۳۴- باب الوصية بالنساء:
باب توصیه به رعایت حال زنان
قَالَ اللهُ تَعَالَی:
﴿وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ﴾[النساء: ۱۹].
«با زنان به‌خوبی معاشرت کنید».
و قال تعالی:
﴿وَلَن تَسۡتَطِيعُوٓاْ أَن تَعۡدِلُواْ بَيۡنَ ٱلنِّسَآءِ وَلَوۡ حَرَصۡتُمۡۖ فَلَا تَمِيلُواْ كُلَّ ٱلۡمَيۡلِ فَتَذَرُوهَا كَٱلۡمُعَلَّقَةِۚ وَإِن تُصۡلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا١٢٩﴾[النساء: ۱۲۹].
«شما هرگز نمی‌توانید (از نظر محبت قلبی یا برخورد) میان زنان خود عدالت (کامل) برقرار کنید، اگرچه بر آن حریص باشید، ولی تمام توجه خود را به آن زنانتان که بیشتر دوست دارید، معطوف نکنید، چنان که دیگری را به صورت زن معلقه‌ای (که نه دارای شوهر است و نه بیوه است) درآورید. و اگر با عدل و برابری با آنان رفتار و پرهیزگاری کنید، خداوند آمرزند و مهربان است».
۱۸۰- وعن أبي هريرة رضي اللَّه عنه قال: قَالَ رَسُول ُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «اسْتوْصُوا بِالنِّساءِ خَيْراً، فإِنَّ المرْأَةَ خُلِقَتْ مِنْ ضِلَعٍ، وَإِنَّ أَعْوَجَ ما في الضِّلعِ أَعْلاَهُ، فَإِنْ ذَهَبْتَ تُقِيمُهُ كَسَرْتَهُ، وإِنْ تَرَكْتَهُ، لَمْ يَزَلْ أَعْوَجَ، فَاسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ» متفقٌ عليه.
۱۸۰. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خواهان رفتار نیک با زنان شوید، زیرا زن از دنده‌ی کج آفریده شده است و کج‌ترین محل دنده، بلندترین نقطه‌ی آن است، اگر بخواهی آن را راست کنی، می‌شکند و اگر آن را به‌خود واگذاری و ترک کنی همچنان کج می‌ماند؛ پس توصیه‌ی من (پیشه کردن خوشخویی و صبر) در مورد زنان را قبول و رعایت کنید» [۱۷۸].
۱۸۱- وعن عبدِ اللَّهِ بن زَمْعَةَ رضي اللَّهُ عنه، أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَخْطُبُ، ثُمَّ ذكَرَ النِّساءَ، فَوَعَظَ فِيْهِنَّ، فَقَالَ: «يَعْمِدُ أَحَدُكُمْ فَيَجْلِدُ امْرَأَتَهُ جَلْدَ الْعَبْدِ فَلَعلَّهُ يُضَاجِعُهَا مِنْ آخِرِ يَوْمِهِ» ثُمَّ وَعَظَهُمْ فِيْ ضَحِكِهِمْ مِنَ الضَّرْطَةِ وَقَالَ: «لِمَ يَضْحَكُ أَحَدُكُمْ مِمَّا يَفْعَلُ؟» متفق عليه.
۱۸۱. از عبدالله بن زمعهسروایت شده است که از پیامبر صشنید که خطبه می‌فرمود سپس به ذکر زنان پرداخت و در مورد آنها موعظه فرمود و ادامه داد: «یکی از شما بلند می‌شود و زنش را مانند بنده‌ی زرخرید کتک می‌زند (حال آن‌که) شاید در آخر همان روز، با او همخوابگی کند»؛ آن‌گاه مردم را در مورد خندیدنشان به ضرطه (بادی که با صدا از شکم خارج می‌شود) اندرز دادند و فرمودند: «چرا یکی از شما عملی را که از خود او نیز سر می‌زند، (تمسخر می‌کند) و به آن می‌خندد؟» [۱۷۹].
۱۸۲- وعن أبي هريرة رضي اللَّه عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لا يَفْرَكْ مُؤْمِنٌ مُؤْمِنَةً، إِنْ كَرِهَ مِنْهَا خُلُقاً رَضِيَ مِنْهَا آخَرَ» أَوْ قَالَ: «غيْرَهُ» رواه مسلم.
