۷۳- فُضیل بن غَزوان (بن جریر ضبّی)/ [۱۴۳۸] [متوفّای ۱۴۰ ه . ق]
حافظ ابن حجر عسقلانی، در کتاب «تهذیب التهذیب» [۱۴۳۹]گوید:
وی، فضیل بن غَزْوان بن جریر ضبّی، ابوالفضل کوفی می‌باشد.
از کسانی که فضیل بن غزوان، به نقل روایت از آن‌ها پرداخته است، می‌توان این بزرگان عرصه‌ی علم و دانش را نام برد:
ابوحازم اشجعی؛ سالم بن عبدالله بن عمر؛ نافع مولی ابن عمر؛ ابواسحاق سبیعی؛ عکرمة؛ ابوزرعة بن عمرو بن جریر؛ طلحة بن عبیدالله بن کریز؛ عبدالرحمن بن ابونعیم بَجَلی؛ عمارة بن قعقاع؛ زبید یامی؛ عبدالله بن واقد بن عبدالله بن عمر و دیگران.
و از فضیل بن غزوان نیز، این افراد، حدیث روایت نموده‌اند:
پسرش: محمد؛ سفیان ثوری؛ عبدالله بن مبارک؛ قطّان؛ وکیع؛ جریر؛ حفص بن غیاث؛ عبدالله بن نُمیر؛ فضل بن موسی سینانی؛ عیسی بن یونس؛ مصعب بن مقدام؛ اسحاق بن یوسف ازرق؛ ابواسامة؛ عبدالرحمن مُحاربی؛ یعلی بن عبید؛ و دیگر دانش پژوهان و شیفتگان علم و دانش و تشنگان حکمت و فرزانگی.
احمد بن حنبل و یحیی بن معین در مورد فضیل بن غَزوان گویند: «ثقة»؛ «وی، فردی مؤثّق و قابل اعتماد بود».
ابن حبّان نیز در کتاب «الثقات»، فضیل بن غزوان را در شمار راویان ثقه و مورد اعتماد و معتبر و مطمئن ذکر کرده است.
محمد بن عبدالله بن عمار و یعقوب بن سفیان نیز، فضیل بن غزوان را مؤثّق و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند و او را روایت کننده‌ای مطمئن و قوی دانسته‌اند.
ناگفته نماند که فضیل بن غزوان، از آن دسته از راویان و محدّثانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، از وی، حدیث روایت نموده‌اند.
و علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی نیز در کتاب «عقود الجُمان» [۱۴۴۰]، فضیل بن غزوان را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر کرده است.
نگارنده گوید:
فضیل بن غزوان، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری)، با دو واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «السارق حین یسرق» [۱۴۴۱]
«حَدَّثَنِي عَمْرُو بْنُ عَلِيٍّ، حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ دَاوُدَ، حَدَّثَنَا فُضَيْلُ بْنُ غَزْوَانَ، عَنْ عِكْرِمَةَ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ سمَا، عَنِ النَّبِيِّ ج، قَالَ: «لاَ يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَلاَ يَسْرِقُ السَّارِقُ حِينَ يَسْرِقُ وَهُوَ مُؤْمِنٌ»»(ح ۶۷۸۲)
«عمرو بن علی، از عبدالله بن داود، از فضیل بن غزوان، از عکرمة، از عبدالله بن عباسببرای ما روایت کرده که رسول خدا جفرموده است: «کسی که زنا می‌کند، به هنگام زنا، ایمان ندارد؛ و کسی که دزدی می‌کند، به هنگام دزدی، ایمان ندارد».
