گلچینی از ریاض الصالحین

۵۶- باب فضل الجوع وخشونة العيش والإقتصار على القلييل من المأكول والمشروب والملبوس وغيرها من حظوظ النفس وترك الشهوات
باب فضیلت گرسنگی و زندگی سخت داشتن و به کم بسنده‌کردن در خوردن و آشامیدن و لباس و غیر آن از بهره‌های نفس و ترک‌نمودن شهوات و آرزوها

قَالَ‌ اللهُ تَعَالَی:

﴿۞فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٌ أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ يَلۡقَوۡنَ غَيًّا٥٩ إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِكَ يَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ وَلَا يُظۡلَمُونَ شَيۡ‍ٔٗا٦٠﴾[مريم: ۵۹-۶۰].

«سپس بعد از آنان نسلى جایگزین [آنان‏] شد که نماز را ضایع کردند و از شهوات پیروى نمودند پس به زودى [کیفر] گمراهى خود را [که عذابى دردناک است‏] خواهند دید * مگر آنان که توبه کرده و ایمان آورده و کار شایسته انجام داده‏اند، پس آنان به بهشت درآیند و ذرّه‏اى مورد ستم قرار نمى‏گیرند».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿فَخَرَجَ عَلَىٰ قَوۡمِهِۦ فِي زِينَتِهِۦۖ قَالَ ٱلَّذِينَ يُرِيدُونَ ٱلۡحَيَوٰةَ ٱلدُّنۡيَا يَٰلَيۡتَ لَنَا مِثۡلَ مَآ أُوتِيَ قَٰرُونُ إِنَّهُۥ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٖ٧٩ وَقَالَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ وَيۡلَكُمۡ ثَوَابُ ٱللَّهِ خَيۡرٞ لِّمَنۡ ءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗاۚ﴾[القصص: ۷۹-۸۰].

«(قارون) با تمام زینت خود در برابر قوم خویش نمایان گردید؛ آنان که طالب زندگی دنیا بودند، گفتند: ای کاش! همان چیزهایی که به قارون داده شده است، ما هم داشتیم، واقعاً او دارای بهره‌ی بزرگ و شانس سترگ است. و کسانی که دانش و آگاهی داشتند، گفتند: وای بر شما! اجر و پاداش خداوند برای کسی که ایمان داشته باشد و کارهای شایسته انجام دهد، برتر و والاتر است».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿ثُمَّ لَتُسۡ‍َٔلُنَّ يَوۡمَئِذٍ عَنِ ٱلنَّعِيمِ٨﴾[التكاثر: ۸].

«سپس در چنین روزی (قیامت) یقیناً در مورد نعمت‌ها و لذت‌های دنیا، مورد سؤال قرار می‌گیرید».

وَقَالَ تَعَالَی:

﴿مَّن كَانَ يُرِيدُ ٱلۡعَاجِلَةَ عَجَّلۡنَا لَهُۥ فِيهَا مَا نَشَآءُ لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلۡنَا لَهُۥ جَهَنَّمَ يَصۡلَىٰهَا مَذۡمُومٗا مَّدۡحُورٗا١٨﴾[الإسراء: ۱۸].

«هرکس که دنیای زودگذر (این جهان) را بخواهد، آن اندازه که خود می‌خواهیم و به هرکس که صلاح می‌دانیم، هرچه زودتر در دنیا به او عطا خواهیم کرد. به دنبال آن، دوزخ را بهره‌ی او می‌کنیم که وارد آن می‌شود و به آتش آن می‌سوزد، در حالی که (به سبب کارهایی که در دنیا کرده است) مورد سرزنش است و (از رحمت خدا) رانده و مانده است».

آیات در این مورد فراوان و معلوم است.

۳۰۴- وعن عائشةَ، رضي اللَّه عنها، قالت: ما شَبَعَ آلُ مُحمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ خُبْزِ شَعِيرٍ يَوْمَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ حَتَّى قُبِضَ. متفقٌ عليه.

۳۰۴. و از حضرت عایشهلروایت شده است که فرمود: تا وقتی که پیامبرصرحلت فرمود، اهل خانه‌ی او (پیامبرصو خانواده‌اشان) هرگز دو روز پشت سر هم از نان جو، سیر نشدند [۲۹۸].

