۵۶- عبدالله بن یزید مقریء/؛ راوی امام اعظم ابوحنیفه/ [۱۱۳۷] [متوفّای ۲۱۳ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» [۱۱۳۸]گوید:
وی، پیشوای دینی، محدّث و راوی، شیخ الاسلام: ابوعبدالرحمن، عبدالله بن یزید عمری عَدَوی مکی می‌باشد. در حدود سال ۱۲۰ ه . ق دیده به جهان گشود و پا به عرصه‌ی وجود نهاد؛ و از این بزرگان، به سماع حدیث پرداخت:
عبدالله بن عون؛ امام ابوحنیفه؛ کهمس؛ شعبة؛ عبدالرحمن افریقی؛ سعید بن ابی ایوب؛ حرملة بن عمران؛ یحیی بن ایوب؛ و کسان دیگر از طبقه‌ی آنان.
عبدالله بن یزید، به سماع حدیث از طلایه داران و پیشقراولان عرصه‌ی روایت و درایت، اهمیّت شایانی قائل بود و بدان توجه و عنایتی در خور می‌ورزید. وی، زندگی درازی داشت و عمری طولانی نمود؛ و (چنان معتبر و قابل اعتماد و مؤثّق و مطمئن است) که احادیث و روایات وی، در تمامی کتاب‌ها، موجود می‌باشد.
و از کسانی که از عبدالله بن یزید، به نقل روایت پرداخته‌اند، می‌توان این افراد را نام برد:
بخاری؛ احمد بن حنبل؛ اسحاق بن راهویه؛ عباس دوری؛ حارث بن محمد؛ بشر بن موسی و کسان دیگر.
نسایی و دیگران، عبدالله بن یزید را در شمار راویان ثقه و مورد اعتماد ذکر کرده‌اند و او را مؤثّق و معتبر، معرفی نموده‌اند.
محمد بن عاصم گوید: «سمعت المقریء یقول: انا بین التسعین الی المائة، اقرأتُ القرآن بالبصرة ستّاً وثلاثین سنة؛ وهنا بمكة؛ خمساً وثلاثین سنة»؛ «از عبدالله بن یزید مقریء شنیدم که می‌گفت: سن و سال من، در بین نود تا صد است؛ و در این مدّت، سی و شش سال را در بصره و سی و پنج سال را در مکه‌ی مکرمه، به آموختن قرآن پرداخته‌ام».
عبدالله بن یزید مقریء، «حروف هفتگانه» را از نافع و دیگر قاریان، فراگرفت و آموخت؛ وی، صاحب حدیث و قرائات بود؛ و به سال ۲۱۳ ه . ق درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید؛ و حال آن که احادیث و روایات وی نیز از لحاظ سند، در درجه‌ی عالی قرار دارند.
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» در ذیل «ترجمة الامام» [۱۱۳۹](بیوگرافی امام ابوحنیفه/)، حدیثی را به نقل از عبدالله بن یزید مقریء، از امام ابوحنیفه/ذکر کرده است؛ و آن روایت، چنین است:
«اخبرنا ابوعبدالرحمن المقریء، عن ابی حنیفة، عن عطاء، عن جابر: انّه رآه یصلّی في قمیص خفیف لیس علیه ازار ولارداء؛ قال: ولا أظنّه صلّی فیه الّا لیُرینا انّه لا بأس بالصلاة في الثوب الواحد»؛ «ابوعبدالرحمن مقریء، از ابوحنیفه، از عطاء، از جابرسبرای ما نقل کرده که وی گفته است: او، جابرسرا دیده است که در جامه‌ای معمولی - بی‌آن که ازار و ردائی داشته باشد - نماز می‌گزارد؛ و چنین می‌پندارم که او، این کار را انجام داد تا به ما نشان دهد که نمازگزاردن در یک جامه، اشکالی ندارد».