۱۸۲. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «نباید مؤمن از زن مؤمنه‌اش متنفر باشد، چرا که اگر از یکی از رفتارهایش بدش بیاید، به یک رفتار دیگرش (یا فرمودند: غیر آن رفتار) خشنود خواهد بود» [۱۸۰].
۱۸۳- وعن عَمْرو بنِ الأَحْوَصِ الْجُشَمِيِّ رضي اللَّه عنه أَنَّهُ سمِعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيْ حَجِّةِ الْوَداعِ يقُولُ بَعْدَ أَنْ حَمِدَ اللَّه تعالى، وَأَثنَى علَيْهِ وذكَّر وَوَعَظَ، ثُمَّ قَالَ: «أَلاَ وَاسْتَوْصُوْا بِالنِّسَاءِ خَيْراً، فَإِنَّمَا هُنَّ عَوَانٍ عَنْدَكُمْ لَيْس تمْلِكُونَ مِنْهُنَّ شَيْئاً غيْرَ ذَلِكَ إِلاَّ أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ، فإِنْ فَعَلْنَ فَاهْجُروهُنَّ فِيْ الْمَضَاجِعِ، وَاضْرِبُوهُنَّ ضَرْباً غَيْرَ مُبرِّحٍ، فإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيْلاً، أَلاَ إِنَّ لَكُمْ عَلَى نِسَائِكُمْ حَقًّا، ولِنِسَائِكُمْ عَلَيْكُمْ حقًّا، فَحَقُّكُمْ عَلَيْهنَّ أَن لا يُوطِئْنَ فُرُشَكُمْ مَنْ تَكْرَهُونَ، وَلا يَأْذَنَّ فِيْ بُيُوتِكُمْ لِمَنْ تَكْرَهُونَ، أَلاَ وَحَقُّهُنَّ عَلَيْكُمْ أَن تُحْسِنُوا إِلَيْهنَّ في كِسْوَتِهِنَّ وَطَعَامِهِنَّ». رواه الترمذى وقال: حديث حسن صحيحٌ [۱۸۱].
۱۸۳. از عمرو بن احوص جُشَمِیسروایت شده است که او در حجة الوداع از پیامبرصشنید که بعد از آن که حمد و ثنا فرمود و تذکر داد و پند و موعظه کرد، فرمودند: «آگاه باشید، و رفتار نیک با زنان داشته باشید؛ زیرا آنان اسیرانی [۱۸۲]در دست شما هستند و شما مالک هیچ چیز از آنها جز آن (پیوند زناشویی و حفظ مال و ناموسشان) نیستید، مگر این که کار آشکاری (مانند نشوز و نافرمانی و سوء معاشرت) انجام دهند، که اگر چنین کردند، از همبستری با آنها دوری کنید و (اگر مطمئن بودید که تأثیری دارد) آرام و غیر شدید آنان را بزنید، اگر مطیع شدند، دیگر به ضرر ایشان راهی (برای ایراد و اشکال‌تراشی و آزار و زدنشان) در پیش نگیرید و اقدامی نکنید؛ آگاه باشید! شما بر زنان خود حقی دارید و زنانتان نیز بر شما حقی دارند؛ حق شما بر ایشان این است که فرش شما را برای کسانی که نمی‌خواهید پهن نکنند و کسانی را که دوست ندارید، به خانه‌ی شما راه ندهند و حق ایشان بر شما آن است که در فراهم آوردن لباس و غذا (و نیازهای دیگر زندگی آنها و معاشرت) از آنها دریغ نکنید».
۱۸۴- وعن مُعَاويَةَ بنِ حَيْدةَ رضي اللَّه عنه قَالَ: قُلْتُ: يا رسولَ اللَّه! ما حَقُّ زَوْجَةِ أَحَدِنَا عَلَيْهِ؟ قال: «أَن تُطْعِمَهَا إِذَا طَعِمْتَ، وتَكْسُوهَا إِذَا اكْتَسيْتَ ولا تَضْربِ الْوَجهَ، وَلا تُقَبِّحْ، ولا تَهْجُرْ إِلاَّ في الْبَيْتِ». حديثٌ حسنٌ رواه أَبو داود وقال: معنى «لا تُقَبِّحْ» أَى: لا تقُلْ قَبَّحَكِ اللَّه.
