گلچینی از ریاض الصالحین

۲۰۵- باب فضل قيام الليل
باب فضیلت قیام شب

قَالَ اللهُ تَعَالَی:

﴿وَمِنَ ٱلَّيۡلِ فَتَهَجَّدۡ بِهِۦ نَافِلَةٗ لَّكَ عَسَىٰٓ أَن يَبۡعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامٗا مَّحۡمُودٗا٧٩﴾[الإسراء: ۷۹].

«در قسمتی از شب (از خواب برخیز) و در آن نماز تهجد بخوان، این یک فریضه‌ی اضافی و هدیه‌ای برای توست، باشد که خداوند تو را در مقام ستوده‌ای برانگیزد».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمۡ عَنِ ٱلۡمَضَاجِعِ﴾[السجدة: ۱۶].

«(یکی از صفات مؤمنان این است که شب) پهلوهایشان از بسترها (ی خواب) دور می‌شود (و به عبادت پروردگارشان می‌پردازند)».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿كَانُواْ قَلِيلٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِ مَا يَهۡجَعُونَ١٧﴾[الذاريات: ۱۷].

«آنان اندکی از شب می‌خفتند».

۶۸۵- وعَن سالمِ بنِ عبدِ اللَّهِ بنِ عُمَرَ بنِ الخَطَّابِ رضِي اللَّه عَنْهُم، عَن أَبِيِه: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «نِعْمَ الرَّجلُ عبدُ اللَّهِ لَو كانَ يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ» قَالَ سالِمٌ: فَكَانَ عَبْدُ اللَّهِ بعْدَ ذَلِكَ لا يَنَامُ مِنَ اللَّيْلِ إِلاَّ قَلِيلاً. متفقٌ عليه.

۶۸۵. از سالم بن عبدالله بن عمر بن خطاب ـشـ از پدرش روایت کرده است که پیامبرصفرمودند: «عبدالله مرد خوبی است! اگر نماز شب می‌خواند!» سالم می‌گوید: بعد از آن، عبدالله شبانه جز مقدار کمی نمی‌خوابید [۶۷۰].

۶۸۶- وعن أَبي هُريرَةَ، رَضِي اللَّه عَنْهُ، أَنَّ رسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ، إِذَا هُوَ نَامَ، ثَلاثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ عَلَى كُلِّ عُقْدَةٍ: عَلَيْكَ لَيْلٌ طَويلٌ فَارْقُدْ، فَإن اسْتَيقَظَ، فَذَكَرَ اللهَ تَعَالَى انحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإنْ تَوَضَّأَ، انْحَلّتْ عُقْدَةٌ، فَإنْ صَلَّى، انْحَلَّتْ عُقَدُهُ كُلُّهَا، فَأصْبَحَ نَشِيْطاً طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإلاَّ أصْبحَ خَبِيْثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ» متفقٌ عَلَيْهِ .

۶۸۶. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «شیطان بر فرق سر هرکدام از شما ـ وقتی که می‌خوابد ـ سه گره می‌زند، و با بستن هر گره به گوش شخص فرو می‌خواند: شب درازی در پیش داری، (راحت) بخواب! سپس اگر شخص بیدار شد و ذکر خدا را گفت، یک گره باز می‌شود و چون وضو گرفت، گره‌ی دیگر باز می‌شود، و چون نماز خواند، گره‌ی آخر باز می‌شود و او با نشاط و آرامش درون و سر حال صبح می‌کند و اگر بیدار نشد و تا صبح خوابید، کسل و بدگمان و پراکنده خاطر، صبح می‌کند» [۶۷۱].

۶۸۷- وَعنْ أَبي هُريرةَ رَضِيَ اللَّه عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَفْضَلُ الصِّيَامِ بَعْدَ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ الْمُحَرَّمُ، وَأَفْضَلُ الصَّلاَةِ بَعْدَ الْفَرِيْضَةِ صَلاَةُ اللَّيْلِ» رواه مُسلِمٌ.

