۷۱- فُضَیل بن سلیمان نُمَیری/ [۱۴۱۱] [متوفّای ۱۸۶ ه . ق]
حافظ ابن حجر عسقلانی، در کتاب «تهذیب التهذیب» [۱۴۱۲]گوید:
وی، ابوسلیمان بصری (فُضیل بن سلیمان نُمَیری) می‌باشد که از این بزرگان و طلایه داران عرصه‌ی علم و دانش، به نقل و روایت حدیث پرداخته است: ابومالک اشجعی؛ ابوحازم بن دینار اعرج؛ عبدالله بن عثمان بن خیثم؛ صالح بن خوات بن صالح بن خوات بن جُبیر؛ خیثم بن عراک بن مالک؛ عبدالله بن سعید بن ابی هند؛ محمد بن عجلان؛ موسی بن عقبة؛ عمرو بن ابی عمرو؛ منصور بن عبدالرحمن حجبی؛ مسلم بن ابی مریم؛ فائد مولی عبادل؛ محمد بن زید بن مهاجر بن قنفذ؛ کثیر بن قاروندا؛ عبدالرحمن بن حُمید بن عبدالرحمن بن عوف؛ محمد بن ابی یحیی اسلمی؛ ابراهیم بن طهمان؛ و دیگران.
و از کسانی که از فُضیل بن سلیمان نُمیری، حدیث روایت کرده‌اند، می‌توان بدین افراد اشاره کرد:
ابوعاصم ضحّاک بن مَخلد؛ علی بن مدینی؛ محمد بن ابی بکر مقدمی؛ عبدالرحمن بن مبارک عیشی؛ عاصم بن علی بن عاصم؛ خلیفة بن خیاط، احمد بن عبدة الضبّی؛ محمد بن عبدالله بن بزیغ؛ عمرو بن علی؛ عبیدالله بن عمر قواریری؛ محمد بن زیاد زیادی؛ محمد بن موسی جرشی؛ حسین بن محمد ذارع؛ ابوالمغلّس عبد ربّه بن خالد نُمَیری؛ نصر بن علی جهضمی؛ ابوالاشعث عجلی؛ و دیگران.
ابن حبّان، در کتاب «الثقات»، فُضیل بن سلیمان را از زمره‌ی راویان مؤثّق و قابل اعتماد ذکر کرده و در ادامه گفته است: «مات سنة ستّ وثمانین ومائة»؛ «فضیل بن سلیمان، به سال ۱۸۶ ه . ق درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید».
ولی ابن ابی عاصم، به نقل از ابوالمغلّس نُمَیری چنین گوید که فضیل بن سلیمان، به سال ۱۸۵ ه . ق وفات کرده و دار فانی را وداع گفته است.
شایان ذکر است که فضیل بن سلیمان نُمَیری، از آن دسته از راویان و محدّثانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، از وی، حدیث روایت کرده‌اند.
علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی، در کتاب «عقود الجمان» [۱۴۱۳]، فُضیل بن سلیمان را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر کرده است. و همچنین، حافظ ابن بزّاز کردری نیز در کتاب «المناقب»، [۱۴۱۴]وی را در زمره‌ی راویان شهر «بصره» که به نقل روایت از امام ابوحنیفه/پرداخته‌اند، قرار داده است.
نگارنده گوید:
فُضیل بن سلیمان نُمَیری/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری)، با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/می‌باشد؛ و این موارد، عبارتند از:
* در باب «من نذر أن یصوم ایّاماً فوافق النحر أو الفطر» [۱۴۱۵]
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ المُقَدَّمِيُّ، حَدَّثَنَا فُضَيْلُ بْنُ سُلَيْمَانَ، حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ، حَدَّثَنَا حَكِيمُ بْنُ أَبِي حُرَّةَ الأَسْلَمِيُّ، أَنَّهُ سَمِعَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ سمَا: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ لاَ يَأْتِيَ عَلَيْهِ يَوْمٌ إِلَّا صَامَ، فَوَافَقَ يَوْمَ أَضْحًى أَوْ فِطْرٍ، فَقَالَ: " ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾[الأحزاب: ۲۱] لَمْ يَكُنْ يَصُومُ يَوْمَ الأَضْحَى وَالفِطْرِ، وَلاَ يَرَى صِيَامَهُمَا"»(ح ۶۷۰۵)
«محمد بن ابی بکر مقدّمی، از فضیل بن سلیمان، از موسی بن عقبة، از حکیم بن ابی حُرّة اسلمی، برای ما روایت کرده که وی از عبدالله بن عمربشنیده است که از وی، درباره‌ی مردی سؤال شد که نذر کرده تا چند روز را روزه بگیرد؛ و آن روزها نیز با روز عید قربان و عید فطر، مصادف شده است؟
ابن عمربگفت: «بی‌گمان، رسول خدا جاسوه‌ای نیک برای شما است؛ آن حضرت جدر روزهای عید قربان و عید فطر، روزه نمی‌گرفت و روزه‌ی این دو روز را جایز نمی‌دانست».