۱۸۴. از معاویه بن حیدهسروایت شده است که فرمود: به پیامبر صعرض کردم: ای رسول خدا! حق زن یکی از ما بر شوهرش چیست؟ فرمودند: «این است که اگر غذایی خوردی، او را نیز سهیم کنی و اگر خود لباسی پوشیدی، برای او هم لباس تهیه کنی و به (سر و) صورت او نزن و او را زشت نشمار و به او حرف زشت مزن و دشنام مده و جز در خانه، (از او) دوری نگیر» [۱۸۳].
۱۸۵- وعن أبي هريرةَ رضي اللَّه عنه، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَكْمَلُ المُؤْمنينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً، وَخِيارُكُمْ خيارُكم لِنِسَائِهِم». رواه التِّرمذي وقال: حديثٌ حسنٌ صحيحٌ.
۱۸۵. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبر صفرمودند: «کامل‌ترین مؤمنان از جهت ایمان، خوش اخلاق‌ترین آنان و بهترین شما، بهترین شما در رفتار و برخورد با همسرانتان است» [۱۸۴].
۱۸۶- وعن إِياس بنِ عبدِ اللَّه بنِ أبي ذُباب رضي اللَّه عنه قال: قال رسولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لاَ تَضْربُوا إِمَاءَ اللَّهِ» فَجاءَ عُمَرُ رضي اللَّه عنه إلى رسولِ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: ذَئِرْنَ النِّسَاءُ عَلَى أَزْوَاجِهِنَّ، فَرَخَّصَ في ضَرْبهِنَّ، فَأَطَافَ بِآلِ رسولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نِسَاءٌ كَثِيرٌ يَشْكُونَ أَزْوَاجَهُنَّ، فقال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَقَدْ أَطَافَ بآلِ بَيْتِ مُحمَّدٍ نِساءٌ كَثيرِ يشْكُونَ أَزْوَاجَهُنَّ لَيْسَ أُولِئكَ بخيارِكُمْ». رواه أبوداود بإسنادٍ صحيح.
۱۸۶. از ایاس بن عبداله بن ابی‌ذبابسروایت شده است که پبامبرصفرمودند: «کنیزان خدا (یعنی زنان خود) را نزنید، سپس حضرت عمرسنزد پیامبرصآمد و گفت: زنان بر شوهران خود جرأت یافته‌اند و پیامبرصبرای تنبیه آنان، زدنشان را اجازه داد؛ پس از آن، زنان زیادی در نزد خانواده‌ی پیامبرصگرد می‌آمدند که از دست شوهران خود می‌نالیدند، پیامبرص(به مردم) فرمودند: «زنان زیادی، اهل‌بیت محمد را احاطه کرده‌اند و از همسران خود می‌نالند؛ چنین شوهرانی از نیکان شما نیستند» [۱۸۵].
۱۸۷- وعن عبدِ اللَّهِ بنِ عمرو بن العاص رضي اللَّه عنهما أَن رسولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الدُّنْيَا مَتَاعٌ، وَخَيْرُ مَتَاعِهَا المَرْأَةُ الصَّالِحَةُ». رواه مسلم.
۱۸۷. از عبدالله بن عمرو بن عاص بروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «دنیا (مانند) کالا و توشه‌ای «اندک» است و بهترین کالا و متاع دنیا، زن شایسته و نیکوکار است» [۱۸۶].
[۱۷۸] متفق علیه است؛ [خ (۳۳۳۱)، م (۱۴۶۸)]. [۱۷۹] متفق علیه است؛ [خ (۴۹۴۲)]، م (۲۸۵۵)]. [۱۸۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۴۶۹)]. [۱۸۱] ترمذی روایت کرده [(۱۱۶۳)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۱۸۲] پیامبرصزن را در این که تحت حکم مرد در می‌آید، به اسیر تشبیه فرموده است. [۱۸۳] حدیثی حسن است که ابوداود روایت کرده است؛ [(۲۱۴۲)]. [۱۸۴] ترمذی روایت کرده [(۱۱۶۳)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [۱۸۵] ابوداود [(۲۱۴۶)] با اسناد صحیح روایت کرده است. [۱۸۶] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۴۶۷)].