۶۸۷. از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «برترین و پر اجرترین روزه بعد از روزه‌ی رمضان، روزه‌ی ماه محرم، و برترین و پر اجرترین نماز بعد از نماز فریضه، نماز شب است» [۶۷۲].

۶۸۸- وَعَنِ ابنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَّه عَنْهُمَا، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «صَلاةُ اللَّيْلِ مَثْنَى مَثْنَى، فَإِذا خِفْتَ الصُّبْحَ فَأَوْتِرْ بِوَاحِدَةٍ» متفقٌ عليه.

۶۸۸. از ابن عمر ـبـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «نماز شب، دو رکعت دو رکعت است و اگر ترس آمدن وقت نماز صبح داشتید، یک رکعت وتر بخوانید (و نمازتان را پایان دهید یعنی: با نماز دو رکعتی ات یک رکعت دیگر بیفزا و نمازت را با افزودن رکعت سوم وتر گردان)» [۶۷۳].

۶۸۹- وعَنْ عائِشة رضي اللَّه عنْهَا، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَان يُصَلِّي إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً تَعْنِي فِي اللَّيْلِ يَسْجُدُ السَّجْدَةَ مِنْ ذَلِكَ قَدْرَ مَا يقْرَأُ أَحَدُكُمْ خَمْسِيْنَ آيَةً قَبْلَ أَنْ يَرْفَعَ رَأْسَهُ، ويَرْكَعُ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ صَلاَةِ الفَجْرِ، ثُمَّ يَضْطَجِعُ عَلَى شِقِّهِ الأَيْمَنِ حَتَّى يأْتِيَهُ الْمُنَادِي للصَّلاَةِ، رواه البخاري.

۶۸۹. از عایشه ـلـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصیازده رکعت نماز می‌خواند ـ یعنی در شب ـ و در این نمازها، سجده را به اندازه‌ی مدت زمانی که یکی از شما پنجاه آیه را پیش از آن ‌که سرش را بلند کند، تلاوت نماید طول می‌داد، و پیش از نماز فجر، دو رکعت می‌گزارد و سپس بر پهلوی راست دراز می‌کشید تا وقتی که مؤذن برای نماز صبح، پیش ایشان می‌آمد [۶۷۴].

۶۹۰- وعنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَنَامُ أَوَّلَ اللَّيْلِ، وَيَقُومُ آخِرَهُ فَيُصَلِّيْ. متفقٌ عليه.

۶۹۰. و از عایشه ـسـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصاول شب می‌خوابید و آخر شب برمى‌خاست و نماز می‌خواند [۶۷۵].

۶۹۱- وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللَّه عنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِنَّ في اللَّيْلِ لَسَاعةً، لاَ يُوَافِقُهَا رَجـُلٌ مُسْلِمٌ يَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى خَيْراً مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ إِلاَّ أَعْطاهُ إِيَّاهُ، وَذَلِكَ كُلَّ لَيْلَةٍ» رواه مسلم.

۶۹۱. و از جابر ـسـ روایت شده است که فرمود: از پیامبرصشنیدم که می‌فرمودند: «در شب ساعتی هست که اگر شخص مؤمن با آن مواجه شود و در آن خیر و برکتی در دنیا و آخرت را از خدا بخواهد، یقیناً خداوند خواسته‌ی او را برآورده می‌کند و این ساعت در هر شبی موجود است» [۶۷۶].

۶۹۲- وَعَنْ عَائِشَةَ، رَضِيَ اللَّه عَنْها، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَامَ مِنَ اللَّيْلِ افتَتَحَ صَلاَتَهُ بِرَكْعَتَيْنِ خَفِيْفَتَيْنِ، رواه مسلم.

۶۹۲. و از عایشه ـلـ روایت شده است که فرمود: پیامبرصهرگاه در شب (برای نماز) قیام می‌کرد، نمازش را با دو رکعت کوتاه آغاز می‌نمود [۶۷۷].

