گلچینی از ریاض الصالحین

۲۳۳- بابُ فضل العلم تعلّما وتعليما لله
باب فضیلت تعلیم وتعلم برای خدا

قَالَ اللهُ تَعَالَی:

﴿وَقُل رَّبِّ زِدۡنِي عِلۡمٗا١١٤﴾[طه: ۱۱۴].

«(ای پیامبرص!) بگو: پروردگارا! بر دانشم بیفزا».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلَّذِينَ يَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَۗ﴾[الزمر: ۹].

«(ای پیامبرص) بگو: آیا کسانى که معرفت و دانش دارند و کسانى که بى‏بهره از معرفت و دانش‏اند، یکسانند؟».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿يَرۡفَعِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ دَرَجَٰتٖۚ﴾[المجادلة: ۱۱].

«خداوند، کسانی از شما را که ایمان آورده‌اند و کسانی را که بهره‌ای از علم یافته‌اند، به درجات والایی رفعت می‌بخشد».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ﴾[فاطر: ۲۸].

«تنها بندگان دانا و عالم، از خدا ترس آمیخته با تعظیم و تقوا دارند».

۷۸۲- وعَنْ مُعاوِيةَ، رضي اللَّه عنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ يُرِدِ اللَّهُ بِهِ خَيْراً يُفَقِّهْهُ في الدِّيْنِ» متفقٌ عليه.

۷۸۲. از معاویه ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوند نسبت به هرکس اراده‌ی خیری داشته باشد، او را در دین عالم می‌گرداند» [۷۶۲].

۷۸۳- وعن عبدِ اللَّه بن عمرو بن العاص، رضي اللَّه عَنْهُما، أنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بَلِّغُوا عَنِّي ولَوْ آيَةً، وَحَدِّثُوا عَنْ بَنِيْ إسْرَائِيلَ وَلاَ حَرَجَ، وَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ» رواه البخاري.

۷۸۳. از عبدالله بن عمرو بن عاص ـبـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «از من نقل و تبلیغ کنید و به مردم برسانید حتی اگر یک آیه هم باشد، و از بنی‌اسراییل هم (آن‌چه را درست می‌دانید) نقل کنید و گناهی ندارد و هرکس عمداً دروغی بر من ببندد، باید جایگاهش را از دوزخ آماده کند» [۷۶۳].

۷۸۴- وعنْ أبي هُريرةَ، رضي اللَّه عَنْهُ، أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «وَمَنْ سَلَكَ طَرِيْقاً يَلْتَمِسُ فِيْهِ عِلْماً، سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ بِهِ طَرِيقاً إلى الْجَنَّةِ» رواهُ مسلمٌ.

۷۸۴. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرکس راهی را برای جستجوی علم در پیش بگیرد، خداوند با آن راهی به سوی بهشت، برای او هموار می‌نماید» [۷۶۴].

۷۸۵- وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلاَّ مِنْ ثَلاَثٍ: صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ» رواهُ مسلمٌ.

۷۸۵. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «وقتی انسان بمیرد، ثواب عمل او (جز از سه مورد) قطع می‌شود: (۱) صدقه‌ای جاریه و همیشگی؛ (۲) علمی که از آن بهره گرفته شود؛ (۳) فرزند صالحی که برای او دعای خیر کند» [۷۶۵].

۷۸۶- وعَنْ أبي أُمَامة، رضي اللَّه عنْهُ، أنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِيْ عَلَى أَدْنَاكُمْ» ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إنَّ اللَّهَ وَملائِكَتَهُ وَأَهْلَ السَّمَوَاتِ والأَرْْضِ حَتَّى النَّمْلَةَ في جُحْرِهَا وَحَتَّى الْحُوتَ لَيُصَلُّونَ عَلَى مُعَلِّمِي النَّاسِ الْخَيْرَ» رواهُ الترمذي وقالَ: حَديثٌ حَسنٌ.

۷۸۶. از ابوامامه ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «برتری عالم بر عابد، مانند برتری من بر پایین‌ترین و کم‌ترین شماست» و سپس فرمودند: «خدا و فرشتگان او و ساکنان آسمان و زمین، حتی مورچه در سوراخ خود و حتی ماهی، بر آموزنده‌ی خیر و معلم نیکی به مردم، صلوات می‌فرستند و دعای خیر می‌کنند» [۷۶۶].

