جانب او و سپاس و ستایش نیکو از آن اوست، هیچ معبودی جز الله نیست و خالصانه برای او عبادت و دینداری می‌کنیم، اگرچه کافران بدشان بیاید»، ابن زبیر می‌گوید: پیامبرصبعد از هر نماز فرض، با این تسبیحات ذکر و تهلیل می‌فرمود [۷۸۴].
۸۰۵- وعنْ أبی هريرة رضی الله عنهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ في دُبُرِ كُلِّ صَلاَةٍ ثَلاَثاً وثَلاَثِيْنَ، وَحَمِدَ اللَّهَ ثَلاثاً وثَلاَثِينَ، وَكَبَّرَ اللَّهَ ثَلاثاً وَثَلاَثِينَ وَقَالَ تَمَامَ الْمِائَةِ: لاَ إلهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، غُفِرَتْ خَطَايَاهُ وَإنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ البَحْرِ». رواهُ مسلم.
۸۰۵. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرکس بعد از هر نماز، ۳۳ بار سبحان الله، ۳۳ بار الحمدلله و ۳۳ بار الله اکبر بگوید و در آخر در سر عدد صد، بگوید: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیك لَهُ، لَهُ الْمُلْك وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کلِّ شَيءٍ قَدِیرٌ: هیچ معبودی جز الله نیست که تنها و بی‌شریک است، پادشاهی و سپاس و ستایش سزاوار او و از آن اوست و او بر هر چیزی و هر کاری تواناست، تمام گناهان او بخشیده می‌شود، اگرچه مانند کف دریاها (زیاد) باشد» [۷۸۵].
۸۰۶- وعنْ سعدِ بن أبي وقاص رضي عنْهُ أنَّ رَسُول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كانَ يَتَعوَّذُ دُبُرَ الصَّلَواتِ بِهَؤُلاَءِ الكلِمَاتِ: «اللَّهُمَّ إنِّيْ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْجُبْنِ والْبُخْلِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ أنْ أُرَدَّ إِلى أرْذَلِ العُمُرِ وَأعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيَا، وَأَعوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ» رواه البخاري.
۸۰۶. از سعد ابن ابی وقاص ـسـ روایت شده است که پیامبرصدر پایان نمازها با این کلمات به خدا پناه می‌برد و تعوذ می‌فرمودند: «اللَّهُمَّ إنِّيْ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْجُبْنِ والْبُخْلِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ أنْ أُرَدَّ إِلى أرْذَلِ العُمُرِ وَأعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيَا، وَأَعوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ: بارخدایا! من از ترس و حسد و خست و از این که به پیری ناقص‌کننده‌ی عقل و نیرو برسم و از فتنه‌ی دنیا و فتنه‌ی قبر به تو پناه می‌برم!» [۷۸۶].
۸۰۷- وعنْ معاذٍ رضي اللَّه عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَخَذَ بِيَدِهِ وَقَالَ: «يَا مُعَاذُ، وَاللَّهِ إنِّي لأُحِبُّكَ» فَقَالَ: «أُوصِيْكَ يَا مُعَاذُ لاَ تَدَعَنَّ في دُبُرِ كُلِّ صَلاَةٍ تَقُولُ: اللَّهُمَّ أعِنِّيْ عَلَى ذِكْرِكَ، وشُكْرِكَ، وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ». رواهُ أبو داود بإسناد صحيحٍ.
۸۰۷. از معاذسروایت شده است که پیامبرصدست او را گرفتند و فرمودند: «ای معاذ! به خدا سوگند، من تو را دوست دارم»، سپس فرمودند: «به تو وصیت می‌کنم ای معاذ که بعد از هر نماز، این دعا را بخوانی و آن را ترک نکنی: اللَّهُمَّ أعِنِّيْ عَلَى ذِكْرِكَ، وشُكْرِكَ، وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ: بار خدایا! مرا بر ذکر و شکر و نیکی عبادتت یاری ده» [۷۸۷].
