۹۹- ولید بن مُسْلم قُرَشی دمشقی/ [۱۸۵۲] [متوفّای ۱۹۴ ه . ق]
علامه ذهبی در کتاب «تذكرة الحفّاظ» [۱۸۵۳]گوید:
وی، پیشوای دینی، حافظ حدیث، دانشمند و فرزانه‌ی اهل دمشق؛ ابوالعباس (ولید بن مسلم) اُموی (آزاده‌ی بنی اُمیّة، یا) آزاده‌ی بنی العبّاس یا ابوالعبّاس دمشقی می‌باشد.
او، به سال ۱۱۹ ه . ق دیده به جهان گشود و پا به عرصه‌ی وجود نهاد؛ و از کسانی که ولید بن مسلم، به سماع حدیث از آن‌ها پرداخته است، می‌توان این افراد را نام برد:
یحیی بن حارث ذماری؛ ثور بن یزید؛ ابن عجلان؛ هشام بن حسان؛ ابن جریج؛ مثنّی بن صبّاح؛ یزید بن ابی مریم؛ صفوان بن عمرو؛ اوزاعی؛ و شمار زیادی از دیگر بزرگان عرصه‌ی علم و دانش.
و از ولید بن مسلم نیز، این افراد، حدیث روایت نموده‌اند:
احمد بن حنبل؛ اسحاق بن راهویه؛ علی بن مدینی؛ دحیم؛ هشام بن عمار؛ ابوخیثمه؛ علی بن محمد طنافسی؛ کثیر بن عبید؛ محمد بن مصفی؛ محمود بن غیلان؛ موسی بن عامر؛ و شمار زیادی از دیگر دانش پژوهان و شیفتگان علم و دانش و تشنگان حکمت و فرزانگی.
ولید بن مسلم، به تألیف و نگارش کتاب‌ها و تواریخ پرداخت و در این زمینه، عنایتی در خور و توجهی کامل ورزید و از هیچ کوشش و تلاشی در قلم فرسایی در این زمینه، دریغ نورزید.
احمد بن حنبل گوید: «ما رأیتُ في الشامیین أعقل منه»؛ «در میان علماء و صاحب نظران شام، کسی را خردمندتر و داناتر، باشعورتر و منطقی‌تر، و حکیم‌تر و عاقل‌تر از ولید بن مسلم، ندیده‌ام».
علی بن مدینی گوید: «سمعتُ من الولید؛ وما رأیتُ من الشامیین مثله»؛ «از ولید بن مسلم، به سماع حدیث پرداخته‌ام؛ و به راستی؛ در بین اندیشمندان و فرهیختگان شام؛ کسی را چون او ندیده‌ام».
صدقة بن فضل مروزی گوید: «ما رأیتُ أحداً أحفظ للحدیث الطویل وأحادیث الملاحم من الولید؛ وكان یحفظ الابواب»؛ «کسی را در حفظ احادیث طولانی و روایات و احادیث «ملاحم» (جنگ و خون ریزی‌های بزرگ و برپا شدن فتنه‌ها و آشوب‌ها)، حافظ‌تر و ضابط‌تر از ولید بن مسلم ندیده‌ام؛ و او، احادیث و روایاتی را که بر احکام و فقه دلالت داشت - به ترتیب موضوع مرویّات - از حفظ بود».
ابوحاتم رازی هم گفته است: «صالح الحدیث»؛ «ولید بن مسلم، از آن دسته از محدّثان و راویانی بود که صلاحیّت و شایستگی تحمّل و ادای حدیث را داشت؛ از این رو، احادیث وی، نوشته می‌شود و بدان‌ها، استدلال و استناد می‌شود».
ابن عدی نیز گوید: «ثقة»؛ «ولید بن مسلم، از راویان مؤثق و معتبر و مطمئن و قابل اعتماد بود».
حافظ ابن حجر عسقلانی نیز در کتاب «تهذیب التهذیب» [۱۸۵۴]بیان داشته است که ولید بن مسلم، از آن دسته از راویانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، از او حدیث روایت نموده‌اند.
علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی در کتاب «عقود الجمان» [۱۸۵۵]، ولید بن مسلم را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ذکر کرده است.
و بدین سان، حافظ ابن بزّاز کردری نیز در کتاب «المناقب» [۱۸۵۶]، وی را در زمره‌ی راویانِ دمشقی که به نقل روایت از امام اعظم ابوحنیفه/پرداخته‌اند، قرار داده است.