۳۰۵- وعن عُرْوَةَ عَنْ عائشةَ رضي اللَّه عنها، أَنَّهَا كَانَتْ تَقُولُ: وَاللَّهِ يا ابْنَ أُخْتِي إِنْ كُنَّا لَنَنْظُرُ إلى الْهِلاَلِ ثمَّ الهِلاَلِ ثُمَّ الهلاَلِ، ثلاثةُ أَهِلَّةٍ في شَهْرَيْنِ، وَمَا أُوقِدَ في أَبْيَاتِ رسولِ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نارٌ. قُلْتُ: يَا خَالَةُ، فَمَا كَانَ يُعِيشُكُمْ؟ قالتْ: الأَسْوَدَانِ: التَّمْرُ وَالمَاءُ إِلاَّ أَنَّهُ قَدْ كَانَ لِرَسُولِ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جِيرانٌ مِنَ الأَنْصَـارِ، وَكَانَتْ لَهُمْ مَنَائحُ وَكَانُوا يُرْسِلُونَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ أَلْبَانِهَا فَيَسْقِينَا. متفقٌ عليه.

۳۰۵. از عروه (پسر اسماء دختر ابوبکر صدیق ب) از حضرت عایشه ل روایت شده است که او (به عروه) می‌گفت: ای خواهر زاده‌ی من! سوگند به خدا ما سه هلال را می‌دیدیم و در ظرف دو ماه، در خانه‌های پیامبرصبرای پختن غذا آتشی افروخته نمی‌شد، گفتم: ای خاله! پس زندگی شما با چه چیزی سپری می‌شد (می‌خوردید)؟ فرمودند: دو سیاه (خرما و آب)، به علاوه‌ی آن‌که پیامبرصهمسایه‌هایی از انصار داشت که حیوانهاى شیردهی داشتند که از شیر آنها برای پیامبرصمی‌فرستادند و پیامبرصما را از آن می‌نوشاند [۲۹۹].

۳۰۶- وعن أبي هُريرةَ رضي اللَّه عنه قال: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذاتَ يَوْمٍ أَوْ لَيْلَةٍ، فَإِذا هُوَ بِأَبي بكْرٍ وعُمَرَ رضي اللَّه عنهما، فَقَالَ: «ما أَخْرَجَكُمَا مِنْ بُيُوتِكُمَا هذِهِ السَّاعَةَ؟» قَالاَ: الْجُوعُ يا رَسولَ اللَّه. قالَ: «وَأََنا، والَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لأَخْرَجَني الَّذِي أَخْرَجَكُما. قُوما» فقَاما مَعَهُ، فَأَتَى رَجُلاً مِنَ الأَنْصارِ، فَإِذَا هُوَ لَيْسَ فِي بَيْتِهِ، فَلَمَّا رَأَتْهُ الْمَرْأَةُ قالَتْ: مَرْحَباً وَأَهْلاً. فقال لها رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَيْنَ فُلانٌ» قالَتْ: ذَهَبَ يَسْتَعْذِبُ لَنَا الْمَاءَ، إِذْ جَاءَ الأَنْصَارِيُّ، فَنَظَرَ إلَى رَسُولِ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَصَاحِبَيْهِ، ثُمَّ قالَ: الْحَمْدُ للَّهِ، ما أَحَدٌ اليَوْمَ أَكْرَمَ أَضْيَافاً مِنِّي فَانْطَلقَ فَجَاءَهُمْ بِعِذْقٍ فِيهِ بُسْرٌ وتَمْرٌ ورُطَبٌ، فقال: كُلُوا، وَأَخَذَ الْمُدْيَةَ، فقال لَهُ رسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِيَّاكَ وَالْحَلُوبَ» فَذَبَحَ لَهُمْ، فَأَكلُوا مِنَ الشَّاةِ وَمِنْ ذلكَ العِذْقِ وشَرِبُوا. فلمَّا أَنْ شَبعُوا وَرَوُوا قال رسولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لأَبي بكرٍ وعُمَرَ رضي اللَّه عنهما: «وَالَّذِي نَفْسي بِيَدِهِ، لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هذَا النَّعيمِ يَوْمَ القِيامَةِ، أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمُ الْجُوعُ، ثُمَّ لَمْ تَرْجِعُوا حَتَّى أَصَابَكُمْ هذا النَّعِيمُ» رواه مسلم.

