مفاخر بزرگ و جاودان عثمانس
بزرگترین کارنامه‌ی ماندگار حضرت عثمانساین بود که جهان اسلام را بر یک مصحف و یک قرائت متحد گردانید. فرمان او به نوشتن نسخههاى قرآن و توزیع آن‌ها در تمام نقاط اسلامى به عنوان نسخهى رسمى و جمع گردانیدن بر یک قرائت مشهور و متواتر، بزرگترین کارنامه‌ی خلافت عثمانى است.
امام بدرالدین محمد بن عبداللّه الزرکشى (متوفى ۷۹۴ ه.) مىگوید:
«مردم تا پیش از زمان عثمانس، مختار و آزاد بودند که آنچه را از قرآن یاد دارند به قرائتها و لهجههاى مختلف بخوانند، تا آنکه بیم هرج و مرج پیش آمد. آنگاه بر قرائتى که هم اکنون رایج است متحد شدند. بین مردم چنین مشهور است که عثمانسقرآن را جمع کرد، ولى چنین نیست، بلکه عثمانسمردم را پس از آنکه احساس نگرانى کرد با مشورت و اتّفاق نظر مهاجران و انصار، بر یک قرائت هماهنگ کرد؛ زیرا لهجهى اهل عراق و اهل شام با هم تفاوت داشت و در تلفظ حروف و قرائت قرآن نیز با هم متفاوت بودند. عثمان جهت ریشهکن کردن اختلاف قرائت و رسم الخط قرآن، اقدام به چنین کارى نمود، حال آنکه پیش از این، قرآن با قرائتهاى هفتگانه که مطابق آن نازل شده است خوانده مىشد. اما نخستین کسى که قرآن را در مصاحف جمع کرد، ابوبکر صدیقسبود. از على بن ابىطالبسروایت شده است که فرمود: «خدا رحمت کند ابوبکر را او نخستین کسى است که قرآن را بین دو لوح جمع کرد». صحابه در زمان ابوبکر و عمربنیازى به اتّفاق بر یک قرائت پیدا نکردند؛ زیرا در زمان آن‌ها اختلافى مانند زمان عثمانسپیش نیامد. همانا عثمانسبه انجام کار بزرگى توفیق یافت که وحدت کلمه و ریشهکن شدن اختلاف قرائت و رسم الخط قرآن را تضمین کرد و امت اسلام را از این بابت آسوده ساخت» [۳۵۳]. حضرت علىسمىگوید: «اگر من هم به جاى عثمان بودم [دربارهى نسخههاى قرآن و تهیهى مصاحف رسمى،] همان کارى را مىکردم که عثمان کرد.» (لوولّيت ما ولّى عثمان لعملت بالمصاحف ما عمل) [۳۵۴]در «البداية والنهاية»به نقل از سوید بن غَفَله آمده که على بن ابىطالبسگفت: «در حق عثمان افراط و بىانصافى نکنید؛ مىگویید عثمان قرآنها را سوخت، به خدا سوگند! هر چه با مصاحف انجام داد در حضور اصحاب محمدجانجام داد. اگر من هم به جاى او بودم همین کار را مىکردم» [۳۵۵].
[۳۵۳] الزرکشى، البرهان، ص ۲۹۳، چاپ دار احیاء الكتب العربیة. [۳۵۴] ابن کثیر، همان منبع، ص ۲۴۰. [۳۵۵] ابن کثیر البدایة والنهایة، ج ۷، ص ۲۱۸.