در کتاب «جامع المسانید» [۱۱۴۰]، چنین آمده است: «و هو یروی عن الامام ابی حنیفة في هذه المسانید»؛ «عبدالله بن یزید مقریء، در این مسانید، به نقل روایت از امام ابوحنیفه/پرداخته است».
و حافظ جلال الدین مزّی، در کتاب «تهذیب الكمال» [۱۱۴۱]، عبدالله بن یزید مقریء را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر کرده است؛ همچنان‌که حافظ سیوطی، در کتاب «تبییض الصحیفة» [۱۱۴۲]، وی را در زمره‌ی راویان امام ابوحنیفه/قرار داده است.
و در کتاب «تقریب التهذیب» [۱۱۴۳]، چنین وارد شده است: «هو ثقة فاضل؛ وهو من كبار شیوخ البخاری»؛ «عبدالله بن یزید، فردی مؤثق و قابل اعتماد، شریف و پاکدامن، درستکار و محترم، شایسته و بایسته، کاردان و توانا و یکی از اساتید بزرگ امام بخاری بود».
و در کتاب «تهذیب التهذیب» [۱۱۴۴]آمده است: احمد بن حنبل، یحیی بن معین و نسایی گفته‌اند: «ثقة»؛ «عبدالله بن یزید مقریء، روایت کننده‌ای ثقه و مورد اعتماد بود».
ابن ابی حاتم گوید: «سُئل ابی عنه؛ فقال: ثقة؛ فقیل له: حجّة؟ قال: اذا روی عنه مالك ویحیی بن ابی كثیر وأسامة، فهو حجّة»؛ «از پدرم، در مورد عبدالله بن یزید مقریء سؤال شد. وی در پاسخ گفت: فردی مؤثق و قابل اعتماد است. دوباره از پدرم پرسیده شد: آیا مقری، در حدیث، حجّت است؟ پدرم گفت: هرگاه مالک بن انس، یحیی بن ابی کثیر و اسامة، به نقل روایت از وی بپردازند، در آن صورت، عبدالله بن یزید مقری، حجّت می‌باشد».
ابن حبّان نیز عبدالله بن یزید مقری را در کتاب «الثقات»، در شمار راویان مورد وثوق و قابل اعتماد ذکر کرده است.
احمد عجلی گوید: «مدنیٌّ ثقةٌ»؛ «عبدالله بن یزید، از مردمان مدینه‌ی منوره و از راویان ثقه و مورد اعتماد می‌باشد».
علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی، در کتاب «عقود الجمان» [۱۱۴۵]، بدالله بن یزید را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر نموده است.
و همچنین حافظ ابن بزّاز کردری نیز در کتاب «المناقب» [۱۱۴۶]، وی را در زمره‌ی راویان امام ابوحنیفه/قرار داده و در ادامه گفته است: «عبدالله بن یزید المقریء المكّی، سمع من الامام تسع مائة حدیث»؛ «عبدالله بن یزید مقری مکی، از امام ابوحنیفه/، نهصد حدیث شنیده است».
نگارنده‌ی سطور گوید:
عبدالله بن یزید مقری، از ابوحنیفه، از حماد، از سعید بن جبیر، از عبدالله بن عباسبروایت می‌کند که آن حضرت جفرمودند: «اذا مات احدكم مغموماً مهموماً من سبب العیال، كان افضل عند الله تعالی من ألف ضربة بالسیف في سبیل الله»؛ «هرگاه یکی از شما در راستای غم و ناراحتی و غصّه و اندوه و درد و رنج ناشی از خانواده‌ی خویش، بمیرد و جان به جان آفرین تسلیم کند؛ این امر در پیشگاه خداوند بلند مرتبه، از خوردن هزار ضربه‌ی شمشیر در راه خدا، بهتر خواهد بود».
این روایت را ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی، در کتاب «جامع المسانید» [۱۱۴۷]، ذکر کرده و در ادامه گفته است: ابومحمد بخاری، این حدیث را از محمد بن هشام بن همام شیرازی، از محمد بن یحیی بن یزید نیشابوری، از عبدالله بن یزید مقریء، از امام ابوحنیفه/روایت نموده است.