۳۰۶. از ابوهریرهسروایت شده است که فرمود: پیامبرص روزی یا شبی بیرون آمد، ناگهان با ابوبکر و عمرببرخورد کرد و به آنان فرمودند: «چه چیزی شما را در این موقع از خانه خارج کرده است؟» گفتند: گرسنگی ای رسول خدا. فرمودند: «قسم به کسی که جانم در دست اوست، من را نیز همین علت که شما را از خانه‌ی تان خارج ساخته، از خانه خارج ساخته است؛ برخیزید» پس به همراه او برخاستند. پس به خانه‌ی مردی از انصار آمدند در حالی که او در خانه‌اش نبود، وقتی که زن انصاری پیامبرصرا دید، گفت: خوش آمدید، پیامبرصفرمودند: شوهرت کجاست؟ زن گفت: رفته که برایمان آب آشامیدنی بیاورد؛ ناگهان مرد انصاری از راه رسید و پیامبرصو دو یار او را دید، (از نهایت خوشحالی گفت): الحمدلله! (سپاس و ستایش سزاوار خداوند است)، امروز هیچ‌کس مهمان‌هایی همچون مهمانان بزرگوار من ندارد، سپس رفت و یک شاخه خرما آورد که بر آن خرمای نارس و رسیده و خرمای نیم رس موجود بود و گفت: بفرمایید و (به قصد ذبح حیوانی) چاقو برگرفت، پیامبر صفرمودند: «از کشتن گوسفند شیرده بپرهیز»، سپس گوسفندی ذبح کرد و آنان از آن گوسفند و خرما تناول فرمودند و آب نوشیدند و وقتی از غذا و آب سیر شدند، پیامبر صبه یارانش فرمودند: «سوگند به کسی که جانم در دست اوست، در مورد این نعمت‌ها، از شما سؤال خواهد شد، گرسنگی شما را از خانه‌هایتان خارج کرد و برنگشتید تا که به این نعمت‌ها رسیدید» [۳۰۰].

[سؤال از این نعمت‌ها، سؤال از فراوانی و تعدد آنهاست، نه سؤال سرزنش و عذاب ـ و خداوند آگاه‌تر است. و آن صحابی انصاری که ایشان به خانه‌اش رفتند، «ابوالهیثم بن تیهان» بود، چنان که در روایت ترمذی و غیر او ذکر شده است.]

۳۰۷- وعن أبي موسى الأَشْعَريِّ رضي اللَّهُ عنه قال: أَخْرَجَتْ لَنا عائِشَةُ رضي اللَّهُ عنها كِساءً وَإِزاراً غَلِيظاً قالَتْ: قُبِضَ رسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ في هذين. متفقٌ عليه.

۳۰۷. و از ابوموسی اشعریسروایت شده است که فرمود: حضرت عایشهلپیراهن و شلوار خشن و ستبری را برای ما آورد و فرمود: پیامبرصدر میان این دو تکه لباس رحلت کرد (در زمان رحلت، اینها را به تن داشت) [۳۰۱].

۳۰۸- وعن أبي هُرَيْرَةَ رضي اللَّه عنه قال: قال رسول اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ رزْقَ آلِ مُحَمَّدٍ قُوتاً» متفقٌ عليه.

۳۰۸. و از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «خداوندا، روزی آل محمد را تنها قوت گردان (فقط چیزی که مایه‌ی سد رمق شود، به ما عطا کن و نه بیشتر)» [۳۰۲].

۳۰۹- وعن عائشةَ، رضيَ اللَّه عنها، قَالَتْ: تُوُفِّيَ رسولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ودِرْعُهُ مرْهُونَةٌ عِنْدَ يَهُودِيٍّ في ثَلاثِينَ صَاعاً منْ شَعِيرٍ. متفقٌ عليه.

۳۰۹. و از عایشهلروایت شده است که فرمود: پیامبرصدر حالی رحلت فرمودند که زره جنگی او نزد مردی یهودی، در برابر سی صاع جو، در گرو بود [۳۰۳].

