۲۴۰- باب الذكر عند الصباح والمساء
باب ذکر در هنگام صبح و غروب
قَالَ اللهُ تَعَالَی:
﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵].
«پروردگارت را در دل خود، با فروتنی و هراس و آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمره‌ی غافلان نباش».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ غُرُوبِهَاۖ﴾[طه: ۱۳۰].
«قبل از طلوع آفتاب و پیش از غروب آن به حمد خداوند، وی را تسبیح کن».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ بِٱلۡعَشِيِّ وَٱلۡإِبۡكَٰرِ٥٥﴾[غافر: ۵۵].
«بامدادان و شامگاهان به سپاس و ستایش پروردگارت بپرداز».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿فِي بُيُوتٍ أَذِنَ ٱللَّهُ أَن تُرۡفَعَ وَيُذۡكَرَ فِيهَا ٱسۡمُهُۥ يُسَبِّحُ لَهُۥ فِيهَا بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ٣٦ رِجَالٞ لَّا تُلۡهِيهِمۡ تِجَٰرَةٞ وَلَا بَيۡعٌ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِ﴾[النور: ۳۶-۳۷].
«در خانه‌هایی که خداوند اجازه داده است، برافراشته شوند و در آنها نام خدا ذکر شود، در آنها بامدادان و شامگاهان به تسبیح و تقدیس خداوند متعال می‌پردازند، مردانی که بازرگانی و معامله‌ای، آنان را از یاد خدا غافل نمی‌سازد».
وَقَالَ تَعَالَی:
﴿إِنَّا سَخَّرۡنَا ٱلۡجِبَالَ مَعَهُۥ يُسَبِّحۡنَ بِٱلۡعَشِيِّ وَٱلۡإِشۡرَاقِ١٨﴾[ص: ۱۸].
«ما کوه‌ها را با او (داود) هم آوا کردیم که بامدادان و شامگاهان به تسبیح و تقدیس (خداوند متعال) می‌پرداختند».
۸۲۵- وعنْ أَبي هريرة رضي اللَّه عنهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ قَالَ حِينَ يُصْبِحُ وَحِيْنَ يُمْسِيْ: سُبْحانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ لَمْ يَأْتِ أَحَدٌ يَوْمَ القِيَامَةِ بأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ، إِلاَّ أَحَدٌ قَالَ مِثْلَ مَا قَالَ أَوْ زَادَ» رواهُ مسلم.
۸۲۵. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرکس (همیشه) هنگام صبح و غروب صدبار بگوید: سُبْحانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، هیچ‌کس در قیامت عملی بزرگ‌تر و باارزش‌تر از عمل او نمی‌آورد جز کسی که مثل او یا بیشتر از او گفته باشد» [۸۰۴].
۸۲۶- وعَنهُ قال: جاءَ رجُلٌ إِلى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَا لَقِيتُ مِنْ عَقْرَبٍ لَدَغَتْنِيْ البَارِحَةَ، قَالَ: «أَمَا لَو قُلْتَ حِينَ أمْسَيْتَ: أَعُوذُ بِكَلمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، لم تَضُرَّك» رواه مسلم.
۸۲۶. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که فرمود: مردی نزد پیامبرصآمد و گفت: ای رسول خدا! دیشب از عقربی که مرا نیش زد سخت آزرده شدم، پیامبرصفرمودند: «اگر هنگام غروب می‌گفتی: أَعُوذُ بِکلمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ: پناه می‌برم به کلمات تامه‌ی خداوند از آن‌چه آفریده است، به تو ضرری نمی‌رسانید» [۸۰۵].
۸۲۷- وعنهُ أَنَّ أَبا بَكرٍ الصِّدِّيقَ، رضيَ اللَّه عنه، قال: يَا رَسُولَ اللَّهِ مُرْنِي بِكَلمَاتٍ أَقُولُهُنَّ إِذَا أَصْبَحْتُ وإِذَا أَمْسَيتُ، قَالَ: قُلْ: «اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَواتِ والأَرْضِ، عَالِمَ الغَيْبِ وَالشَّهَادةِ، ربَّ كُلِّ شَيْءٍ وَمَلِيكَهُ. أَشْهَدُ أَن لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسِيْ وَشَرِّ الشَّيْطَانِ وَشِرْكِهِ» قَالَ: «قُلْهَا إِذَا أَصْبَحْتَ، وَإِذَا أَمْسَيْتَ، وإِذا أَخذْتَ مَضْجِعَكَ» رواه أبوداود والترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ صحيحٌ.
۸۲۷. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که فرمود: ابوبکر صدیق ـسـ فرمودند: ای رسول خدا! کلماتی را به من یاد ده که هنگام صبح و غروب بگویم، فرمودند: «بگو: اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَواتِ والأَرْضِ، عَالِمَ الغَیبِ وَالشَّهَادةِ، ربَّ کلِّ شَيءٍ وَمَلِیکهُ. أَشْهَدُ أَن لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَعُوذُ بِك مِنْ شَرِّ نَفْسِي وَشَرِّ الشَّیطَانِ وَشِرْکهِ: بارخدایا! ای آفریننده و گسترنده‌ی آسمان‌ها و زمین! ای داننده‌ی پنهان و آشکار! ای پروردگار و مالک همه‌چیز! شهادت می‌دهم که جز تو خدایی نیست، پناه می‌جویم به تو از شر نفس خود و از شر ابلیس و شرک او»، سپس فرمودند: «این دعا را هنگام صبح و غروب و رفتن به رختخواب بخوان» [۸۰۶].