۷۸۷- وعنِ ابن مسْعُودٍ، رضي اللَّه عنْهُ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «نَضَّرَ اللَّهُ امْرَءاً سَمِعَ مِنَّا شَيْئاً، فبَلَّغَهُ كَمَا سَمِعَهُ، فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أَوْعَى مِنْ سَامِع». رواهُ الترمذيُّ وقال: حديثٌ حَسنٌ صَحيحٌ.

۷۸۷. از ابن مسعود ـسـ روایت شده است که فرمود: از پیامبرصشنیدم که می‌فرمودند: «خداوند شاد کند کسی را که از ما چیزی شنید و هم‌چنان که شنیده، تبلیغ کرد و چه بسا کسی که به او تبلیغ می‌شود، از شنونده آگاه‌تر و نگهدارنده‌تر به مقاصد ارزشمند معانی باشد» [۷۶۷].

۷۸۸- وعن أبي هُريرةَ، رضي اللَّه عنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ سُئِل عَنْ عِلْمٍ فَكَتَمَهُ، أُلْجِمَ يَومَ القِيَامَةِ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ». رواهُ أبو داود والترمذي، وقال: حديثٌ حسنٌ.

۷۸۸. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرکس از او سؤالی از علم (دین) بشود و او جواب آن را بپوشاند (و بداند و نگوید)، روز قیامت، به لگامی از آتش، لگام خواهد شد» [۷۶۸].

۷۸۹- وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ تَعلَّمَ عِلْماً مِمَّا يُبْتَغَى بِهِ وَجْهُ اللَّهِ عزوَجَلَّ لاَ يَتَعلَّمُهُ إلاَّ لِيُصِيْبَ بِهِ عَرَضاً مِنَ الدُّنْيَا لَمْ يَجِدْ عَرْفَ الْجَنَّةِ يَوْمَ القِيَامَةِ» يعني: ريحها، رواه أبو داود بإسناد صحيح.

۷۸۹. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «کسی که تنها برای آن که از مال دنیا بهره‌ای بیابد، علمی از علومی را که رضای خداوند عزوجل در آنها طلب می‌شود، بیاموزد، بوی بهشت را در روز قیامت نمی‌یابد» [۷۶۹].

۷۹۰- وعنْ عبدِ اللَّه بن عمرو بن العاص رضي اللَّه عَنهُما قَالَ: سَمِعتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إنَّ اللَّهَ لاَ يقْبِضُ العِلْمَ انْتِزَاعاً يَنْتَزِعُهُ مِنَ النَّاسِ، وَلَكِنْ يَقْبِضُ العِلْمَ بِقَبْضِ العُلَمَاءِ حَتَّى إِذَا لَمْ يُبْقِ عَالِماً، اتَّخَذَ النَّاسُ رُؤوساً جُهَّالاً فَسُئِلُوا، فَأفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ، فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا» متفقٌ عليه.

۷۹۰. از عبدالله بن عمرو بن عاص ـبـ روایت شده است که فرمود: از پیامبرصشنیدم که می‌فرمودند: «خداوند علم را با برچیدن آن از میان مردم نمی‌گیرد، بلکه با گرفتن (و مرگ) علما، علم را می‌گیرد و برمی‌چیند، تا آن‌گاه که عالمی را باقی نمی‌گذارد و مردم، رؤسای جاهلی برمی‌گیرند که از ایشان سؤال می‌شود و آنان بدون آگاهی فتوا می‌دهند، خود گمراهند و دیگران را نیز گمراه می‌کنند» [۷۷۰].

(به حدیث : ۱۲۰ و ۳۳۱ مراجعه شود).

[۷۶۲] متفق علیه است؛ [خ (۷۱)، م (۱۰۳۷)]. [۷۶۳] بخاری روایت کرده است؛ [(۳۴۶۱)]. [۷۶۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۹)]. [۷۶۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۶۳۱)]. [۷۶۶] ترمذی [(۲۶۸۶)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۷۶۷] ترمذی [(۲۶۵۹)] روایت کرده و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۷۶۸] ابوداود [(۳۶۵۸)] و ترمذی [(۲۶۵۱)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۷۶۹] ابوداود [(۳۶۶۴)] به اسناد صحیح روایت کرده است. [۷۷۰] متفق علیه است؛ [خ (۱۰۰)، م (۲۶۷۳)].