۳۱۰- وعن أبي هُرَيْرَةَ رضي اللَّه عنه، قال: لَقدْ رَأَيْتُ سبْعينَ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ، ما مِنْهُم رَجلٌ عَلَيهِ رِدَاء، إِمَّا إِزارٌ وإِمَّا كِسَاءٌ، قَدْ ربَطُوا في أَعْنَاقِهم مِنهَا ما يَبْلُغُ نِصفَ السَّاقَيْنِ، وَمِنهَا ما يَبلُغُ الكَعْبَينِ، فَيَجْمَعُهُ بِيَدِهِ كَراهِيَةَ أَن تُرَى عَوْرَتُهُ. رواه البخاري.

۳۱۰. و از ابوهریرهسروایت شده است که فرمود: هفتاد نفر از اهل صفه را دیدم که در میان آنها مردی نبود که ردایی (بالاپوشی) داشته باشد، یا شلواری بود یا پیراهنی که آن را بر گردن خود می‌بستند و بعضی از آنها تا نصف ساق پا و بعضی تا دو قوزک می‌رسید و شخص آن را با دست خود جمع می‌کرد که مبادا عورتش آشکار گردد [۳۰۴].

۳۱۱- وعن عائشةَ رضي اللَّه عنها قالت: كَانَ فِرَاشُ رسولِ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ أُدْمٍ حَشْوُهُ لِيْفٌ. رواه البخاري.

۳۱۱. و از حضرت عایشهلروایت شده است که فرمود: بستر پیامبرصاز پوستی دباغی شده بود که داخل آن از لیف خرما پر شده بود [۳۰۵].

۳۱۲- وعن أبي أُمامة رضي اللَّه عنه قال: قال رسولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يا ابْنَ آدمَ! إِنَّكَ إِنْ تَبْذُلَ الْفَضْلَ خَيْرٌ لَكَ، وَأَنْ تُمْسِكَهُ شرٌّ لَكَ، ولا تُلامُ عَلى كَفَافٍ، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ» رواه الترمذي وقال: حديث حسن صحيح.

۳۱۲. و از ابوامامهسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «ای فرزند آدم! همانا تو اگر بخشش کنی و مازاد مال خود را بذل نمایی، برای تو بهتر است و اگر زیادی مال خود را نگه داری و نبخشی، برای تو بد خواهد بود، اما به خاطر داشتن در حد کفاف و برای گذراندن زندگی، مورد ملامت و سرزنش واقع نمی‌شوی و در انفاق، از کسی شروع کن که مخارج او بر ذمه‌ی توست» [۳۰۶].

۳۱۳- وعن عِمْرانَ بنِ الْحُصَينِ رضي اللَّه عنهما، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ: «خَيْرُكُمْ قَرْنِيْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُوْنَهُمْ» قَالَ عِمرَانُ: فَمَا أَدْرِيْ قال النبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّتَيْنِ أو ثَلاثاً «ثُمَّ يَكُونُ بَعدَهُمْ قَوْمٌ يَشْهَدُونَ ولا يُسْتَشْهَدُونَ، وَيَخُونُونَ وَلا يُؤْتَمَنُونَ، وَيَنْذِرُونَ وَلا يُوفُونَ، وَيَظْهَرُ فِيهمْ السِّمَنُ» متفقٌ عليه.

۳۱۳. و از عمران بن حصین بروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «بهترین شما کسانی هستند که در قرن من هستند، سپس کسانی که بعد از آنان می‌آیند، سپس کسانی که بعد از آنان می‌آیند». عمران می‌گوید: نمی‌دانم پیامبرصدو بار جمله‌ی «سپس کسانی که بعد از آنان می‌آیند» را تکرار فرمودند: یا سه بار؛ (بعد پیامبرصادامه داد که:) «و بعد از آنها، عده‌ای می‌آیند که شهادت می‌دهند در حالیکه کسی از آنها شهادت نمی‌خواهد، خیانت می‌کنند و امانتدار و محل اعتبار برای امانت نیستند، نذر می‌کنند و به نذر خود وفا نمی‌کنند و چاقی در بین آنها ظاهر می‌شود» [۳۰۷].