۶۹۳- وعَنْ أَبي هُريرة رَضِيَ اللَّه عنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «رَحِمَ اللَّهُ رَجُلاً قَامَ مِنَ اللَّيْلِ، فَصَلىَّ وَأَيْقَظَ امْرَأَتَهُ، فَإِنْ أَبَتْ نَضَحَ في وَجْهِهَا الْمَاءَ، رَحِمَ اللَّهُ امْرَأَةً قَامَتْ مِنَ اللَّيْلِ فَصَلَّتْ، وأَيْقَظَتْ زَوْجَهَا فإِنْ أَبَى نَضَحَتْ فِيْ وَجْهِهِ الْمَاءَ» رواهُ أبو داود بإِسنادِ صحيحٍ.

۶۹۳. و از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوند رحمت کند مردی را که پاسی از شب گذشته، برمی‌خیزد و نماز شب می‌خواند و زنش را بیدار می‌کند و اگر بیدار نشد، (به آرامی) به رویش آب می‌پاشد و خداوند رحمت کند زنی را که در شب برمی‌خیزد و نماز شب می‌خواند و شوهرش را بیدار می‌کند و اگر بیدار نشد، بر روی او آب می‌پاشد» [۶۷۸].

۶۹۴- وعن عائِشة رضِيَ اللَّه عَنْها، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذا نَعَسَ أَحَدُكُمْ في الصَّلاَةِ، فَلْيَرْقُدْ حَتَّى يَذْهَبَ عَنْهُ النَّومُ، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إذَا صَلَّى وَهُوِ نَاعِسٌ، لَعَلَّهُ يَذْهَبُ يَسْتَغْفِرُ فَيَسُبَّ نَفْسَهُ» متفقٌ عليهِ.

۶۹۴. و از حضرت عایشه ـلـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرگاه در نماز، خواب بر یکی از شما غلبه کرد، باید بخوابد تا خواب از سر او برود، زیرا هرکس در حال خواب و چرت زدن نماز بخواند، نمی‌داند چه می‌گوید و شاید به جای استغفار، خود را دشنام دهد (و دعای بد) کند» [۶۷۹].

۶۹۵- وَعَنْ أَبي هُرَيرَةَ رَضِي اللَّه عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْتَعْجَمَ القُرْآنُ عَلَى لِسَانِهِ، فَلَمْ يَدْرِ مَا يَقُولُ، فَلْيَضْطَجِعْ» رواه مُسلِمٌ.

۶۹۵. و از ابوهریره ـسـ روایت شده است که پیامبرصفرمودند: «هرگاه یکی از شما در شب (برای نماز تهجد) برخاست (و از شدت خواب) خواندن قرآن بر زبانش مشکل و مبهم شد و ندانست که چه می‌گوید، بخوابد» [۶۸۰].

(به احادیث شماره: ۶۵، ۱۰۳ و ۱۰۴ مراجعه شود).

[۶۷۰] متفق علیه است؛ [خ (۳۷۳۹)، م (۲۴۷۹)]. [۶۷۱] متفق علیه است؛ [خ (۱۱۴۲)، م (۷۷۶)]. [۶۷۲] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۱۶۳)]. [۶۷۳] متفق علیه است؛ [خ (۹۹۰)، م (۷۴۹)]. [۶۷۴] بخاری روایت کرده است؛ [(۹۹۴)]. [۶۷۵] متفق علیه است؛ [خ (۱۱۴۶)، م (۷۳۹)]. [۶۷۶] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۵۷)]. [۶۷۷] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۶۷)]. [۶۷۸] ابوداود [(۱۳۰۸)] به اسناد صحیح روایت کرده است. [۶۷۹] متفق علیه است؛ [خ (۲۱۲)، م (۷۸۶)]. [۶۸۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۷۸۷)].