در باب «قول النبيّ ج: العقیق وادٍ مباركٍ» [۱۴۱۶]
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ، حَدَّثَنَا فُضَيْلُ بْنُ سُلَيْمَانَ، حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنِي سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِيهِ س، عَنِ النَّبِيِّ ج: أَنَّهُ "رُئِيَ وَهُوَ فِي مُعَرَّسٍ بِذِي الحُلَيْفَةِ بِبَطْنِ الوَادِي، قِيلَ لَهُ: إِنَّكَ بِبَطْحَاءَ مُبَارَكَةٍ" وَقَدْ أَنَاخَ بِنَا سَالِمٌ يَتَوَخَّى بِالْمُنَاخِ الَّذِي كَانَ عَبْدُ اللَّهِ يُنِيخُ يَتَحَرَّى مُعَرَّسَ رَسُولِ اللَّهِ ج، وَهُوَ أَسْفَلُ مِنَ المَسْجِدِ الَّذِي بِبَطْنِ الوَادِي بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الطَّرِيقِ وَسَطٌ مِنْ ذَلِكَ»(ح ۱۵۳۵)
«محمد بن ابوبکر، از فُضیل بن سلیمان نُمیری، از موسی بن عقبة، از سالم بن عبدالله، از پدرش برای ما روایت کرده که وی گفته است: آن حضرت جدر ذوالحلیفة، در وسط وادی (عقیق)، استراحت می‌کرد که در خواب، به ایشان گفته شد: تو در دشت مبارکی، قرار داری.
و بی‌گمان، سالم بن عبدالله نیز ما را در محلی، از شتر فرود می‌آورد که عبدالله بن عمربفرود می‌آمد، آن هم به تبعیّت از محلّی که رسول خدا جدر آن فرود آمده بود. و آن محل، پایین‌تر از مسجدی بود که در مرکز وادی واقع شده بود و در مسافت میان راه و درون وادی، قرار داشت».
* در باب «ما یلبس المُحرم من الثیاب والأردیة والأزر». [۱۴۱۷]
* در باب «اذا قال ربّ الارض: اُقرّك ما أقرّك الله؛ ولم یذکر اجلاً معلوماً؛ فهما علی تراضیهما». [۱۴۱۸]
* در باب «اذا أعتق عبداً بین اثنین أو أمة بین الشرکاء». [۱۴۱۹]
* در باب «إسم الفرس والحمار». [۱۴۲۰]
* در باب «ما کان النبيّ جیعطی المؤلّفة قلوبهم وغیر هم من الخمس وغیره». [۱۴۲۱]
* در باب «ما جاء في صفة الجنة؛ وانّها مخلوقة». [۱۴۲۲]
* در باب «حدیث زید بن عمرو بن نفیل». [۱۴۲۳]
* در باب «المساجد الّتی علی طرق المدینة والمواضع الّتی صلّی فیها النبيّ ج». [۱۴۲۴]
* در باب «تقصیر المتمتّع بعد العمرة». [۱۴۲۵]
* در باب «مقام النبيّ جبمکة زمن الفتح». [۱۴۲۶]
* در باب «بعث النبيّ جأسامة بن زید في مرضه الّذي توفّی فیه». [۱۴۲۷]
به هر حال، روایات «فُضیل بن سلیمان نُمیری»/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از ۱۶ مورد آمده است.
[۱۴۱۱] بیوگرافی «فضیل بن سلیمان نُمَیری» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»، امام بخاری ۴/۱/۱۲۳؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۲/۹۶۷؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۷/۷۲ ؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۲/۳۸۵؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۲/۱۴؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۱۵/۱۰۰؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان ۷/۳۱۶؛ «شذرات الذهب»، ابن عماد ۱/۲۳۹؛ «خلاصة تهذیب الکمال» خزرجی، ص ۲۶۴؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۲/۴۱۴ [۱۴۱۲] «تهذیب التهذیب» ۸/۲۶۲ [۱۴۱۳] «عقود الجمان»، ص ۱۴۰ [۱۴۱۴] «المناقب«، کردری، ۲/۲۲۸ [۱۴۱۵] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۲/۹۹۲ [۱۴۱۶] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۱/۲۰۸ [۱۴۱۷] همان ۱/۲۰۹ [۱۴۱۸] همان ۱/۳۱۴ [۱۴۱۹] همان ۱/۳۴۳ [۱۴۲۰] همان ۱/۴۰۰ [۱۴۲۱] همان ۱/۴۴۶ [۱۴۲۲] همان ۱/۴۶۰ [۱۴۲۳] همان ۱/۵۳۹ [۱۴۲۴] همان ۱/۶۹ [۱۴۲۵] هامن ۱/۲۳۳ [۱۴۲۶] همان ۲/۶۱۶ [۱۴۲۷] همان ۲/۶۴۱