* در باب «قذف العبید» [۱۴۴۲]
«حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ، حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ، عَنْ فُضَيْلِ بْنِ غَزْوَانَ، عَنِ ابْنِ أَبِي نُعْمٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا القَاسِمِ جيَقُولُ: «مَنْ قَذَفَ مَمْلُوكَهُ، وَهُوَ بَرِيءٌ مِمَّا قَالَ، جُلِدَ يَوْمَ القِيَامَةِ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ كَمَا قَالَ»»(ح ۶۸۵۸)
«مُسدّد، از یحیی بن سعید، از فُضیل بن غزوان، از ابن ابونعیم، از ابوهریرهسبرای ما روایت کرده که وی گفته است: از ابوالقاسم جشنیدم که می‌فرمود: «کسی که غلام خود را دشنام می‌دهد، در حالی که غلامش از آنچه به وی نسبت داده شده، بی‌گناه باشد، در روز قیامت تازیانه زده می‌شود، مگر آن که غلامش چنان باشد که به وی نسبت داده است».
* در باب «نوم الرجال في المسجد» [۱۴۴۳]
«حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ عِيسَى، قَالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ فُضَيْلٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَبِي حَازِمٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: «لَقَدْ رَأَيْتُ سَبْعِينَ مِنْ أَصْحَابِ الصُّفَّةِ مَا مِنْهُمْ رَجُلٌ عَلَيْهِ رِدَاءٌ، إِمَّا إِزَارٌ وَإِمَّا كِسَاءٌ، قَدْ رَبَطُوا فِي أَعْنَاقِهِمْ، فَمِنْهَا مَا يَبْلُغُ نِصْفَ السَّاقَيْنِ، وَمِنْهَا مَا يَبْلُغُ الكَعْبَيْنِ، فَيَجْمَعُهُ بِيَدِهِ، كَرَاهِيَةَ أَنْ تُرَى عَوْرَتُهُ»»(ح ۴۴۲)
«یوسف بن عیسی، از ابن فضیل، از فضیل بن غزوان، از ابوحازم، از ابوهریرهسبرای ما روایت کرده که وی گفته است: من هفتاد نفر از اصحاب صفّه را دیده‌ام و در میان آن‌ها، کسی نبود که ردایی داشته باشد، بلکه فقط دارای ازار بودند و یا جامه‌ای داشتند که بر گردن‌های خویش بسته بودند؛ به طوری که برخی از این جامه‌ها تا نیمه‌ی ساق و برخی تا قوزک پا را می‌پوشاند؛ و جامه را با دست خود جمع می‌کرد، از بیم آن که مبادا عورتش دیده شود».
* در باب «قوله تعالی: ﴿وَيُؤۡثِرُونَ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ وَلَوۡ كَانَ بِهِمۡ خَصَاصَةٞۚ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفۡسِهِۦ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ٩﴾[الحشر: ۹]». [۱۴۴۴]
* در باب «قول الله تعالی: ﴿كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ﴾[طه: ۸۱]». [۱۴۴۵]
* در باب «کیف کان عیش النبيّ جوأصحابه وتخلّیهم من الدنیا». [۱۴۴۶]
* در باب «اثم الزّناة». [۱۴۴۷]
* در باب «الخطبة ایّام مِنیٰ». [۱۴۴۸]
[۱۴۳۸] بیوگرافی «فضیل بن غزوان» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»، امام بخاری ۴/۱/۱۲۲؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۲/۹۶۵؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۷/۷۴ ؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی ۶/۲۰۳؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی ۲/۳۸۶؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۲/۱۵؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۱۵/۱۱۷؛ «کتاب الثقات»، ابن حبّان ۷/۳۱۶؛ «خلاصة تهذیب الکمال» خزرجی، ص ۲۶۴؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۲/۴۱۳ [۱۴۳۹] «تهذیب التهذیب» ۸/۲۶۷ [۱۴۴۰] «عقود الجمان»، ص ۱۴۰ [۱۴۴۱] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۲/۱۰۰۲ و ۱۰۰۳ [۱۴۴۲] همان ۲/۱۰۱۳ [۱۴۴۳] همان ۱/۶۳ [۱۴۴۴] همان ۲/۷۲۵ [۱۴۴۵] همان ۲/۸۰۹ [۱۴۴۶] همان ۲/۹۵۶ [۱۴۴۷] همان ۲/۱۰۰۶ [۱۴۴۸] همان ۱/۲۳۴