و همچنین عبدالله بن یزید مقری، از ابوحنیفه، از ابوزبیر، از جابر بن عبداللهسروایت کرده است که جابرسگوید: «قرأ رسول الله جقوله تعالی: «وَصَدَّق بالحُسنی»؛ قال: بلا اله الّا الله؛ و «كذّب بالحسنی»؛ قال: بلا اله الّا الله»؛ «رسول خدا جآیات «وَصَدَّق بالحسنی» و «كذّب بالحسنی»را قرائت کرد و فرمود: منظور از تصدیق و تکذیب «حُسنی»، کلمه‌ی «لا اله الا الله» می‌باشد».
این روایت را نیز خوارزمی، در کتاب «جامع المسانید» [۱۱۴۸]نقل کرده و در ادامه گفته است: ابومحمد بخاری، این حدیث را از عبدالله بن یزید مقری، از امام ابوحنیفه/روایت نموده است.
و همچنین راقم سطور گوید:
عبدالله بن یزید مقری/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری)، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «ما یكره من كثرة السئوال وتكلّف ما لا یعینه» [۱۱۴۹]
«حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ المُقْرِئُ، حَدَّثَنَا سَعِيدٌ، حَدَّثَنِي عُقَيْلٌ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، عَنْ أَبِيهِ، أَنَّ النَّبِيَّ جقَالَ: "إِنَّ أَعْظَمَ المُسْلِمِينَ جُرْمًا، مَنْ سَأَلَ عَنْ شَيْءٍ لَمْ يُحَرَّمْ، فَحُرِّمَ مِنْ أَجْلِ مَسْأَلَتِهِ"»(ح ۷۲۸۹)
«عبدالله بن یزید مقریء، از سعید، از عُقیل، از ابن شهاب، از عامر بن سعد بن ابی وقاص، از پدرش برای ما روایت کرده که وی گفته است: رسول خدا جفرمودند: «گناهکارترین کس در میان مسلمانان، کسی است که از چیزی سؤال می‌کند که حرام نیست، ولی به خاطر سؤال خویش، آن را حرام می‌کند».
* در باب «اجر الحاكم اذا اجتهد، فأصاب أو أخطأ» [۱۱۵۰]
«حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ المُقْرِئُ المَكِّيُّ، حَدَّثَنَا حَيْوَةُ بْنُ شُرَيْحٍ، حَدَّثَنِي يَزِيدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الهَادِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الحَارِثِ، عَنْ بُسْرِ بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ أَبِي قَيْسٍ، مَوْلَى عَمْرِو بْنِ العَاصِ، عَنْ عَمْرِو بْنِ العَاصِ، أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ جيَقُولُ: "إِذَا حَكَمَ الحَاكِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ فَلَهُ أَجْرَانِ، وَإِذَا حَكَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأَ فَلَهُ أَجْرٌ"، قَالَ: فَحَدَّثْتُ بِهَذَا الحَدِيثِ أَبَا بَكْرِ بْنَ عَمْرِو بْنِ حَزْمٍ، فَقَالَ: هَكَذَا حَدَّثَنِي أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، وَقَالَ عَبْدُ العَزِيزِ بْنُ المُطَّلِبِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ، عَنْ أَبِي سَلَمَةَ، عَنِ النَّبِيِّ جمِثْلَهُ»(ح ۷۳۵۲)
«از عبدالله بن یزید مقریء مکی، از حیوة بن شُریح، از یزید بن عبدالله بن هادّ، از محمد بن ابراهیم بن حارث، از بُسر بن سعید، از ابوقیس مولی عمرو بن عاص، از عمرو بن عاصسبرای ما روایت کرده که وی از رسول خدا جشنیده است که می‌فرمود: «هرگاه حاکم، حکم کند؛ پس اجتهاد نماید؛ آنگاه به راه صواب برسد، او را دو پاداش خواهد بود؛ و اگر حکم کند؛ پس اجتهاد نماید؛ سپس راه خطا را بپیماید، او را یک ثواب خواهد بود».