۸۲۸- وعَن ابْن مَسْعُودٍ رضي اللَّه عنهُ قَالَ: كَانَ نَبِيُّ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَمْسَى قَالَ: «أَمْسَيْنَا وأمْسَى الْمُلْكُ للهِ، والْحَمْدُ للهِ، لا إلهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَريكَ لَهُ» قَالَ الراوي: أَرَاهُ قَالَ فِيهِنَّ : «لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدير، رَبِّ أسْألُكَ خَيْرَ مَا في هذِهِ اللَّيْلَةِ وَخَيْرَ مَا بَعْدَهَا، وَأعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا في هذِهِ اللَّيْلَةِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهَا، رَبِّ أعُوذُ بِكَ مِنَ الكَسَلِ، وَسُوءِ الكِبَرِ، رَبِّ أعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابٍ في النَّارِ، وَعَذَابٍ في القَبْرِ». وَإذَا أصْبَحَ قَالَ ذَلِكَ أيضاً: «أصْبَحْنَا وأصْبَحَ الْمُلْكُ للهِ». رواه مسلم.
۸۲۸. از ابن مسعود ـسـ روایت شده است که پیامبرصهنگام غروب می‌فرمودند: «أَمْسَيْنَا وأمْسَى الْمُلْكُ للهِ، والْحَمْدُ للهِ، لا إلهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَريكَ لَهُ: غروب کردیم و فرمانروایی و پادشاهی هم‌چنان از آن خداوند است، و سپاس و ستایش از آن اوست، و هیچ خدایی جز او نیست و تنها و بی شریک است»، راوی می‌گوید: به نظرم پیامبرصدر آن ذکر می‌فرمودند: «لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدير، رَبِّ أسْألُكَ خَيْرَ مَا في هذِهِ اللَّيْلَةِ وَخَيْرَ مَا بَعْدَهَا، وَأعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا في هذِهِ اللَّيْلَةِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهَا، رَبِّ أعُوذُ بِكَ مِنَ الكَسَلِ، وَسُوءِ الكِبَرِ، رَبِّ أعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابٍ في النَّارِ، وَعَذَابٍ في القَبْرِ: ملک و سپاس و ستایش سزاوار اوست و او بر هر کاری تواناست، خدایا! منفعت و نیکی‌های این شب و اوقات بعد از آن را از تو می‌خواهم و پناه می‌برم به تو از شر آن‌چه در این شب است و شر اوقات بعد از آن، پروردگارا! پناه می‌برم به تو از سستی و کسالت و پیری بد، پناه می‌برم به تو از عذاب دوزخ و عذاب قبر»، چون صبح می‌شد نیز آنها را تماماً بیان و در اول آن می‌فرمودند: «أصْبَحْنَا وأصْبَحَ الْمُلْكُ للهِ: صبح کردیم و فرمانروایی و پادشاهی هم‌چنان از آن خداوند است» [۸۰۷].
۸۲۹- وعنْ عبدِ اللَّهِ بنِ خُبَيْبٍ رضي اللَّه عَنْهُ قَالَ: قَالَ لي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «اقْرَأْ: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ، والْمُعَوِّذَتَيْنِ حِيْنَ تُمْسِيْ وَحِيْنَ تُصْبِحُ، ثَلاَثَ مَرَّاتٍ تَكْفِيْكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ».رواهُ أَبو داود والترمذي وقال: حديثٌ حسن صحيح.
۸۲۹. از عبدالله بن خُبیب ـسـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصبه من فرمودند: ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١﴾، و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١﴾، و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١﴾را موقع غروب و موقع صبح، سه بار بخوان، تو را از همه چیز کفایت می‌کند» [۸۰۸].
۸۳۰- وعنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَانَ رضيَ اللَّه عنهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ عَبْدٍ يَقُولُ في صَبَاحِ كُلِّ يَوْمٍ وَمَسَاءِ كُلِّ لَيْلَةٍ: بِسْمِ اللَّهِ الَّذِيْ لاَ يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ في الأَرْضِ وَلاَ في السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِيْعُ الْعَلِيمُ، ثَلاَثَ مَرَّاتٍ، إِلاَّ لَمْ يَضُرَّهُ شَيْءٌ». رواه أبو داود، والتِّرمذي وقال:حديث حسن صحيح.
۸۳۰. از حضرت عثمان بن عفان ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هر بنده‌ای که هر روز در صبح، و هر شب در غروب، سه بار بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي لاَ یضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيءٌ في الأَرْضِ وَلاَ في السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ: به نام خداوند یگانه‌ای که با اسم او و برکت نام او هیچ‌چیز نه در آسمان و نه در زمین خسارت نمی‌بیند و او شنوا و داناست»، به او ضرری نمی‌رسد و دچار زحمت و خسارت نخواهد شد» [۸۰۹].
[۸۰۴] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۶۹۲)]. [۸۰۵] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۰۹)]. [۸۰۶] ابوداود [(۵۰۶۷)] و ترمذی [(۳۳۸۹)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۸۰۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۷۲۳)]. [۸۰۸] ابوداود [(۵۰۸۲)] و ترمذی [(۲۴۸۷)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۸۰۹] ابوداود [(۵۰۸۸)] و ترمذی [(۳۳۸۵)] روایت کرده‌اند و ترمذی گفته است: حدیث حسن صحیح است.