۸۰۸- عنْ أبي هُريْرة رضي اللَّه عَنْهُ أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إذَا تَشَهَّدَ أَحدُكُمْ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْ أرْبَعٍ، يَقُولُ: اللَّهُمَّ إنِّيْ أعُوذُ بِكَ مِنْ عذَابِ جَهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ القَبْرِ، وَمِنْ فِتْنةِ الْمَحْيَا والْمَمَاتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ الْمَسِيْحِ الدَّجَّالِ». رواه مسلم.
۸۰۸. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرگاه یکی از شما تحیت و تشهد خواند، (در پایان آن) از چهار چیز به خدا پناه ببرد و بگوید: اللَّهُمَّ إنِّيْ أعُوذُ بِكَ مِنْ عذَابِ جَهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ القَبْرِ، وَمِنْ فِتْنةِ الْمَحْيَا والْمَمَاتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ الْمَسِيْحِ الدَّجَّالِ: خداوندا! من از عذاب دوزخ و عذاب قبر و از فتنه‌ی زندگی و مرگ و از شر فتنه‌ی مسیح دجال به تو پناه می‌برم» [۷۸۸].
۸۰۹- وعنْ عَلِيٍّ رضي اللَّه عنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَامَ إِلىَ الصَّلاةِ يَكُونُ مِنْ آخِر مَا يَقُولُ بَيْنَ التَّشَهُّدِ والتَّسْلِيمِ: «اللَّهمَّ اغفِرْ لِيْ مَا قَدَّمْتُ وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ ومَا أعْلَنْتُ، وَمَا أَسْرَفْتُ، وَمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّيْ، أَنْتَ الْمُقَدِّمُ، وَأَنْتَ الْمُؤَخِّرُ، لاَ إِلَهَ إلاَّ أنْتَ» رواه مسلم.
۸۰۹. از علی ـسـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصهنگامی که به نماز برمی‌خاست، از آخرین دعاهایی که بین تحیت و سلام می‌خواند، این بود: «اللَّهمَّ اغفِرْ لِيْ مَا قَدَّمْتُ وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ ومَا أعْلَنْتُ، وَمَا أَسْرَفْتُ، وَمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّيْ، أَنْتَ الْمُقَدِّمُ، وَأَنْتَ الْمُؤَخِّرُ، لاَ إِلَهَ إلاَّ أنْتَ: بار خدایا! گناهان گذشته و آینده‌ی من و گناهانی که پنهان و آشکارا انجام داده‌ام، و زیاده‌روی‌های من، و هر آن‌چه را که تو از من بهتر می‌دانی و از من سر زده است، بیامرز که پیش برنده و به عقب اندازنده تو هستی و خدایی جز تو نیست» [۷۸۹].
۸۱۰- وعنْ عائشةَ رضي اللَّه عنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُكْثِرُ أَنْ يَقُولَ في رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ: سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيْ» متفقٌ عليهِ.
۸۱۰. از عایشه ـلـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصدر رکوع و سجودش زیاد می‌فرمودند: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيْ: بارخدایا! تو پاک و منزه هستی، ای پروردگار ما! و به سپاس و ستایش تو مشغولم، پروردگارا! مرا بیامرز!» [۷۹۰].
۸۱۱- وَعَنْهَا أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كانَ يَقُولُ في رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ: «سُبُّوحٌ قدُّوسٌ رَبُّ الْمَلاَئِكَةِ وَالرُّوحِ» رواه مسلم.
۸۱۱. از عایشه ـلـ روایت شده است که پیامبرصدر رکوع و سجودش می‌فرمودند: «سُبُّوحٌ قدُّوسٌ رَبُّ الْمَلاَئِكَةِ وَالرُّوحِ: (خداوند)، بسیار منزه و بی‌عیب و بسیار پاک، و پروردگار فرشتگان و جبرئیل است» [۷۹۱].