راوی گوید: من، این حدیث را به ابوبکر بن محمد بن حزم گفتم. وی گفت: ابوسلمة بن عبدالرحمن، از ابوهریرةسنیز همچنین روایت کرده است. و عبدالعزیز بن مطلّب گفته که از عبدالله بن ابوبکر، از ابوسلمة، از پیامبر جبه مثل این حدیث، روایت شده است».
* در باب «بین كلّ اذانین صلاة لمن شاء» [۱۱۵۱]
«حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا كَهْمَسُ بْنُ الحَسَنِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَيْدَةَ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغَفَّلٍ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاَةٌ، بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاَةٌ»، ثُمَّ قَالَ فِي الثَّالِثَةِ: «لِمَنْ شَاءَ»»(ح ۶۲۷)
«عبدالله بن یزید مقریء، از کهمس بن حسن، از عبدالله بن بریدة، از عبدالله بن مغفّلسبرای ما روایت کرده که وی گفته است: رسول خدا جفرمود: «میان هر اذان و اقامه، نمازی وجود دارد؛ میان هر اذان و اقامه، نمازی وجود دارد». و بار سوم فرمود: «البته برای هر کس که بخواهد».
* در باب «الضجعة علی الشق الایمن بعد ركعتی الفجر» [۱۱۵۲].
* در باب «الصلاة قبل المغرب» [۱۱۵۳].
* در باب «كسب الرجل وعمله بیده» [۱۱۵۴].
* در باب «قول الله تعالی: ﴿فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُۥ وَلِلرَّسُولِ﴾[الأنفال: ۴۱]» [۱۱۵۵].
* در باب «قوله تعالی: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمۡۖ قَالُواْ كُنَّا مُسۡتَضۡعَفِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ قَالُوٓاْ أَلَمۡ تَكُنۡ أَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٗ فَتُهَاجِرُواْ فِيهَاۚ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا٩٧﴾[النساء: ۹۷]» [۱۱۵۶].
[۱۱۳۷] بیوگرافی «عبدالله بن یزید مقریء» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری ۳/۱/۲۲۸؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۱/۴۳۵؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۵/۲۰۰؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان ۸/۳۴۲؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۲/۱۴۴؛ «تهذیب التهدیب»، ابن حجر عسقلانی ۶/۷۵؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۱/۵۴۸؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۱۰/۶۴۴؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی ص۱۸۵؛«طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص۱۶۰، «دول الاسلام»، حافظ ذهبی ۱/۹۴؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۱/۲۶۲ [۱۱۳۸] «تذکرة الحفّاظ» ۱/۳۶۷ [۱۱۳۹] همان ۱/۱۶۹ [۱۱۴۰] «جامع المسانید» ۲/۵۱۲ [۱۱۴۱] «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۱۹/۱۰۳ [۱۱۴۲] «تبییض الصحیفة»، سیوطی، ص ۷۵ [۱۱۴۳] «تقریب التهذیب» ۱/۵۴۸ [۱۱۴۴] «تهذیب التهذیب» ۲/۸۴ [۱۱۴۵] «عقود الجمان»؛ ص ۱۲۴ [۱۱۴۶] «المناقب»، کردری ۲/۲۱۹ [۱۱۴۷] «جامع المسانید» ۱/۹۲ [۱۱۴۸] همان ۱/۹۵ [۱۱۴۹] الجامع الصحیح، امام بخاری ۲/۱۰۸۲ [۱۱۵۰] همان ۲/۱۰۹۲ [۱۱۵۱] همان، امام بخاری ۱/۸۷ [۱۱۵۲] همان ۱/۱۵۵ [۱۱۵۳] همان ۱/۱۵۸ [۱۱۵۴] همان ۱/۲۷۸ [۱۱۵۵] همان ۱/۴۳۹ [۱۱۵۶] همان ۱/۶۶۱