۷۲- باب الحلم والأناة والرفق
باب بردباری و درنگ‌کردن و شکیبایی و سازگاری
قَالَ اللهُ تَعَالَی:
﴿وَٱلۡكَٰظِمِينَ ٱلۡغَيۡظَ وَٱلۡعَافِينَ عَنِ ٱلنَّاسِۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِينَ١٣٤﴾[آل عمران: ۱۳۴].
«کسانی که خشم خود را فرو می‌خورند و از مردم گذشت می‌کنند (و بدین وسیله در صف نیکوکاران جایگزین می‌شوند) وخداوند (هم) نیکوکاران را دوست دارد».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِينَ١٩٩﴾[الأعراف: ۱۹۹].
«عفو و گذشت داشته باش و به کار نیک امر کن و از نادانان چشم‌پوشی کن».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿وَلَا تَسۡتَوِي ٱلۡحَسَنَةُ وَلَا ٱلسَّيِّئَةُۚ ٱدۡفَعۡ بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِي بَيۡنَكَ وَبَيۡنَهُۥ عَدَٰوَةٞ كَأَنَّهُۥ وَلِيٌّ حَمِيمٞ٣٤ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ٱلَّذِينَ صَبَرُواْ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٖ٣٥﴾[فصلت: ۳۴-۳۵].
«نیکی و بدی یکسان نیست؛ (بدی را) با زیباترین شیوه پاسخ بده، نتیجه‌ی این کار آن خواهد شد که کسی که میان تو و او دشمنی است، به ناگاه همچون دوست مهربان صمیمی گردد. به این خوی نمی‌رسند و دارای آن نمی‌شوند، مگر کسانی که صبر و استقامت بورزند و به آن نمی‌رسند مگر کسانی که بهره‌ی بزرگی (از ایمان و ثواب و سعادت) داشته باشند».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ٤٣﴾[الشورى: ۴۳].
«و کسى که [با قدرت داشتن بر انتقام به اختیار خود] شکیبایى ورزد و [از انتقام] گذشت کند، بىتردید این از امورى است که ملازمت بر آن از کارهاى استوار وستوده است».
۳۷۴- وعن ابنِ عَبَّاسٍ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُما قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لأَشَجِّ عبْدِ الْقَيْس: «إِنَّ فَيكَ خَصْلَتَيْنِ يُحِبُّهُمَا اللَّهُ: الحِلْمُ وَالأَنَاةُ» رَواهُ مُسلم.
۳۷۴. و از ابن‌عباسبروایت شده است که پیامبرصخطاب به «اشج عبدالقیس»سفرمودند: «در تو دو خصلت وجود دارد که خداوند آنها را دوست دارد: بردباری و درنگ و تأنی کردن» [۳۶۵].
۳۷۵- وعن عائشة رضي اللَّه عنها قالت: قال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللَّهَ رفيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ في الأَمْرِ كُلِّه» متفقٌ عليه.
۳۷۵. و از حضرت عایشه لروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوند مهربان است و نرمخویی و مهربانی را در تمام کارها دوست دارد» [۳۶۶].
۳۷۶- وعن عائشة رضی الله عنها أَن النبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «إِنَّ الرِّفقَ لا يَكُونُ في شيءٍ إِلاَّ زَانَهُ، وَلا يُنْزَعُ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ شَانَهُ» رواه مسلم.
۳۷۶. و از حضرت عایشهلروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «نرمخویی و میانه‌روی و سازگاری در هر کاری عملی شود، آن‌کار را آراسته و بهتر می‌کند و از هر چیزی جدا شود، آن چیز را معیوب می‌نماید» [۳۶۷].
۳۷۷- وعن أبي هريرة رضي اللَّه عنه قال: بَالَ أَعْرَابيٌّ في الْمَسْجِدِ، فَقَامَ النَّاسُ إِلَيْهِ لِيَقَعُوا فِيهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: دَعُوهُ وَأَرِيقُوا عَلى بَوْلِهِ سَجْلاً مِنْ مَاءٍ، أَوْ ذَنُوباً مِن مَاءٍ، فَإِنَّما بُعِثْتُمْ مُيَسِّرِينَ ولَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ» رواه البخاري.
۳۷۷. و از ابوهریرهسروایت شده است که فرمود: اعرابی‌ای (بادیه‌نشینی) در مسجد ادرار کرد، مردم برخاستند که او را بزنند، که پیامبرصفرمودند: او را بگذارید (تا ادرارش را تمام کند) و یک سطل یا چند سطل آب بر محل ادرار او بریزید زیرا شما برانگیخته شده‌اید که آسانگیر باشید نه سختگیر» [۳۶۸].