۸۱۲- وعَنِ ابن عَبَّاسٍ رضي اللَّه عنْهُما أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «فَأَمَّا الرُّكُوعُ فَعَظِّمُوا فِيْهِ الرَّبَّ، وأمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا في الدُّعَاءِ فَقَمِنٌ أنْ يُسْتَجَابَ لَكُمْ» رواه مسلم.
۸۱۲. از ابن عباس ـبـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «در رکوع، خداوند عزوجل را به عظمت و بزرگی یاد کنید؛ و در سجده، در دعا کردن بکوشید که سزاوار و شایسته است که دعای شما (در آن) قبول شود» [۷۹۲].
۸۱۳- وعن أبي هريرةَ رضي اللَّه عَنْهُ أنَّ رسُولَ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعبْدُ مِنْ رَبِّهِ وَهُوَ سَاجِدٌ، فَأَكْثِرُوا الدُّعَاءَ» رواهُ مسلم.
۸۱۳. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «نزدیک‌ترین حالتی که بنده به خدایش نزدیک باشد، حالت سجده است، پس (در سجده) بسیار دعا بخوانید» [۷۹۳].
۸۱۴- وعَنْ أُمِّ المؤمنينَ جُوَيْرِيَةَ بنتِ الحارِثِ رضي اللَّه عَنْها أنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهَا بُكْرَةً حِيْنَ صَلَّى الصُّبْحَ وَهِيَ فِيْ مَسْجِدِهَا، ثُمَّ رَجَعَ بَعْدَ أَنْ أَضْحَى وَهِيَ جَالِسَةٌ فَقَالَ: «مَا زِلْتِ عَلَى الْحَالِ الَّتِيْ فَارَقْتُكِ عَلَيْهَا؟ قَالَتْ: نَعَمْ، فَقَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَقَدْ قُلْتُ بَعْدَكِ أرْبَعَ كَلِمَاتٍ ثَلاثَ مَرَّاتٍ، لَوْ وُزِنَتْ بِمَا قُلْتِ مُنْذُ اليَوْمِ لَوَزَنَتْهُنَّ: سُبْحَانَ الله وَبِحَمْدِهِ عَدَدَ خَلْقِهِ، وَرِضَا نَفْسِهِ، وَزِنَةَ عَرْشِهِ، وَمِدَادَ كَلِمَاتِهِ». رواه مسلم.
۸۱۴. از أم‌‌المؤمنین جویریه دختر حارث ـلـ روایت شده است که پیامبرصیک روز صبح زود موقعی که نماز صبح را به جای آورد، از نزد او بیرون رفت و جویریه در جای نماز خود (به نماز و ذکر نشسته) بود و بعد از آن که چاشت شد، بازگشت در حالی که جویریه هم‌چنان نشسته بود، پیامبرصخطاب به او فرمودند: «(من بازگشتم و) تو هم‌چنان بر حالت قبلی خودت هستی»، گفت: بله، پیامبرصفرمودند: «من بعد از (رفتن از پیش) تو چهار کلمه را سه بار گفته‌ام که اگر با آن‌چه امروز از صبح گفته‌ای، وزن شود، سنگین‌تر خواهد بود: سُبْحَانَ الله وَبِحَمْدِهِ عَدَدَ خَلْقِهِ، وَرِضَا نَفْسِهِ، وَزِنَةَ عَرْشِهِ، وَمِدَادَ کلِمَاتِهِ: خدا را به تعداد مخلوقاتش، و به قدرت رضایت او و وزن عرش او و مرکب نوشتن کلمات او به پاکی و تنزیه یاد می‌کنم» [۷۹۴].
۸۱۵- وعنْ أبي مُوسَى الأشعريِّ، رضي اللَّه عنهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «مَثَلُ الَّذِيْ يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذِيْ لاَ يَذْكُرُهُ، مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ» رواهُ مسلم والبخاري.