نگارنده گوید:
ولید بن مسلم قُرشی/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با یک یا دو واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:
* در باب «ما جاء في قول الرجل: ویلك» [۱۸۵۷]
«حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، حَدَّثَنَا الوَلِيدُ، حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو الأَوْزَاعِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنِي ابْنُ شِهَابٍ الزُّهْرِيُّ، عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَزِيدَ اللَّيْثِيِّ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ س: أَنَّ أَعْرَابِيًّا قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَخْبِرْنِي عَنِ الهِجْرَةِ، فَقَالَ: «وَيْحَكَ، إِنَّ شَأْنَ الهِجْرَةِ شَدِيدٌ، فَهَلْ لَكَ مِنْ إِبِلٍ» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَهَلْ تُؤَدِّي صَدَقَتَهَا» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاعْمَلْ مِنْ وَرَاءِ البِحَارِ، فَإِنَّ اللَّهَ لَنْ يَتِرَكَ مِنْ عَمَلِكَ شَيْئًا»»(ح ۶۱۶۵)
«سلیمان بن عبدالرحمن، از ولید بن مسلم قُرشی، از ابوعمرو اوزاعی، از ابن شهاب زهری، از عطاء بن یزید لیثی، از ابوسعید خدریسبرای ما روایت کرده که وی گفته است: فردی بادیه‌نشین، خطاب به پیامبر جگفت: ای رسول خدا! از هجرت برایم بگو. آن حضرت جفرمود: «وای بر تو! بی‌گمان، قضیه‌ی هجرت، بس سنگین و دشوار است؛ آیا شتر داری؟» گفت: آری. فرمود: «آیا زکات آن را می‌دهی»؟ گفت: آری. فرمود: «از همان ماورای دریاها (که زندگی می‌کنی)، عمل نیک انجام بده؛ زیرا خداوند، از (ثواب) عمل تو، چیزی را نمی‌کاهد».
* در باب «قول الله تعالی: ﴿أَوۡ تَحۡرِيرُ رَقَبَةٖۖ﴾[المائدة: ۸۹]» و أیّ الرقاب أزكی» [۱۸۵۸]
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحِيمِ، حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ رُشَيْدٍ، حَدَّثَنَا الوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي غَسَّانَ مُحَمَّدِ بْنِ مُطَرِّفٍ، عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ حُسَيْنٍ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ مَرْجَانَةَ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: «مَنْ أَعْتَقَ رَقَبَةً مُسْلِمَةً، أَعْتَقَ اللَّهُ بِكُلِّ عُضْوٍ مِنْهُ عُضْوًا مِنَ النَّارِ، حَتَّى فَرْجَهُ بِفَرْجِهِ»»(ح ۶۷۱۵)
«محمد بن عبدالرحیم، از داود بن رُشید، از ولید بن مسلم، از ابوغسّان محمد بن مُطرّف، از زید بن اسلم، از علی بن حسین، از سعید بن مرجانة، از ابوهریرهسبرای ما روایت کرده که آن حضرت جفرموده است: «هر کس که بنده‌ی مسلمانی را آزاد کند، خداوند، در برابر هر عضوش، عضوی از او را در آتش دوزخ، آزاد می‌کند؛ تا جایی که شرمگاهش را در برابر شرمگاه برده، آزاد خواهد کرد».
* در باب «ما جاء في قول الرجل: ویلك» [۱۸۵۹].
* در باب «الاستسقاء في الخطبة یوم الجمعة» [۱۸۶۰].
* در باب «قول الله تعالی: ﴿يَأۡتُوكَ رِجَالٗا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٖ يَأۡتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٖ٢٧ لِّيَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ﴾[الحج: ۲۷-۲۸]» [۱۸۶۱].
* در باب «نزول النبيّ جمكة» [۱۸۶۲].
* در باب «وقت المغرب» [۱۸۶۳].
* در باب «علامات النبوة في الاسلام» [۱۸۶۴].
* بابِ بعد از باب «سؤال المشركین أن یریهم النبيّ جآیة فأراهم انشقاق القمر» [۱۸۶۵].
* در باب «قول النبيّ ج: لو كنتُ متّخذاً خلیلاً» [۱۸۶۶].
* در باب «ذكر ما لقی النبيّ جالمشركین بمكة» [۱۸۶۷].
* در باب «هجرة النبيّ جوأصحابه الی المدینة» [۱۸۶۸].
به هر حال، روایات «ولید بن مسلم قُرشی دمشقی»/در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از ۱۵ مورد آمده است.
[۱۸۵۲] بیوگرافی «ولید بن مسلم قرشی» را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری ۴/۲/۱۵۲؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی ۲/۷۵۸؛ «الجرح و التعدیل»، رازی ۹/۱۶؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی ۹/۲۱۱؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۱۱/۱۳۳؛«الکاشف»، حافظ ذهبی ۳/۲۴۲؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی ۲/۲۸۹؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی ۱۹/۴۵۵؛ «شذرات الذهب، ابن عماد ۱/۳۴۴؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص ۳۵۸؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی ۲/۵۳۷ [۱۸۵۳] «تذکرة الحفّاظ» ۱/۳۰۲-۳۰۴ [۱۸۵۴] «تهذیب التهذیب» ۱۱/۱۳۳ [۱۸۵۵] «عقود الجمان»؛ ص ۱۵۴ [۱۸۵۶] «المناقب»، کردری ۲/۲۳۱ [۱۸۵۷] «الجامع الصحیح» امام بخاری ۲/۹۱۱ [۱۸۵۸] «الجامع الصحیح»، امام بخاری ۲/۹۹۳ و ۹۹۴ [۱۸۵۹] همان ۲/۹۱۰ [۱۸۶۰] همان ۱/۱۲۷ [۱۸۶۱] همان ۱/۲۰۵ [۱۸۶۲] همان ۲/۲۱۶ [۱۸۶۳] همان ۱/۷۹ [۱۸۶۴] همان ۱/۵۰۹ [۱۸۶۵] همان ۱/۵۱۴ [۱۸۶۶] همان ۱/۵۱۹ [۱۸۶۷] همان ۱/۵۴۴ [۱۸۶۸] همان ۱/۵۵۸