۳۷۸- وعن أَنس رضي اللَّه عنه عن النبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «يسِّرُوا وَلا تُعَسِّروا، وَبَشِّرُوا وَلا تُنَفِّرُوا» متفقٌ عليه.
۳۷۸. و از انسسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «(در دعوت و تبلیغ و معاشرت با مردم) آسان بگیرید و سخت نگیرید و (مردم را) خوشحال کنید و مژده بدهید و با روی باز بپذیرید و (آنها را) از خود نرانید و متنفر نسازید» [۳۶۹].
۳۷۹- وعن جرير بن عبد اللَّه رضي اللَّه عنه قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ يُحْرَمِ الرِّفْقَ يُحْرَمِ الْخَيْرَ كُلَّهُ» رواه مسلم.
۳۷۹. و از جریربن عبدالله سروایت شده است که فرمود: از پیامبر صشنیدم که می‌فرمودند: «هر کس از نرمخویی و مدارا محروم گردد، از تمام نیکی‌ها محروم می‌شود» [۳۷۰].
۳۸۰- وعن أبي يعلَى شدَّاد بن أَوسٍ رضي اللَّه عنه، عن رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ كَتَبَ الإِحسَانَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ، فإِذا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا القِتْلَةَ وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذِّبْحَةَ وَلِيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرتَهُ وَلِيُرِحْ ذَبِيْحَتَهُ» رواه مسلم.
۳۸۰. و از ابویعلی شداد بن اوس سروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «همانا خداوند در همه چیز و هر کاری نیکوکاری و احسان را برای شما مقرر داشته و فرض کرده است، پس وقتی (کافری را در جنگ یا شخص مستحق قصاصی را) کشتید، نیکو بکشید (با زجر و بریدن اعضا و شکنجه توأم نباشد) و وقتی حیوانی را ذبح کردید، نیکو ذبح کنید و باید هرکدام از شما چاقویش را تیز کند و حیوانش را که می‌خواهد ذبح کند، (زود) راحت کند و او را نیازارد» [۳۷۱].
۳۸۱- وعن عائشة رضي اللَّه عنها قالت: مَا خُيِّرَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَ أَمْرَينِ قَطُّ إِلاَّ أَخَذَ أَيْسَرَهُمَا، مَا لَمْ يَكُنْ إِثماً، فَإِنْ كَانَ إِثماً كَانَ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنْهُ. ومَا انْتَقَمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِنَفْسِهِ فِيْ شَيْءٍ قَطُّ، إِلاَّ أَن تُنْتَهَكَ حُرْمَةُ اللَّهِ، فَيَنْتَقِمُ لِلَّهِ تعالى. متفقٌ عليه.
۳۸۱. و از حضرت عایشه لروایت شده است که فرمود: هرگاه پیامبرص در بین دو چیز (کار) مخیر می‌گردید، آسان‌ترین آنها را انتخاب می‌کرد، مادامی که گناه نبود و اگر گناه می‌بود، دورترین مردم از آن بود و نیز هیچ‌وقت در هیچ کاری برای خود انتقام نگرفت، مگر در کاری که حرمت حدود خدا شکسته می‌شد که در این صورت، به‌خاطر خدا انتقام می‌گرفت [۳۷۲].
۳۸۲- وعن ابن مسعود رضي اللَّه عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلاَ أُخْبرُكُمْ بِمَنْ يَحْرُمُ عَلَى النَّارِ أَوْ بِمَنْ تَحْرُمُ عَلَيْهِ النَّارُ؟ تَحْرُمُ عَلَى كُلِّ قَرِيبٍ هَيِّنٍ ليِّنٍ سَهْلٍ». رواه الترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ.
۳۸۲. از ابن‌مسعودسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «آیا به شما خبر ندهم از کسی که بدن او بر آتش حرام است؟ ـ یا: از کسی که آتش دوزخ بر او حرام است ـ آتش دوزخ، بر هر انسان مردمی، نرمخو، گشاده‌رو، آسانگیر و خوش‌برخوردی حرام است» [۳۷۳].
[۳۶۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۷)]. [۳۶۶] متفق علیه است؛ [خ (۶۰۲۴)، م (۲۱۶۵)]. [۳۶۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۵۹۴)]. [۳۶۸] بخاری روایت کرده است؛ [(۲۲۰)]. [۳۶۹] متفق علیه است؛ [خ (۶۹)، م (۱۷۳۴)]. [۳۷۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۵۹۲)]. [۳۷۱] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۹۵۵)]. [۳۷۲] متفق علیه است؛ [خ (۳۵۶۰)، م (۲۳۲۷)]. [۳۷۳] ترمذی روایت کرده است؛ [(۲۴۹۰)] و گفته است: حدیثی حسن است.