۸۱۵. از ابوموسی اشعری ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «مثال کسی که پروردگار خود را یاد می‌کند و کسی که او را یاد نمی‌کند، مثال زنده و مرده است» [۷۹۵].
۸۱۶- وعنْ أبي هُريرةَ، رضي اللَّه عنْهُ، أنَّ رَسُولَ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَقُولُ اللَّه تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِيْ بِيْ، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِيْ، فَإنْ ذَكَرَنِيْ فِيْ نَفْسِهِ، ذَكَرْتُهُ في نَفْسِيْ، وَإنْ ذَكَرَني في مَلإٍ، ذكَرْتُهُ في مَلإٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ» متَّفقٌ عليهِ.
۸۱۶. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوند متعال می‌فرماید: من با گمان بنده‌ام نسبت به من، همراهم (با او چنان رفتار می‌کنم که او گمان می‌برد) و در هر جا مرا یاد کند، (با توفیق و هدایت خود) با او خواهم بود؛ اگر او مرا در دل خود یاد کند، من نیز او را پیش خودم یاد می‌کنم و اگر در حضور جمعی مرا یاد کند، در جمعی بهتر از جمع ایشان، او را یاد خواهم کرد» [۷۹۶].
۸۱۷- وعَنْهُ قال: قالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «سَبَقَ الْمُفَرِّدُونَ» قَالُوا: وَمَا الْمُفَرِّدُونَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «الذَّاكِرُونَ اللَّهَ كَثيراً والذَّاكِراتُ» رواه مسلم.
۸۱۷. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «مفردان سبقت گرفتند و برنده شدند»، گفتند: ای رسول خدا! مفردان چه کسانی هستند؟ فرمودند: «مردان و زنانی که بسیار خدا را یاد می‌کنند» [۷۹۷].
۸۱۸- وعنْ أَبي مُوسى رضي اللَّه عنْه قَالَ: قَالَ لي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلاَ أَدُلُّكَ عَلَى كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؟» فَقُلْتُ: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ» متفقٌ عليه.
۸۱۸. از ابوموسی اشعری ـسـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصبه من فرمودند: «آیا تو را به گنجی از گنج‌های بهشت راهنمایی کنم؟» گفتم: بله، ای رسول خدا! فرمودند: «لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ» [۷۹۸].
(به احادیث شماره: ۷۴ و ۷۶ مراجعه شود).
[۷۷۹] متفق علیه است؛ [خ (۶۶۸۲)، م (۲۶۹۴)]. [۷۸۰] متفق علیه است؛ [خ (۶۴۰۳)، م (۲۶۹۱)]. [۷۸۱] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۶)]. [۷۸۲] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۱)]. [۷۸۳] متفق علیه است؛ [خ (۸۴۴)، م (۵۹۳)]. [۷۸۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۴)]. [۷۸۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۹۷)]. [۷۸۶] بخاری روایت کرده است؛ [(۶۳۷۰)]. [۷۸۷] ابوداود [(۱۵۲۲)] به اسناد صحیح روایت کرده است. [این حدیث قبلاً هم به شماره‌ی ۳۸۴، آمده است]. [۷۸۸] مسلم روایت کرده است؛ [(۵۸۸)]. [۷۸۹] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۷۱)]. [۷۹۰] متفق علیه است؛ [خ (۸۱۷)، م (۴۸۴)]. [۷۹۱] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۸۷)]. [۷۹۲] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۷۹)]. [۷۹۳] مسلم روایت کرده است؛ [(۴۸۲)]. [۷۹۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۲۶)]. [۷۹۵] بخاری ومسلم روایت کرده اند؛ [خ(۶۴۰۷)]. [۷۹۶] متفق علیه است؛ [خ (۷۴۰۵)، م (۲۶۷۵)]. [۷۹۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۷۶)]. [۷۹۸] متفق علیه است؛ [(۶۴۰۹)، م (۲۷۰۴)].