۳۱۴- وعن عُبَيدِ اللَّه بِن مِحْصَنٍ الأَنْصارِيِّ الْخَطْمِيِّ رضي اللَّه عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «منْ أَصْبَحَ مِنكُمْ آمِناً في سِرْبِهِ، مُعَافَى فِي جَسَدِهِ، عِنْدَهُ قُوتُ يَومِهِ، فَكَأَنَّمَا حِيْزَتْ لَهُ الدُّنْيَا بِحذافِيرِها». رواه الترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ.

۳۱۴. و از عبیدالله بن محصن انصاری خطمیسروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «اگر کسی از شما، شب را در حالی به صبح برساند که در میان قوم و نفس خود، امنیت و در بدنش، سلامت داشته و پیش او خوراک آن روز موجود باشد، مثل این است که دنیا به‌طور کلی و با همه‌ی جوانبش، برای او آماده و جمع (و او به همه‌ی آرزوهای خود نایل) شده باشد» [۳۰۸].

۳۱۵- وعن عبدِ اللَّهِ بن عمرو بنِ العاصِ رضي اللَّه عنهما، أَن رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «قَدْ أَفَلَحَ مَن أَسْلَمَ، وكَانَ رِزْقُهُ كَفَافاً، وَقَنَّعَهُ اللَّهُ بِمَا آتَاهُ» رواه مسلم.

۳۱۵. و از عبدالله بن عمرو بن عاصبروایت شده است که پیامبرصفرمودند: «به تحقیق، کسی که مسلمان و تسلیم امر خدا بوده و رزق کافی، برای اداره‌ی زندگیش، به او داده شده باشد و خداوند او را به آنچه که به وی داده است، قانع کرده باشد، رستگار است» [۳۰۹].

۳۱۶- وعن أبي أُمَامَةَ الأَنْصَارِيِّ رضي اللَّه عنه قال: ذَكَرَ أَصْحابُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يوْماً عِنْدَهُ الدُّنْيَا، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلا تَسْمَعُونَ؟ أَلاَ تَسْمَعُونَ؟ إِنَّ الْبَذَاذَةَ مِنَ الإِيمَانِ، إِنَّ الْبَذَاذَةَ مِنَ الإِيمَانِ» يعْني: التَّقَحُّلَ. رواه أبو داود.

۳۱۶. و از ابوامامه انصاریسروایت شده است که فرمود: روزی اصحاب پیامبرصنزد او از دنیا صحبت می‌کردند، پیامبرصفرمودند: «آیا نمی‌شنوید؟ آیا نمی‌شنوید؟ کهنه‌پوشی (و ساده‌پوشی و دوری از خوشگذرانی)، از ایمان است، کهنه‌پوشی (و ساده‌پوشی و دوری از خوشگذرانی)، از ایمان است» [۳۱۰].

(به حدیث شماره: ۲۹۷ مراجعه شود).

[۲۹۸] متفق علیه است؛ [خ (۵۴۱۶)، م (۲۹۷۰)]. [۲۹۹] متفق علیه است؛ [خ (۲۵۶۷)، م (۲۹۷۲)]. [۳۰۰] مسلم روایت کرده است؛ [(۲۰۳۸)]. [۳۰۱] متفق علیه است؛ [خ (۳۱۰۸)، م (۲۰۸۰)]. [۳۰۲] متفق علیه است؛ [خ (۶۴۶۰)، م (۱۰۵۵)]. [۳۰۳] متفق علیه است؛ [خ (۱۹۱۶)، م (۱۶۰۳)]. [۳۰۴] بخاری روایت کرده است؛ [(۴۴۲)]. [۳۰۵] بخاری روایت کرده است؛ [(۶۴۵۶)]. [۳۰۶] ترمذی روایت [(۲۳۴۴)] و گفته است: حدیث حسن صحیح است. [این حدیث در صحیح مسلم [(۱۰۳۶)] هم آمده است]. [۳۰۷] متفق علیه است؛ [خ (۲۶۵۱)، م (۲۵۳۵)]. [۳۰۸] ترمذی [(۲۳۴۷)] روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن است. [۳۰۹] مسلم روایت کرده است؛ [(۱۰۵۴)]. [۳۱۰] ابوداود روایت کرده [(۴۱۶۱)].